Er is iets met haar aan de hand. Het duikt overal op. Als riem, juweel, avondjurk of jasje. Mode op z’n primitiefst. Terug naar de oerkracht.

Lene Kemps

Enkele seizoenen geleden had Martin Margiela een vlecht als riem in de collectie. Of een lok aan een touwtje als juweel. In een vreemde omkering maakt Margiela voor volgende winter ook bonten hoofddeksels vermomd als pruik, terwijl Christophe Coppens dan weer haar in de vorm van een hoed kneedt : lange strengen zorgvuldig tot een netwerk gehaakt, of als pompon op een kam gezet. In de laatste shows zagen we bij Alexander McQueen een randje haar aan een T-shirt. En daarna kwamen we in Parijs een harige jurk, dito juwelen en een jasje tegen. Na vleeskleurige of transparante kleding, tatoeages en piercings, lijkt met het verwerken van haar de cirkel rond : de mens heeft nood aan rituelen en versiert zijn lichaam, en dan wel het liefst met zaken die hem eigen zijn. Wat is er natuurlijker dan je kleden met haar dat eigenlijk toch al vanzelf op het lichaam groeit à la lady Godiva ? Al reageren de meeste mensen veeleer met afschuw dan met verwondering op de vraag of ze een haarjurk zouden dragen.

?Afschuw ? Helemaal niet?, zegt Lieve Van Gorp, die in haar wintercollectie een zwart jasje met blonde mouw heeft. ?Mensen schrikken een beetje, maar zijn ook erg gefascineerd door het jasje, vooral als ik zeg dat het om echt haar gaat. Dan willen ze het meteen aanraken en komen de vragen los : Groeit dat haar nog door ? Kan ik het zelf wassen ?? Het jasje wordt niet in productie gebracht. ?Dat zou veel kosten, een kleine honderdduizend frank?, zegt Lieve. ?Het is uitsluitend bedoeld als showpiece om het thema van de collectie kracht bij te zetten.? Bij Lieve staat de Addams Family centraal. De lange sexy jurk heet Morticia, het jasje staat voor neef It, een wandelende en kwetterende berg haar, al zijn er weinig mensen die de referentie begrijpen. ?Ik moet telkens weer de hele stamboom van de familie Addams uit de doeken doen?, aldus Lieve. En al vertrekt ze dan van het louter anekdotische, het gebruik van haar krijgt ook bij haar iets mythisch : ?Ik heb er in totaal veertig meter van gebruikt, dat schijnt de lengte te zijn die elk mens in zijn leven bij elkaar groeit.?

Slechts weinig elementen van ons lichaam zijn zo met mythes, magie en romantiek beladen. Ons haar is op een intense manier verbonden met wie we zijn. Een vrouw geeft een lok aan haar geliefde. De medicijnman steelt een stukje voor voodoo-rituelen. In het keizerlijke Japan knipt de vrouw het haar kort als haar echtgenoot overlijdt, als teken van rouw. Een kale schedel staat voor zuiverheid en puurheid, maar ook voor het ontnemen van elke identiteit. Het haar is met onze persoonlijkheid verweven en als het niet goed ligt, voelen we ons slecht. Zoals Amerikanen zeggen : I’m having a bad hair day. Haar is magisch, het is de drager van een oerkracht. Net zoals iets wat in de aarde groeit, kan het worden ?geoogst?. Snij het weg en het groeit weer aan. Zelfs als we gestorven zijn, blijven er centimeters bijkomen. Dat weten we, en toch blijft knippen een hachelijke onderneming.

?Mensen zijn doodsbenauwd in de kappersstoel?, zegt Olivier Salat, directeur van Jacques Dessange. ?Als ze hun lokken op de grond zien vallen, merk je iets van paniek in hun ogen. Soms komen er zelfs tranen aan te pas. Het is echt alsof je een stuk van hun persoonlijkheid en bij vrouwen vaak ook hun verleidelijkheid wegknipt. Als de kapper gevreesd wordt, is het omdat men hem associeert met dat ene instrument : de schaar. Niet het verzorgen of mooi maken, wordt onthouden, alleen dat ene gruwelijke aspect : knippen.?

V alérie Ducane maakte de corsetten met parels voor het eerste haute-couturedefilé van Jean-Paul Gaultier. In haar laatste collectie accessoires, die ze Vava Dudu doopte, ontdekken we tal van juwelen die nog het best te omschrijven zijn als baarden met een randje strass, pruiken met parels of snorren met kraaltjes. ?De idee iets te dragen wat op een natuurlijke manier bij je hoort, maar dan niet op de juiste plaats op je lichaam, fascineert me?, zegt Valérie. ?Ik ben voor een deel geschoren, heb de rest van mijn haar gevlochten en hang een stukje haar op mijn borst of rug als juweel. Omgekeerd ben ik ook dol op pruiken, die dan bij nadere inspectie van bont zijn. Ik breng graag mensen in verwarring.?

Valérie houdt van de primitieve connotaties van haar. ?Een juweel kiezen, is vaak een erg oppervlakkige en artificiële bezigheid die meer te maken heeft met status uitstralen en geld investeren dan met het benadrukken van je persoonlijkheid. Haar is als materiaal erg direct en spreekt mensen op een andere manier aan : primitief en instinctief. Als je een juweel van haar draagt, keer je terug naar dat oerritueel : je lichaam versieren, jezelf mooi maken.?

Valérie werkt uitsluitend met synthetisch haar, al komen vriendinnen wel eens aandraven met natuurechte pasgeknipte lokken. ?Een juweel met echt haar heeft voor mij een andere uitstraling. Dan kom je in de wereld van geluksbrengers, amuletten en mascottes terecht. Ik verkies de iets minder conventionele aanpak.? Vleeskleur, tatoeages, piercings, haar. Valérie wacht op het vervolg. ?Tanden maken het rijtje volledig. Beenderen zijn te kannibalistisch, tanden kunnen nog net. Ik geef het je op een blaadje, in de volgende collecties zitten tanden verwerkt.?

Wanneer Ruby in de jurk van Barney Cheng defileert, kan ze op gemengde reacties rekenen. Een avondjurk van synthetisch haar laat niemand onberoerd. ?Voor mij was het een spelletje?, zegt Barney. ?Ik maak vooral avondjurken voor de rijke dames van Hongkong en in die kringen heeft naar een bal gaan veel weg van ten strijde trekken. Als prooi en jager tegelijkertijd, de situatie is niet duidelijk. Zo’n bal is een verfijnde aangelegenheid vol regels en tegelijkertijd spelen er onder het laagje decorum primitieve dingen mee. Zo’n haarjurk drukt die dubbelzinnigheden prima uit. Ze heeft iets wilds en verrassend feestelijks. Ze maakt je tot een dier of omgekeerd tot de jager en overwinnaar die zijn prooi draagt.? De dames waren er in elk geval dol op. ?Tot mijn grote verbazing hebben ze goed verkocht. In Hongkong gaat een dame gemiddeld zo’n veertig keer per jaar naar een bal. In mei, het begin van het sociale seizoen, zijn er vijf op één week en elk feest vraagt om een andere jurk. Iedereen wil de meest extravagante en opvallende. En wat is er nu extremer dan een haarjurk ??

Haar is Arjen Huffels’ leven. Als kapper en kunstenaar, nu al zo’n tien jaar lang. ?De oneindige mogelijkheden ervan blijven me verbazen?, zegt hij. ?Het is levende materie. Op het hoofd kan je het kneden en modelleren. Eenmaal geknipt leent het zich weer tot heel andere dingen.? Arjen verleende technische assistentie bij het maken van de jas van Lieve Van Gorp en exposeert eigen haar-werk in een designwinkel in Amsterdam. ?Ik maak al tien jaar schilderijen, beeldhouwwerkjes en maquettes met haar. Maar pas de laatste twee jaar merk ik dat ook anderen ermee bezig zijn. Drie jaar geleden heb ik een hele reeks pruikmutsen van schapenwol gemaakt, ongeveer zoals die van Martin Margiela. Ik had ook exemplaren met gaatjes waar je je eigen haar doorheen kon trekken om de verwarring compleet te maken. Haar blijft me boeien, op alle mogelijke manieren. Ik heb er evenveel plezier in iemands haar te knippen voor tachtig gulden, dan deel te nemen aan een grootscheeps internationaal artistiek project.? Wat ligt er aan de basis van die capillaire creatiedrang ? Huffels lost het op z’n Nederlands op. ?De oude mythes en oerbetekenissen, zeker. Maar misschien ook een tikje zuinigheid, een ver doorgedreven vorm van recyclage. Al dat afgeknipt haar dat in de prullenbak belandt, dat is toch zonde.?

Lieve Van Gorp : tel. (03) 231.19.17 ; Vava Dudu : tel. (00 33) 1.39.81.19.01 ; Arjen Huffels : tel. (00 31) 6.542.318.32.

Van links naar rechts : avondjurk van synthetisch haar van Barney Cheng ; jasje met blonde mouw van Lieve Van Gorp ; uit de Vava Dudu-collectie van Valérie Ducane.