“Felix wilde rijk worden. Als je rijk was, stond je sterk. En was je vrij.” In het jeugdboek “Felix en het grote geld” ontsluiert Nikolaus Piper de geheimen van de economie. Voor jong en oud.

In Felix en het grote geld van de Duitse journalist Nikolaus Piper draait alles om het slijk der aarde. Felix Blum is twaalf. Zijn ouders hebben een huis gekocht en torsen een zware schuldenlast. De jaarlijkse vakantie sneuvelt. Dat vindt Felix niet leuk en hij steekt de handen uit de mouwen om zijn spaarpot te spijzen. Piper, die economisch redacteur is bij de Süddeutschen Zeitung, schreef een spannende jeugdroman waarin een hele cursus economie verweven zit. Uit de avonturen van Felix blijkt hoe ambivalent geld is. De jongen leert zich vlot te bewegen in de wereld van termijnhandel, inflatie en kansberekening. Hij ervaart dat geld het symbool is van al het noodzakelijke en al het aangename in het leven. Maar als geldzucht een levensdoel wordt, gebeurt er iets vreemds met je. De schrijver Ludwig Börne legde de vinger op de wond: “Rijkdom maakt het hart sneller hard dan kokend water een ei.”

Nikolaus Piper: Economie is in wezen een humane wetenschap. De vader van de economie, Adam Smith, was filosoof. Geld staat voor eigenbelang en Smith zei dat het goed is dat na te streven. Zelf vind ik het prima dat kinderen rijk willen worden. Thuis zien ze vaak dat geld een onderwerp van discussie of zelfs ruzie is. Rijkdom is voor hen een middel om aan al die ergernis een einde te maken. Mits de nodige ironie kan het geen kwaad dat ouders dat streven begeleiden.

Ook in mijn boek is ruimte voor ironie. De kinderen verspelen hun fortuin. Ze recupereren hun schat omdat ze recht hebben op de beloning die op het hoofd van enkele boeven staat. Ik had een veel realistischer verhaal kunnen schrijven, maar gaf de voorkeur aan het sprookjeselement. Kinderen die mijn boek lezen, moeten voldoende afstand bewaren tot geld. Het zou verkeerd zijn ze voor te spiegelen dat winstbejag het enige levensdoel is. Anderzijds is het hypocriet te veinzen dat geld geen belang heeft. Het meisje dat voortdurend kritiek heeft op het materialisme van de jongens, leeft in een eendimensionale wereld. Ze beseft niet dat het normaal is dat mooie dingen duur zijn.

Gaan mannen anders dan vrouwen om met geld?

Vrouwen hebben een betere intuïtie, ook al weten mannen gewoonlijk iets meer over geldzaken. De mannen ontwerpen de theorieën, terwijl vrouwen aanvoelen wat er concreet gedaan moet worden. Ik ben economisch journalist. Maar het talent om over economie en financiën te schrijven, is nog iets anders dan de kunst om verstandig met geld om te gaan. Het is niet omdat je literatuur hebt gestudeerd, dat je een roman kan schrijven. Je kan seksuologie studeren, maar dat betekent niet dat je een goede minnaar bent. Er komt meer bij kijken dan kennis: talent, ervaring en intuïtie.

Waarom hebt u dit boek geschreven?

Toen mijn zoon acht jaar was, opende een Turk een kruidenierszaak in de wijk. Mijn zoontje vroeg me waarom iemand van Turkije naar Hamburg komt om groenten te verkopen. Ik antwoordde dat Turkije een arm land is, en omdat Duitsland rijk is, leef je beter hier. Er valt meer te verdienen. Dat verstond hij niet: “Je vrienden gaan toch naar Turkije op vakantie omdat het daar zo goedkoop is.” Hij sprak me aan op de koopkrachtpariteiten, wat een complex probleem is. Ook voor kinderen is economie een realiteit. Maar volwassenen kunnen hun pertinente vragen nauwelijks beantwoorden. Wat is geld? Waar komt het vandaan? Wat is een boekhouding? Waarom heeft de Italiaanse lire zoveel nullen?

Wat is geld?

Geld is een symbool van schaarste. De Duitse satiricus Kurt Tucholsky heeft daarover een wondermooi essay geschreven. Hij zegt: “Geld is er of is er niet, maar meestal is het er niet.” Kinderen merken vrij vroeg dat hun ouders zich bepaalde zaken niet kunnen permitteren. In veel gezinnen veroorzaakt die schaarste zelfs spanningen. Ook de uitgaven zorgen voor animo. Hoeveel spendeer je waaraan?

Geld is een belofte. Als ik je betaal, reken jij erop dat je met die centen iets anders kan kopen. Geld is toekomstgericht, het berust op vertrouwen. Vandaar dat het zo’n spannend product is. Schaarste is een realiteit in het leven. De planeet is eindig en onze levenstijd ook. Het is belangrijk dat kinderen daar vroeg mee leren omgaan, ook uit ecologische overwegingen. Thuis doen we het zo: kleren en eten kopen de ouders. Als mijn zoon iets anders wil, moet hij dat met zijn zakgeld betalen. Een cd koopt hij zelf, en daarna is de spaarpot leeg. Die regeling vindt hij normaal.

In uw boek werken kinderen om geld te verdienen. Vindt u dat goed?

Er zijn natuurlijk grenzen. Het is goed dat er wetten zijn tegen kinderarbeid. Volwassenen moeten hun kinderen beschermen. Maar dat zij iets willen verdienen, is positief. Veel van mijn generatiegenoten willen, nog in de geest van ’68, niet dat kinderen tot kapitalisten worden opgevoed. Maar het is een misverstand dat mijn boek een pleidooi is voor een conformistische opvoeding. Ik wil gewoon de realiteit vertellen. Als ze mij daarover aanspreken, zeg ik: “In oude kinderboeken worden indianen doodgeschoten, brengen ridders elkaar om en worden heksen verbrand. Daarmee vergeleken is geld verdienen een onschuldige bezigheid.”

U hebt geen kritiek op de liberale markteconomie.

Gedurende millennia heeft de mens overal ter wereld de markt ontwikkeld, hier wat meer, daar wat minder. De markt is een instrument om macht te begrenzen en kennis te verspreiden. Maar ze vraagt wel om een wettelijk kader. De staat moet erop toezien dat de markten open blijven en dat er zich geen monopolies vormen. Het mislukken van de planeconomie in Oost-Europa en de DDR, wat ik van nabij heb gevolgd, was zo duidelijk dat ik me niet kan voorstellen dat iemand zou proberen om dat experiment in Europa te herhalen. Nederland en Vlaanderen zijn dankzij de handel rijk geworden. De oorsprong van het kapitalisme ligt in Brugge, Gent, Antwerpen en Amsterdam. Het koopmanswezen, de economische ontwikkeling en de culturele bloei gingen hand in hand, Rembrandt en de Oost-Indische Compagnie hadden alles met elkaar te maken.Ik geloof niet dat er op termijn een kloof zal ontstaan tussen de mensen van de geest en die van het geld. Ze hebben meer gemeen dan je denkt.

Is het succes van de liberale markteconomie zo verbonden met de Europese cultuur?

Zeker. De markt en het geld vind je in alle culturen terug, maar de oorsprong van het privé-bezit en de persoonlijke vrijheid ligt in Griekenland en het Romeinse Rijk. Daar werd de grens getrokken tussen wat de staat toebehoorde en de individuele eigendom. In het oosten was dat onderscheid niet zo duidelijk. Onderschat ook de rol van de Kerk niet. De kloosters leerden Europa nuttig om te gaan met de tijd. Een mijlpaal was de invoering van de dubbele boekhouding, in de 15de eeuw via de Italiaanse monnik Luca Pacioli. Haar belangrijkste instrumenten zijn de balans en de winst- en verliesrekening. Die laten op elk moment zien hoeveel geld je bedrijf heeft, op welke manier het is verdiend en waaraan het is uitgegeven. Naast het privé-bezit is de boekhouding een productieve kracht in Europa, daarom wordt ze ook zo graag door andere culturen geïmiteerd.

Bagatelliseert u niet de campagnes van banken om kinderen klant te maken?

Ik vind dat legitiem. Wat is het verschil tussen marketing voor kinderkleding of voor spaarboekjes? Banken brengen je kinderen nog iets bij over het functioneren van de beurs.

Nikolaus Piper, Felix en het grote geld. Roman over rijk worden & andere belangrijke zaken, 300 blz.,795 fr.

Piet de Moor / Foto’s Kristien Buyse