In een behoorlijk snel tempo produceert Paul Wilson grote en kleine boekjes over rust. Met deze ‘goeroe van de rust’ hadden we een allesbehalve zweverig interview.

U hebt ze vast al in de boekhandel zien liggen: de kleine boekjes van Paul Wilson. Het kleine boek van de RUST, Het kleine boek van het GELUK, Het kleine boek van de SLAAP. Misschien hebt u er eens in gebladerd, en bij het lezen van een zinnetje als ‘Wees lief voor je gevoel voor humor’. Of bij een zinnetje als ‘Maak eens een complimentje’ gedacht dat de auteur ook Phil Bosmans had kunnen heten.

Andere adviezen – ‘Draag wit’ of ‘Verspil eens wat tijd’ of ‘Wees beleefd’ – vond u misschien wel grappig, waardoor u besloot het boekje, eventueel als leuk presentje, mee te nemen. In dat laatste geval reageerde u zoals velen: van Het kleine boekje van de RUST werden wereldwijd meerdere miljoenen exemplaren verkocht.

De Australiër Paul Wilson leidde ooit een reclamebureau maar wordt na bestsellers als Het grote boek van de RUST en De techniek van de RUST omschreven als ‘de goeroe van de rust’. Aan zijn successtory komt voorlopig geen eind: van Calm at work verscheen inmiddels ook een groot en een klein boekje, waarvan in september de Nederlandstalige versies worden verwacht. (Als de gestresseerde medemens maar niet overspannen raakt van dit lijstje nog te lezen ontspanningslectuur!)

Waaruit bestaat Paul Wilsons magische trukendoos? Ongetwijfeld beheerst hij de marketingtechnieken als geen ander. Daarnaast heeft hij van alles wat er zoal bestaat aan kennis op gebied van ontspanning een wonderlijke mix gemaakt, en die in een zeer toegankelijke en bruikbare taal verpakt. Hij plukt daarbij zowel uit de tuin van oosterse als westerse disciplines. Naast tai chi, acupressuur, hypnose vind je dus elementen terug van autogene training of time management. Zelfs een vleugje aromatherapie ontbreekt niet. Bovendien belooft hij instantresultaat, naar eigen zeggen werken de door hem aangeprezen technieken even snel als een aspirientje. En wie zou daarin, met ons jachtig bestaan, niet geïnteresseerd zijn? Even techniekje doen en wég stress! Althans, dat is wat hij in het vooruitzicht stelt.

Bijna elke dag verschijnen er berichten over toenemende stress bij de bevolking, maar tegelijk worden stressklachten nog steeds weggelachen. Stel dat een werknemer last heeft van stress, daarover gaat praten met de werkgever maar niet ernstig wordt genomen. Wat te doen?

Paul Wilson: Dat gebeurt vaak, maar ik geloof niet dat de werkgever daarop moet ingaan. De verantwoordelijkheid voor hoe iemand zich voelt, ligt niet bij het bedrijf maar bij het individu. Als het duidelijk is dat een bedrijf stresserende werkomstandigheden creëert, dan is dat natuurlijk wel de verantwoordelijkheid van dat bedrijf. Maar in het algemeen kan je bij spanningen op het werk stellen, dat het erg moeilijk is om de werksituatie te veranderen. Het is veel gemakkelijker om de manier waarop wij er mee omgaan te wijzigen.

Wanneer twee mensen met hetzelfde probleem worden geconfronteerd, reageren ze daar verschillend op. Een rumoerige werkomgeving kan voor iemand die graag naar de radio luistert aangenaam zijn, maar erg stresserend zijn voor iemand die van rust houdt.

Er bestaan toch ook werkomstandigheden die voor iedereen nauwelijks te harden zijn.

Als je die kàn verbeteren, kan je dat altijd proberen. Maar meestal is het erg moeilijk een organisatie te hervormen. Je kan je baas niet ontslaan, je kan de economie niet omtoveren, je kan de firma niet winstgevender maken, enzovoorts. Het meest zinvolle dat je kunt doen, is de manier waarop je met die omstandigheden omgaat om te buigen.

Om arbeidsstress te verlichten, zou u ook kunnen pleiten voor arbeidsduurvermindering?

Als ik realistisch blijf, moet ik zeggen dat ik daar niet in geloof. Ik weet dat er internationaal druk uitgeoefend wordt om het aantal werkuren te doen dalen, omdat er daardoor meer banen zouden ontstaan. Ik geloof dat mensen evenveel uren willen blijven werken, omdat ze evenveel willen verdienen. De werkgever zal ook niet méér betalen voor minder werk, die zal eerder méér prestatie willen voor minder geld. Desnoods laat hij het werk in een ander land goedkoper doen. Zo functioneert nu eenmaal onze hedendaagse economie.

Ik weet dat sommige regeringen maatregelen nemen waardoor bepaalde categorieën van werknemers evenveel verdienen voor minder werk. Maar ik vrees dat deze maatregelen niet te veralgemenen zijn. Dat is misschien mogelijk in overheidsdiensten, maar niet in gewone bedrijven. Een dergelijke aanpak gaat in tegen datgene wat bedrijven nu net proberen te doen, namelijk: productiever zijn. Dat betekent dat wat ze produceren, goedkoper moet. En dat wil ook zeggen dat mensen langer of harder moeten werken voor hetzelfde geld. Het is een pragmatische, zakelijke visie op de wereld, maar zo werkt het.

Als je ervan uitgaat dat alle problemen op het werk veroorzaakt worden door het aantal werkuren – wat ik geen seconde geloof – kan dit fatalistisch lijken. Maar problemen worden ook veroorzaakt door de manier waarop we reageren op de werkomstandigheden. Niet één seconde geloof ik, dat de stressproblemen in de wereld teruglopen als je het aantal werkuren verlaagt.

Een van uw adviezen luidt: kies je eigen baas. Hoe realistisch is dat?

Het gaat om de ingesteldheid. Mensen voelen zich meer ontspannen bij wat ze doen, als ze menen dat ze er controle over uitoefenen. Als je geen controle over je werk hebt, raak je gestresseerd. Er is in de VS een uitvoerige studie gedaan bij gevangenen en bij mensen in bejaardentehuizen naar wat ze te eten kregen. Er waren vijf menu’s. Mensen die niet mochten kiezen wat ze kregen, waren gefrustreerd en gestresseerd. De mensen die wel konden kiezen – zij het uit de vijf bestaande menu’s – bleven ontspannen. Dus het feit dat mensen de indruk hebben een zekere controle uit te oefenen, geeft hen een relaxed gevoel.

Als jij dus je houding kunt aanpassen en gelooft dat jij je baas koos – en niet omgekeerd – dan voel je dat je controle hebt over je eigen lot. Dat kan veel mensen helpen om zich beter te voelen.

Stel dat ik niet houd van m’n huidige baas, hoe kom ik dan aan een betere? Ander werk zoeken is een nogal drastische beslissing, toch?

Dat is helemaal niet drastisch, toch niet in de harde wereld van de commercie. Het feit dat iemand twintig jaar dezelfde job heeft uitgeoefend, pleit tegen hem wanneer hij elders aan de slag wil. Vijf jaar geleden was dat een pluspunt, maar vandaag vindt men iemand die tien jaar bij dezelfde werkgever bleef niet langer mobiel of dynamisch.

Ik pleit er niet voor dat mensen van werk wisselen, maar het is een nieuwe realiteit. Dat is dus niet meer zo’n belangrijke beslissing als twintig jaar geleden. Het idee van één levenslange carrière bestaat niet meer, de meeste mensen hebben meerdere in hun leven.

U zegt doodeenvoudig: ga dan weg. Alsof het allemaal zo simpel is.

Kijk, ik bied in mijn boeken een heleboel mogelijkheden aan om je beter te voelen en te genieten van wat je doet. Ik pretendeer absoluut niet dat ik de hele arbeidssituatie van een land of bedrijf kan verbeteren.

Het gaat erom hoe je jezelf als werknemer ervaart. Als je denkt dat de enige manier om tevreden te zijn erin bestaat de werkgever te veranderen, dan zal je noch tevreden noch gelukkig worden. Want je kan die werkgever niet omvormen. Dus de makkelijkste weg is om iets te doen aan de manier waarop je reageert, en eventueel weg te gaan.

Past u dezelfde redenering toe wanneer het over andere dan werkrelaties gaat, bijvoorbeeld in liefdesrelaties?

Ik denk niet dat je iemand anders kunt veranderen. Ik vind het erg arrogant als iemand denkt de partner te kunnen ombouwen. Je kan aan je partner of vriend vertellen wat je van hem of haar verlangt, maar het is altijd aan die andere om uit te maken of hij of zij daarop wil ingaan. Iedereen die denkt een andere persoon te kunnen aanpassen aan de eigen wensen, is gedoemd tot frustratie.

En in opvoedingssituaties: kan je aan kinderen sleutelen?

Nee, je kan kinderen wel leiden, je kan hen uitleggen wat de beste manieren zijn om te reageren. Maar mensen die denken kinderen te kunnen omturnen, zijn gruwelijk manipulatief. Bovendien werkt het niet. Vanaf een bepaald ogenblik verzetten ze zich en gaan hun eigen weg.

Hebt u tips voor gestresseerde kinderen?

Niet echt. Kinderen – afhankelijk van de leeftijd – zijn erg goed in het uiten van stress. Dat lukt alleen niet als hun ouders of andere autoriteiten in hun leven te dominant zijn. Ik geloof niet dat je ontspanningsoefeningen moet toepassen bij jonge kinderen, zolang je hen maar de ruimte laat om te doen wat ze willen. Als de kinderen ouder worden, ligt het anders. Op school worden ze met andere soorten druk geconfronteerd.

Verder is het duidelijk dat rustige ouders rustige kinderen hebben, niet altijd maar heel vaak. Zelfs ouders die doen alsof ze kalm zijn, kunnen bedaardere kinderen krijgen. Als je als ouder gespannen bent, is de kans groot dat kleine kinderen die kenmerken reflecteren. Als je kalme kinderen wil, moet je zelf rustig worden of doen alsof je dat bent. Doen alsof heeft een even grote invloed op emoties van anderen.

‘Look cool’, luidt uw devies. Hoe werkt dat?

In mijn boeken vind je enkel technieken, en slechts weinig over de onderzoeken die eraan ten grondslag liggen. Maar er is voldoende resarch die aantoont dat pretenderen een ontzettend krachtig middel is, in de zin dat je je gaat voelen zoals je je voordoet. Het is aangetoond dat een rol spelen het onderbewuste activeert. Als mensen het een beetje te soft vinden om over het onderbewuste te praten, dan zijn er andere argumenten. De eerste is van fysiologische aard. Als je bijvoorbeeld lacht, dan ontstaat er een neurochemische reactie in je brein, waardoor endorfines en serotonines worden geproduceerd die je een goed gevoel geven. Als je dus lacht of glimlacht, dan zal je je hoe dan ook beter voelen.

Misschien gedurende één ogenblik…

U denkt pessimistisch. Het gaat om een meetbare fysiologische functie. Via een bloedtest kan men nagaan wat er precies gaande is. Wanneer de persoon doet alsof hij lacht of een lach imiteert, krijg je exact hetzelfde resultaat.

Een paar jaar geleden is in de VS een grote studie gebeurd, waarbij men gebruikmaakte van method-acting, een acteerstijl waarin de acteurs zich volledig identificeren met hun rol. De ene moest de gelukkige, een ander de ongelukkige spelen, enzovoorts. Hun biologische functies werden gemeten en men keek naar de scheikundige producten in hun bloed die op stress wijzen. Wat bleek? Als de acteurs hun rol slecht speelden, enkel oppervlakkig deden alsof ze zich slecht voelden, waren de biologische resultaten toch dezelfde. Kortom: doe alsof je gelukkig bent en je zal gelukkig zijn.

Maar als iedereen doet alsof men gelukkig is, spelen we allemaal continu komedie?

En dan? Life is a game. Onze perceptie van de realiteit verschilt van persoon tot persoon. Iemand die probeert zijn visie van de werkelijkheid aan een ander op te leggen, is meestal een academicus of erger: arrogant. Laat twee mensen door dezelfde deur wandelen en dezelfde dingen zien. De een zal een slechte wereld zien en de ander een goede; de een zal geluk zien, de ander ongeluk. Welke wereld zou jij willen? De gelukkige? Daar kan je voor kiezen. Wat je ziet, beïnvloedt je gevoel. Je kan spelen dat je gelukkig bent.

Terug naar de werksituatie. U raadt uw lezers aan om mensen van Type A, eerder onrustige mensen, uit de weg te gaan.

Ik zeg dat veeleer op een lichtvoetige manier. Maar het soort mensen waartussen je je bevindt, heeft invloed op je. Tussen gespannen mensen voel je je gespannen. Tussen rustige mensen ben je rustig. Als iemand op je werk altijd zenuwachtig is, blijf dan zoveel mogelijk uit zijn of haar buurt, tenminste: als gesteld bent op je eigen kalmte.

U vindt zelfs dat men beter uit de buurt kan blijven van negatieve of depressieve mensen. Erg sociaal is dat niet.

Ik zeg niet dat mensen anderen moeten mijden. Ik zeg alleen wat je te doen staat als je meer ontspannen wil zijn. Je kunt altijd kiezen. Hoe meer druk je ervaart, hoe minder keuzes je denkt te hebben. Als je drie kinderen hebt en een tamelijk drukke job, kan je het gevoel hebben dat er niks te kiezen valt. ‘Ik moét gaan werken, ik moét thuis op de kinderen letten, ik heb geen keuze.’ Maar die heb je wel. Soms vraagt het wat creativiteit en moet je lang nadenken, maar zodra je mogelijkheden ziet, voel je je beter. Neem die keuzemogelijkheden weg en je bent gestresseerd.

Ik wil absoluut niet zeggen dat je mensen in de steek moet laten. Ik bedoel: wees je bewust van hun effect. Het is net als met koffie. Veel mensen drinken zes koppen per dag en vragen zich af waarom ze zenuwachtig zijn. Ik wil erop wijzen dat koffie de spanning doet toenemen. Ik zeg niet dat je geen koffie mag drinken, maar wees je ervan bewust wat het met je doet.

Ook al weet men dat men nerveus wordt van koffie, toch blijft men koffie drinken of andere ‘verkeerde’ dingen doen. Een gebrek aan discipline?

Ik beschouw de aanpassingen van mijn dieet niet als discipline maar als genoegens. Ik kies ervoor om meer fruit en groenten te eten. Het gaat om de keuze. Ik beslis niet om de ‘foute’ dingen niét te eten, maar eet wel meer van de andere. Ik ga niet elke dag joggen, maar ik maak een ochtendwandeling omdat ik dat een waar plezier vind. Ik hou ervan. Ik mediteer ’s ochtends; niét omdat ik oordeel dat ik die discipline moet hebben, maar omdat ik ervan geniet. Evenveel als van een massage.

De meeste mensen zien dergelijke dingen als discipline en niet als verzetjes. Het is toch makkelijk om een half uurtje te vinden voor iets dat je echt graag doet?

Maar wie heeft er nu tijd voor iets als meditatie?

Nogmaals: het gaat om de indruk dat men geen tijd heeft. De werkelijkheid is dat we exact evenveel tijd hebben als vroeger. De tijd is niet veranderd; die zal altijd hetzelfde zijn. Alleen de manier waarop we ernaar kijken, zet ons onder druk. Als je je waarneming maar kunt doorbreken, dan heb je een machtig instrument in handen.

Zelf was ik altijd iemand die leed onder tijdsdruk. Ik gebruikte één zinnetje, dat ik drie of vier keer per dag tegen mezelf zei: ‘Ik heb alle tijd van de wereld.’ In ons onderzoekscentrum, het Calm Centre, bleek uit allerlei testen dat, enkel door dat zinnetje te zeggen, mijn lichamelijke reacties van nerveus naar relaxed evolueerden.

Waarom zijn mensen zo bang voor mystiek?

Ik denk dat dat vooral cultureel bepaald is. We leven in een erg rationele, logische cultuur en de grote mystici van onze tijd worden als bizarre mensen of vreemde, religieuze mensen beoordeeld. Maar ik beschouw iemand als Albert Einstein als een van de grote mystici van onze wereld. Als je aan de ene kant mystiek hebt en aan de andere wetenschap, dan werkte Einstein wel op het wetenschappelijk gebied, maar zijn inspiratie lag dichter bij de mystiek.

Als je mij vraagt waarom ik weerstand heb tegen al die mystiek – want die heb ik -, dan is dat omdat ik vind dat heel wat mystiek gekleurd is door rationalisaties; mensen proberen bepaalde ervaringen te rationaliseren door gebruik te maken van een mystieke soort van metaforen. Wanneer mensen bijvoorbeeld mediteren en dingen ervaren die als transcendent of anders dan normaal worden omschreven, dan zou een mystieke verklaring daarvoor kunnen zijn, dat je tot God spreekt of tot een hoger niveau opstijgt. Mijn verklaring is, dat het om een perfect logische menselijk-mentale respons gaat die plaatsheeft tijdens een diepe meditatie. Het is een eenvoudig biologisch of natuurlijk verschijnsel. Je kan die fenomenen bij tests ook waarnemen. Het is dus rationeel uit te leggen waarom mensen zich zo voelen. Maar als je die kennis niet hebt, probeer je het verklaren vanuit een mystiek standpunt. Ik zeg niet dat mystici het bij het verkeerde eind hebben, maar je kan hun gewaarwordingen ook anders verklaren. Als jij bevrediging haalt uit een mystieke interpretatie, dan wil ik dat graag aanvaarden.

Soms lijkt het alsof uw boeken geschreven zijn als een soort bijbel. Bijvoorbeeld door de manier waarop de lezer aangesproken wordt. ‘Vrees niet’, enzovoort. Sommige boodschappen worden ook voortdurend herhaald.

Bepaalde zinnen hebben inderdaad een specifieke bedoeling, namelijk suggereren. Als men dingen suggereert, dan ontstaat de kans dat je die ook gaat voelen. Als iemand suggereert dat je je goed voelt, dan voel je je goed. Ik vind het leuk om te denken dat het voor mensen een positieve ervaring is om dit boek te lezen. De lectuur zelf kan hen rustig maken, los van wat ze eruit pikken. Ik heb er hard aan gewerkt opdat dat zou gebeuren. En ik ben blij dat het ook uit de vertaling blijkt.

‘Het grote boek van de rust’, Paul Wilson, uitg. Archipel, 324 blz., 799 fr. ‘De techniek van de rust’, Paul Wilson, uitg. Archipel, 139 blz., 500 fr. De kleine boekjes van Paul Wilson kosten 250 fr.

Johanna Blommaert / Foto’s Lieve BLancquaert