Cosmeticagerelateerde contactallergieën zitten in de lift. Mensen klagen steeds vaker over een geïrriteerde huid en gaan op zoek naar zachte alternatieven. De industrie antwoordt met verzorgingsproducten voor gevoelige huid en minerale make-up.

Europa maakt van allergie-onderzoek een prioriteit, National Geographic wijdde in zijn meinummer vorig jaar een uitgebreide reportage aan die moderne epidemie. Komt het door de milieuvervuiling ? Stress ? Overdreven hygiëne ? Is het een welvaartsziekte ? Feit is dat allergieën nauwelijks bestaan in ontwikkelingslanden. Over de juiste oorzaken zijn de meningen verdeeld, maar dat het aantal gevallen dramatisch toeneemt, ontkent niemand. Opvallend is het groeiende aandeel van de contactallergieën.

“Je mag niet alles op een hoop gooien”, waarschuwt Ann Goossens, professor doctor in de medische wetenschappen aan de afdeling dermatologie van het Leuvense Sint-Raphaël. “Vooreerst heb je atopie : mensen met een genetische aanleg, die als baby al geen koemelk verdroegen, soms astma ontwikkelen en op latere leeftijd ook last krijgen van hooikoorts en allergieën aan huisstofmijt, kattenhaar of bepaalde voedingsmiddelen. Dat is een compleet ander domein dan dat van de contactallergieën, waar contact met kleine moleculen, zoals ingrediënten in cosmetica, op de huid een reactie veroorzaken. Wanneer kappers bijvoorbeeld een allergie ontwikkelen voor haarproducten, is dat door het herhaaldelijk contact met bepaalde stoffen en is de genetische achtergrond eigenlijk niet belangrijk. In tegenstelling tot aandoeningen als eczeem, astma en hooikoorts die wel erfelijk bepaald zijn.”

Hoe kunt u die toename verklaren ? “We gebruiken meer cosmetica dan vroeger, waardoor meer blootstelling aan mogelijke allergenen. Bovendien raadplegen de mensen tegenwoordig ook gemakkelijker een dokter.” Het is moeilijk om een goed zicht te krijgen op de werkelijke stijging, in het universitaire ziekenhuis ziet professor Goosens maar het topje van de ijsberg. “Mensen die problemen ondervinden, schakelen meestal gewoon over op een ander product en laten de oorzaak niet onderzoeken. Enkel wanneer de reacties ernstig zijn of aanhouden, en er niet direct een link gelegd kan worden met een bepaald product, stapt men naar een arts, eventueel een dermatoloog.” Maar wanneer ze de praktijkrapporten erbij haalt van de laatste twintig jaar, blijkt het aantal diagnoses van cosmeticagerelateerde contactallergieën in die periode te zijn verdubbeld tot 16,5 %.

Soorten reacties

Niet elke reactie op cosmetica is per definitie een allergie : we maken een onderscheid tussen irritatiereacties, irritatiedermatitis en contactallergie. Irritatiereacties manifesteren zich doorgaans onmiddellijk na contact met sterk irriterende stoffen en verdwijnen zodra de blootstelling ophoudt. Dat komt zelden voor bij cosmetica, waar dergelijke stoffen in principe niet toegelaten zijn. Uitzonderlijk kunnen zich reacties voordoen door verkeerd gebruik van potentieel irriterende producten zoals permanentvloeistoffen die te sterk geconcentreerd zijn of te lang inwerken. Een dergelijke reactie kan zich ook vertraagd voordoen, na herhaaldelijk contact met minder irriterende stoffen. Wanneer iemand een voorgeschiedenis of atopische aanleg heeft of wanneer exogene factoren (contact met detergenten bijvoorbeeld) de irritatie onderhouden, spreekt men van irritatiedermatitis. Kapperseczeem is daar een bekend voorbeeld van. Wanneer je de irriterende stoffen wegneemt, verdwijnen de symptomen niet meteen omdat de huidbarrière beschadigd is.

Een contactallergie is van een heel andere orde : het immuniteitssysteem overreageert op stoffen die normaal onschadelijk zijn. Zo’n sensibilisatie kan weken, maanden tot jaren in beslag nemen, omdat er in cosmetica doorgaans niet zulke sterke allergenen aanwezig zijn. Producten die je al jaren gebruikt, kunnen dus plots problemen veroorzaken. Een contactallergie heb je in principe voor het leven, desensibilisatie zoals bij wespenallergie bijvoorbeeld, bestaat niet. Wanneer je consequent contact met de huid vermijdt, treedt geen eczeem meer op. De diagnose is echter niet altijd gemakkelijk : de symptomen zijn soms moeilijk te onderscheiden van een irritatiedermatitis en andere vormen van eczeem, en soms wordt het oorzakelijk allergeen niet meteen teruggevonden.

“Rekening houdend met de populariteit van cosmetica, komen contactallergische reacties relatief weinig voor”, geeft professor Goossens toe. “Uiteraard is de kans groter bij producten die courant voorkomen of die langer op de huid blijven, zoals dagcrèmes en make-up, dit laatste in tegenstelling tot bijvoorbeeld shampoos en zepen die afgespoeld worden.”

De grootste boosdoeners zijn parfumcomponenten en bewaarmiddelen. Parfum-allergie wordt voornamelijk veroorzaakt door parfums, deodorants en andere reukwaters, terwijl de kleine concentraties in geparfumeerde make-up en verzorging zelden een allergie induceren, maar wel reacties kunnen uitlokken bij vooraf gesensibiliseerde personen. B ewaarmiddelen zijn de laatste jaren veel efficiënter qua activiteit tegen micro-organismen, maar tegelijkertijd ook meer allergiserend. Haarkleurmiddelen en met name de permanente haarkleurstof parafenyleendiamine en derivaten, vaak ook illegaal in tijdelijke hennatattoos, vormt de derde grootste bron van klachten, zowel bij kappers als bij hun klanten. Verder treden reacties op door nagellakhars en -gels, zonnefilters, ontharingsmiddelen, enz. In feite is elke inhoudsstof van cosmetica potentieel allergiserend, inclusief vitamines en plantenextracten. “Consumenten menen vaak ten onrechte dat natuurlijke ingrediënten beter zijn, maar ook in de natuur komen giftige, irriterende of allergiserende stoffen voor”, waarschuwt professor Goossens.

Oplossingen

Op claims als hypoallergeen en dermatologisch of klinisch getest kun je geen staat maken, volgens professor Goossens. “Er is geen enkele algemene regel waaraan die producten moeten voldoen. Een fabrikant moet zijn beweringen staven, maar een test op pakweg twintig personen volstaat al.” Een algemeen hypoallergeen product bestaat niet. “Het feit dat een onbepaald aantal testpersonen geen reactie noteerde, garandeert niet dat u ook niet zult reageren.” Contactallergie is een individueel probleem waarbij de allergisch geworden persoon zijn/haar specifiek allergeen moet vermijden. Het label klinisch of dermatologisch getest indiceert dat het product werd ontwikkeld op basis van tests op personen, vaak uitgevoerd door dermatologen. Maar wanneer die tests niet gespecificeerd worden, hebben ze ook geen wetenschappelijke waarde.

Patchtests kunnen worden uitgevoerd door de dermatoloog om de oorzaak van de contactallergie te achterhalen. De verdachte substanties worden op de rug aangebracht en afgeplakt met pleisters gedurende enkele dagen. Eczeem manifesteert zich namelijk niet onmiddellijk. Een eerste aflezing op reacties gebeurt na twee dagen, gevolgd door een tweede na vier à vijf dagen. Aan de hand van de genoteerde reacties kunnen de specifieke allergenen geïdentificeerd worden en kan de dermatoloog je vertellen welke cosmetica-ingrediënten je beter vermijdt. Sinds enkele jaren zijn de fabrikanten verplicht om de ingrediëntenlijst te vermelden op de verpakking, net als de houdbaarheidsdatum na opening. Verder bestaat er een databank voor dermatologen en apothekers, die hun patiënten een positieve lijst kunnen bezorgen met producten die ze wel kunnen gebruiken.

Door Sofie Albrecht – Illustratie Sanny Winters