Pierre Darge
Pierre Darge Freelancejournalist

De Amerikaan Peter Beard verwierf wereldfaam met zijn modefoto’s, zijn dagboeken en zijn liefde voor Afrika. We luisterden 150 minuten naar een fenomeen.

Pierre Darge

Peter Beard bezit vele kwaliteiten. Bob Colacello noemde hem in zijn boek over Warhol ?half Tarzan, half Byron?, anderen kennen hem vooral als fotograaf, als dagboekschrijver, als non-conformist, of als ontdekker van Iman, de huidige mevrouw Bowie (nee, niet als herderinnetje, maar gewoon op straat in Nairobi). Drie dagen voor de opening van zijn tentoonstelling in de Londense Michael Hoppen Photography Gallery waden we met hem door stapels zwartwitfoto’s die over de houten vloer verspreid liggen. Reuzengrote afdrukken van krokodillen, olifanten of zwarte vrouwen, door Beard van kanttekeningen, handgeschreven teksten en opgeplakte veertjes voorzien. Omdat hij aan het fotografisch beeld alleen niet genoeg heeft, en geen blijf weet met zijn enthousiasme. Op zijn 59ste bezit hij nog de gedrevenheid van een knaap, de bulderende lach van een vrij man en de spontaniteit van een puber. Bijna 40 jaar geleden ontsnapte hij naar Kenia, kocht er een lap grond naast de plek waar Karen Blixen woonde. Daarover wil hij nu praten, als hij ondertussen maar de foto met duizenden rennende olifanten met Chinese inkt mag afwerken.

?Afrika boeide me als kind al, ik liep uren door het Museum of Natural History in New York, om aan de realiteit van Amerika te ontsnappen, én aan de verbazingwekkende grappen waarmee een katholieke opvoeding gekruid wordt. Ik was een van die verwende melkmuiltjes die ze mooie maniertjes probeerden te leren. Maar nadat ik Thoreaus ?Walden? had gelezen, wist ik dat ik eigenlijk weg wilde, de natuur in. Ik schreef Blixen in 1960 terwijl ik aan mijn boek werkte, en kreeg een jaar later antwoord. Ze was toen 76 en fantastisch, een vrouw uit één stuk, door Afrika gemaakt. Ontsnapt uit de hopeloze, volwassen bourgeoismilieus in Denemarken, om neer te strijken op een plek waarover ze later schreef : ?You woke up in the morning and you thought, here I am where I ought to be.? Ze stond alleen tegenover het Britse kolonialisme, koos voor de Afrikanen en voedde zichzelf op, vanuit de gevoeligheid van de loser en de intellectuele minderheid, en gesterkt door het contact met miljoenen jaren natuur. Ze had de industriële revolutie al achter zich gelaten, wentelde zich nog slechts in de verwezenlijkingen van een paar uitzonderlijke mensen als Shakespeare, Picasso, Duchamp en Louis Pasteur. Uitzonderlijke mensen wier werk echter in het niets verzinkt bij de diversiteit van een ecosysteem dat honderden miljoenen jaar oud is. Een waterjuffer heeft een geschiedenis achter de rug van 400 miljoen jaar, een krokodil van 170 miljoen jaar, en dan komen wij eraan met de pretentie om dat allemaal eventjes te gaan veranderen. Karen Blixens boeken gaan niet over de beschrijving van landschappen of over black is beautiful, ze gaan over de mens die een leugenaar is, die zichzelf buiten de natuur plaatst en nog denkt ervan te kunnen winnen ook. Afrika was al grotendeels door missionarissen geruïneerd toen Blixen arriveerde. Missionarissen die met geneesmiddelen, met bijbels en met leugens kwamen aandraven. Sindsdien is het alleen maar erger geworden. Ze werden opgevolgd door do-good-ers, door aid-werkers en door zoo people die wilden dat Afrikanen zich zouden aanpassen aan hun eigen ziekelijke normen. Daar gaat Blixens les over : dat ze in het paradijs neerstreek en het zag ten onder gaan, 17 jaar lang. Overigens komt het woord paradijs uit het Portugees waar het voor een ommuurde tuin in een klooster staat. En als u ’t mij vraagt, dan moet je een verdomd goede tuinier zijn om de natuur binnen vier muren te dwingen.?

Beard schuift de foto met de rennende olifanten naar me toe en vervolgt : ?Ik kreeg alvast de volgende aflevering van de teloorgang te zien, waarin de dichtbegroeide jungle in een soort woestenij werd herschapen omdat de beschermde olifanten zich zo snel vermenigvuldigden dat ze alles kaal vraten. Om dan met tienduizenden tegelijk te sterven.?

Beard weet waarover hij praat : meer dan 40 jaar lang leefde hij in Hog Ranch, vanwaar hij kon uitkijken over de Ngong Hills, dezelfde heuvels die Blixen zo lief waren. Vorig jaar werd de fotograaf door een olifant opgepakt en tegen de grond geslingerd, meer dood dan levend naar een hospitaal gebracht, met een doorboord dijbeen en uiteengeslagen bekken. ?Die olifant was razend, zo’n gedrag heb ik nooit eerder gezien, en ik heb er maar één verklaring voor : hij moet voordien heel slechte ervaringen hebben gehad met mensen. Boeren in Kenia klagen over de schade die olifanten berokkenen, en de overheid stuurt er mensen op af die de dieren met geweren te lijf gaan en die daarmee wat rest van het evenwicht onderuithalen. Heel Afrika ziet er vandaag ontwricht uit. Daarom wil ik niet terug. Waarom zou ik 8000 mijl reizen om bedelaars te zien zoals ik ze ken van New York, om naar blaffende honden te luisteren op plaatsen waar vroeger leeuwen rondzwierven. Om slums met roestende daken te bekijken en de hele rotzooi die het Westen daar heeft gedumpt ? Africa is finished, it’s like a bad dream. Alles wat we voorspeld hebben, is uitgekomen. Er rest nog wat fun voor mensen met centen, maar de meerderheid wordt armer en de miserie stapelt zich op. Overbevolking en stress hebben de bovenhand genomen, alle leven dat een enigszins gesofisticeerd zenuwstelsel bezit, gaat eraan. Tegenwoordig kan je in Afrika beter een vis, een luis of een termiet zijn, want als je ook maar enige gevoeligheid bezit, kom je om van schaamte. In de jaren ’50 dacht men nog dat Kenia te groot was om verwoest te worden, maar het gedrag van mensen is als een ziekte die je leegzuigt, een virus die een olifant omverhaalt. Overigens hebben olifanten hetzelfde probleem als wij : ze proberen zich aan te passen aan de aangerichte schade. Mensen geloven ook dat ze zich wel zullen aanpassen, en blijven maar excuses aanvoeren. Ze maken zichzelf wijs dat de computers de boel wel zullen redden, terwijl het echte probleem zo duidelijk in het oog springt : onze artificiële levenswijze, ons ziekmakend tempo, onze plaats buiten de natuur. We lijken wel lemmingen die om het hardst naar de oceaan rennen.?

?People destroy what they touch?, concludeert Beard. ?Dat is een fascinerende vaststelling, omdat wij zelf onderdeel zijn van die natuur, een onderdeel dat alleen geïnteresseerd is in het veroveren van territorium. We worden geregeerd door dierlijke karaktertrekken die de wereld om zeep helpen en die we blijven ontkennen. Waarom zijn we zo beschaamd en voelen we ons zo schuldig over seks ? Omdat we daarin niet verschillen van dieren, en daar hebben we geen vrede mee. We ontzeggen onze priesters normaal seksueel verkeer, zodat die zich dan in hun perversiteit op onze kinderen storten. We willen territorium en worden al onrustig als iemand de lege stoel naast ons in het vliegtuig komt bezetten. We vinden eufemismen uit als Black is Beautiful, omdat we zwarten vrezen als de pest. We hebben Afrika bedolven onder polshorloges en besmet met het idee van onze pikorde. En krijgen de miserie waar om gevraagd hebben.

We ontdekken nu het zogenaamde racisme dat overal aanwezig lijkt en nog het meest in Afrika, waar elke stam elke andere stam naar het leven staat, waar de ene heuvel tegen de andere ten strijde trekt. Terwijl racisme alleen maar een vorm van onwetendheid is, een ander woord voor denken op stamniveau, voor territoriumzucht en voor xenofobie, kortom de vrees voor alles wat verschillend is. Wie stom genoeg is om dat te cultiveren, moet uiteindelijk ook Einstein om zijn anderszijn vermoorden.?

U laat wel heel weinig hoop over.

?Ik ben uit Amerika ontsnapt omwille van de American Tragedy, een gevoelloze, gesatureerde habitat waarvan de toestand geïllustreerd wordt door de grote aantallen advocaten, door de teloorgang van politiek en justitie. Een maatschappij die lijdt aan geld, plastic en aan de manie van franchising en uniformiteit. De falende justitie is het eerste teken van een falende maatschappij. Het proces van O.J. Simpson staat voor de conditie van het juridisch apparaat : je bent zwart, je krijgt een zwarte jury en je wordt vrijgesproken, want in Amerika is er geen plaats voor integratie. Integratie is een begrip uit een geciviliseerde maatschappij maar dat begrip wordt alweer onder de voet gelopen door dat territorialisme waarin we zijn blijven steken. America is just an endless shopping mall, het hele gedrag van Amerikanen is doordrongen van dat neurotische, dwangmatige koopgedrag. Amerika heeft van alles te veel, zwarten alleen al consumeren 360 miljard dollar shit per jaar, omdat we alleen maar shit produceren. En dan klagen ze, wijzen ons na met de vinger, haten ons met een ongelooflijke bitterheid. Omdat ze plaats willen en er geen plaats meer is. En een aardig plaatsje in de pecking order, maar ook die hiërarchie staat op de helling. Amerika gaat ten onder aan de massaproductie, we overladen onszelf met producten, maar geraken onze woordenschat kwijt, net als onze individualiteit.?

Wanneer ik opmerk dat Beard zelf toch altijd overeind gebleven is in die chaos, dat hij iets van het kinderlijke enthousiasme heeft bewaard, beaamt hij lachend : ?Ja, ik ben behoorlijk onvolwassen gebleven, en ik ben ontsnapt. Ik ben een escapist, ik ontken de problemen door ervan weg te lopen. Ik kroop weg in mijn dagboeken die er achteraf uitzien als een lawine van gebeurtenissen, als het chaotische leven waardoor ik loop. Just one goddam thing after another. Ik wilde niet volwassen worden. Omdat ik volwassenen haatte, nooit naar ze kon opkijken. Ik kreeg een katholieke opvoeding en geloofde er geen woord van, instinctief voelde ik al aan dat het bedrog was, van de Heilige Geest tot de Heilige Moeder. Mijn oma schonk haar huis aan de kerk maar wilde ook dat we de nonnetjes bespioneerden. Als kinderogen dat hebben gezien, kunnen ze nooit meer respect opbrengen voor volwassenen. En veel later kreeg ik gelijk, toen de godsdienst de beste advocaat voor overbevolking en oorlogen bleek.?

Beard schildert geconcentreerd verder. Vuurschietende ogen als hij opkijkt, weidse gebaren als hij uitvaart. Een bulderende lach ook. Dan buigt de man zich weer over het tafereel met de rennende olifanten, schildert met het penseel of met zijn duim. Als het water om de verf aan te lengen opgeraakt, kijkt hij nerveus rond, giet dan een slokje fruitsap in het mengpotje. Of een lepel koffie. Beard, wiens overgrootvader The Northern Railways stichtte, wiens ene opa de tuxedo uitvond en de andere een Heidsieck was ( leuke combinatie toch, drank en smokings) liet zich ooit kritisch uit over zijn moeder, van wie hij zei dat ze aan een ziekte leed die conformisme wordt genoemd.

Dàt conformisme is hem anders wel vreemd, Beard lijkt vooral zichzelf gebleven. ?Ik weet het nog zo niet. Ik hou met moeite het hoofd boven water. Ik kon overleven omdat ik verschrikkelijke toegevingen heb gedaan. Om mijn boeken gepubliceerd te krijgen, ben ik een hoer geworden, anders lukt het niet. Wat ik weet, is dat ik erin slaagde om aan de hel te ontsnappen, om die Afrikaanse ervaring mee te maken, me erin onder te dompelen of ik dat nu prettig vond of niet. Ik heb geleerd om met mijn ogen te kijken, niet met mijn verstand, en dan zie je een heel ander stuk realiteit. Ik heb nooit wat via mijn intelligentie gedaan, gesteld dat ik er wat van had. Ik heb lang geleden het plannen afgeleerd en dat is van het beste van wat me overkomen is.?

U hebt geen weerstand geboden tegen het leven, you sailed on life, merk ik op. ?Dat hebt u mooi gezegd. I sailed aimlessly and I didn’t resist. Ik ben zoals gezegd vooral een escapist en als je daar heel goed in bent, als je volhoudt de problemen te ontkennen, dan lossen die vanzelf wel op. Dat escapisme is het enige waar ik goed in ben. Ik liep weg van de massa, weg van de overbevolking. Het enige wat ons rest is de schoonheid van sommige vrouwen, gesteld dat mooie vrouwen ook aan zichzelf werken, zichzelf verder ontwikkelen… De eerste tekenen van overbevolking en de daaropvolgende stress, zowel bij ratten in het lab als bij olifanten in parken, is een uiteengaan van de seksen. Ook daar sluiten wij de ogen voor, proberen onszelf alweer aan te passen aan de schade die we zelf hebben aangericht. We zoeken krampachtig naar een aannemelijke verklaring, bedenken leuke zinnetjes als Gay Pride, zetten Gay Freedom Marches op en vinden homoseksualiteit ineens een beetje chic. Veel van mijn beste vrienden zijn homoseksueel, maar ik vind dat niet chic. We kennen niet alle oorzaken van homofiel gedrag maar overbevolking speelt een grote rol. Toen Afrika nog zichzelf was en dunbevolkt bestond daar geen homoseksualiteit, ’t is een vreemde kronkel van de natuur om mensen voort te brengen die zich niet zullen voortplanten. If you’re in love with a man you’re useless. Begrijp me niet verkeerd, ik bedoel biologisch useless : Oscar Wilde was zeer nuttig, ik weet zijn soort decadentie wel te appreciëren. En ik hou boven alles van diversiteit. Ooit maakte ik samen met Andy Warhol een advertentie voor Campbells Soup waarop het fameuze blik te zien was, met afpellende verpakking. En daaronder : This can of Campbells Soup sold last week for 87.000 dollar. Why not buy the original for 7,5 cent ? Het werd afgewezen, om één welbepaalde, domme reden : Warhols homoseksualiteit.?

Beards werk is anders ook wel van een ontnuchterende eigenzinnigheid. Gaandeweg heeft hij ook afstand genomen van de fotografie zoals hij die om zich heen ziet. Hij schrijft op foto’s, of laat er afdrukken op achter van zijn bebloede hand. Zijn dagboeken puilen uit van knipsels en geplakte foto’s, even chaotisch als het leven zelf. Een deel van de reusachtige collectie kwam om in een brand, andere delen werden op tentoonstellingen gejat.

Zegt Beard, luidop lachend : ?Fotografie is voor idioten, je kan het met één vinger bedrijven. Mijn enige sympathie voor professionele fotografie heeft te maken met de centen, met overleven dus. Ik heb jaren, voor de kost, rondgezeuld met camera’s en travellers cheques, een nachtmerrie. Hoe professioneler het wordt, hoe alarmerender de resultaten, hoe meer stront aan de vingers : commerciële formules, hopen materiaal, horden assistenten, alles fake en bedrog. Ik voel meer voor de amateur het woord verwijst trouwens nog naar amare voor doen-waar-je-van-houdt, en wel op je eigen manier.?

Hoe wil zo’n duizendpoot als Beard dan in de herinnering blijven ?

?Ik wil alleen maar herinnerd worden als een hulpje van mijn dochter. Ik ben in zoveel verschillende termen omschreven, ik ben géén naturalist en géén ecologist, maar als zou blijken dat ik met mijn foto’s de ondergang een beetje esthetisch in beeld heb gebracht en dat er zelfs een leuk prijskaartje mag bijhangen, dan hoop ik dat dat mijn dochter ten goede komt. Mij kan het niet meer schelen, ik heb alle hoop achter me gelaten, nadat ik ontdekte dat ook het geloof van de Masai-priesters, waarin ik enige tijd zeer geïnteresseerd was, uiteindelijk maar een variante was op de menselijke hoop. Fear of death and desperate hope. Omdat we niet kunnen aanvaarden dat we tot de natuur behoren en zullen creperen als de beesten.?

Het werk van Peter Beard is tot eind augustus te zien in de Michael Hoppen Photography Gallery, 3 Jubilee Place, Londen SW 3. Tel. (00-44) 171.352.3649.

Boven : als hij aan het fotografisch beeld niet genoeg heeft, werkt Beard de afdrukken bij, hier met slangenhuid. Onder : door mensen geruïneerd, de jungle die steppe werd, overbevolkt met radeloze olifanten.

Peter Beard : Ik ben behoorlijk onvolwassen gebleven.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content