Je kunt je deze zomer niet alleen afvragen welke boeken je meeneemt op vakantie, je kunt je ook afvragen hoe je ze meeneemt : op papier of op een scherm, als boek, op iPad of e-reader. Papier is lastig. Kilo’s extra bagage, en dan die vraag of je ze eenmaal uitgelezen mee wilt terugnemen naar huis of niet. Dat is te veel nadenken. Een e-reader is fantastisch : je kunt massa’s boeken downloaden die niets wegen en geen omgehakte bomen vergen. Je steekt het handig weg in een handtas of rugzak, en overal waar je bent – stoffige bus, drijvende ijsschots, top van de Himalaya – kun je lezen. Ik ben dol op mijn apparaat.

En toch. Sommige boeken wil ik gewoon hebben. Soms wil ik gewoon lezen op papier. En dat geldt niet alleen voor mijn generatie van dinosaurussen. In 2011 zei de meerderheid van leerlingen aan de universiteit van Taiwan dat ze om te studeren eerst wat paragrafen op het scherm lazen en vervolgens het hele artikel toch afdrukten. Ook Millennials in Amerika en Mexico bevestigen dat. Wanneer ze echt in een verhaal willen duiken, of moeten studeren, gaat er niets boven een boek. Je kunt notities maken op papier, markeringen aanbrengen, wat voorlopig nog moeilijk is op een scherm. Zegt Abigail Sellen van Microsoft Research Cambridge : “Het gevoel om een boek fysiek vast te houden hebben we onderschat. Je mist het pas als je een e-boek in de hand houdt. ”

Een boek blijft een boek. Het geruststellende gewicht, de zachtheid van het papier, de beweging om het blad om te slaan en soms zelfs de geur. Volgens onderzoeken heb je als lezer een mentale map in je hoofd als je op papier leest. Je weet ongeveer waar Pip voor de eerste keer Miss Havisham ontmoet, ergens in de linkerbovenhoek van een pagina ongeveer op die dikte. Blijkbaar heb je die intuïtieve topografie op een scherm veel minder, scrollen en swipen kan verwarrend zijn. Ik houd er altijd een beetje een ‘verloren’ gevoel aan over, ik weet nooit goed waar ik me bevind en mis het snelle doorbladeren om te zien waar het volgende hoofdstuk begint, of erger : hoe het eindigt.

De gangbare mythes over lezen op een scherm zijn al lang ontkracht. Je zou langzamer lezen, je zou er minder van onthouden, je oogbewegingen zouden zenuwachtiger zijn wat wijst op stress… Allemaal beweringen die ondertussen achterhaald zijn. Er zijn aanduidingen dat je minder geneigd bent tot wat psychologen ‘metacognitief leren’ : doelen stellen, je werk plannen, jezelf evalueren… Maar ook die resultaten zijn niet eenduidig. Een voorkeur voor papier lijkt dus gewoon dat te zijn : een persoonlijke voorkeur voor papier.

Lene Kemps

Een boek blijft een boek. Het geruststellende gewicht, de zachtheid van het papier, de beweging om het blad om te slaan en soms zelfs de geur