Op het ritme van de kosmos

De eerste Caiarossa-wijnen die Vlaming Jan Theys in de Italiaanse Maremma maakte, worden nu al beschouwd als collector’s items. Nu is het afwachten of de nieuwe eigenaars van het domein dezelfde weg blijven bewandelen.

Oorspronkelijk wilden we een huis kopen in Toscane. Maar in die tijd, halfweg de jaren 90, hadden de vastgoedprijzen in Maremma nog niet zo’n hoge vlucht genomen.” Jan Theys kocht dus een mooie woning met 37 hectare bos en landbouwgrond in het dorpje Riparbella. Vanop het terras zie je op zonnige dagen de Middellandse Zee in de verte glinsteren.

Jan Theys had goede zaken gedaan in de audiovisuele sector en verkocht in 1998 zijn bedrijf aan gigant Sony. Hij beschikte dus over de middelen om zich aan een ambitieus project te wagen. “Alles was hier landbouwgrond, met hier en daar een strookje wijngaard. De wijn die ze produceerden, heeft altijd de reputatie gehad de beste van het dorp te zijn. Ik overwoog een kleine wijngaard bij te planten, als leuk tijdverdrijf.”

Het project nam echter snel een heel andere wending : de eerste bodemanalyses wezen uit dat het terroir een uitzonderlijk potentieel had. Historisch onderzoek bevestigde dat de wijnbouw hier vroeger erg belangrijk was. Maremma is overigens bekend van domeinen met wereldfaam als Sassicaia en Ornellaia, beide in Bolgheri, niet ver van Riparbella. Hoop was dus gewettigd.

Jan Theys bereidde zijn project uiterst zorgvuldig voor en schakelde experts in, te beginnen met enoloog Lucca D’Attoma die hem adviseerde bij de keuze van druivenrassen. Naast enkele kleinere percelen chardonnay en viognier leveren alle nieuwe stokken rode wijn op : cabernet sauvignon, cabernet franc, merlot, grenache, syrah, mourvèdre en, als typisch Toscaanse variëteit, de sangiovese. In oktober 1999 werd dertien hectare beplant.

Maar Jan Theys ging nog verder. Hij nam een belangrijke beslissing en opteerde voor de biodynamische methode om zijn gronden te bewerken. Ook nu ging hij te rade bij specialisten. Hij deed een beroep op een van de beste adviseurs in deze materie, de Fransman François Bouchet. “In de familie vertrouwen wij ook al lang op de zogenaamd alternatieve geneeskunde : homeopathie, acupunctuur, osteopathie… En met succes. Trouwens, zeer grote wijnbouwers, en in mijn ogen haast mythische figuren zoals Lalou Bize-Leroy in Bourgogne, Jean-Michel Deiss, André Ostertag en de familie Zind-Humbrecht in de Elzas, Didier Dagueneau in Sancerre en nog vele anderen, zijn bekende voorstanders van de biodynamica. Dat geldt ook voor alle domeinen van iemand als Michel Chapoutier in de Rhônevallei, Châteauneuf-du-Pape en de Roussillon – en hij is toch geen kleine jongen onder de groothandelaars. Stuk voor stuk hebben ze zich ooit laten begeleiden door François Bouchet.”

Onze nieuwbakken wijnboer moest ook een kelder aanleggen om zijn oogsten op te slaan. “De architectuur van de buitenkant is geïnspireerd op Toscaanse gebouwen uit de 16de en 17de eeuw. Aan de binnenkant heb ik de logica van mijn opvattingen over wijnbouw gewoon doorgetrokken. We hebben geprofiteerd van de heuvelflank om op vier niveaus te bouwen. Zo kunnen we de zwaartekracht gebruiken om de wijn te laten wegvloeien tot in de kelderverdieping met de rijpingsfusten.”

Natuurlijke gisten

Als we de vrij beperkte eerste opbrengst van 2002 meerekenen, werden tot vandaag drie oogsten binnengehaald. Hoewel Jan Theys zelf zijn stempel drukt op de wijnen, bijvoorbeeld door te beslissen over hun assemblage, laat hij zich in de kelder bijstaan door Andrea Paoletti. Deze adviserende enoloog kreeg in het magazine Wine Spectator de absolute topscore 100/100 voor een Merlot 2001 van Ornellaia.

“Het is duidelijk dat mijn vinificatiemethodes niet altijd stroken met die van Andrea. Ze gaan in tegen wat vandaag gedoceerd wordt in de enologie. Sinds een vijftiental jaar meent men in Bordeaux – Italië is iets later gevolgd – dat bepaalde natuurlijke gisten op de schil van de druif tot minder edele, zeg maar wat boerse wijnen kunnen leiden. En wat doet men dus ? Eerst doodt men alle gisten van de most met zwavel. Daarna ent men er geselecteerde gistbacteriën op, wat onder meer tot gevolg heeft dat wereldwijd alle chardonnays die bananensmaak krijgen. En aangezien gist voeding moet krijgen, voegt men enzymen en vitaminen toe. Dat maakt dat je 95 procent van de wijnen die nu in de wereld geproduceerd worden, ‘chemisch’ mag noemen.”

Jan Theys heeft ervoor gekozen zijn most niet te zwavelen, en de natuurlijke gist te laten ontwikkelen. “Ik ga er, net als François Bouchet, van uit dat fermenterende wijn zelf SO2 produceert en zichzelf beschermt tegen oxidatie. Kortom : wij zwavelen onze wijn niet voor het einde van de malolactische fermentatie.”

Afhankelijk van de druivenvariëteit en het oogstpotentieel worden de wijnen vervolgens op fusten gedaan. “Sommige wijnen komen in nieuw hout terecht, andere in fusten die al gediend hebben. En nog andere komen niet in fusten terecht maar rijpen in houten foeders van 2500 tot 3500 liter.”

Toscaanse Châteauneuf-du-Pape

Met de oogst van 2003, de eerste échte oogst voor deze jonge wijnstokken, wou Jan Theys oorspronkelijk vier assemblages ontwikkelen. De eerste zou een monocépage worden, uitsluitend van de sangiovese-druif. De drie andere assemblages zouden geïnspireerd zijn op de typische Franse wijncultuur : de klassieke Bordeauxse druivenvariëteiten ( cabernet sauvignon, cabernet franc, merlot en petit verdot), het zuidelijke Rhônegebied ( grenache, syrah, mourvèdre en viognier) en merlot, gekruid met een subtiele toevoeging van petit verdot, een secundaire variëteit bij de bordeauxwijnen.

Na verschillende proeverijen werd echter een andere beslissing genomen : onder de naam Caiarossa wordt momenteel slechts één assemblage van negen druivensoorten op de markt gebracht (zie kader), een Toscaanse Château-neuf-du-Pape. Jan Theys : “Je moet het durven toegeven : gezien de situatie op de wijnmarkt vandaag, is het moeilijk om vier nieuwe wijnen van een en hetzelfde domein te commercialiseren. Anderzijds ben ik altijd al een groot bewonderaar geweest van de rode Châteauneuf-du-Pape-wijnen die tegelijk de eigenheid van hun terroir weergeven, en door de kwaliteit van hun tannines een sterke ‘persoonlijkheid’ hebben. En in die appellation zijn 14 druivensoorten toegelaten in de blend !”

Naast de Caiarossa wordt in Riparbella ook een second vin, de Pergoiala, gemaakt.

Continuïteit of breuk ?

“Mirakels bestaan niet”, zegt Jan Theys. “De biodynamica dwingt je gewoon om bodem en planten beter te kennen en beter te behandelen. Een voorbeeld : een klassieke wijnbouwer trekt volgens het boekje twaalf à dertien keer door zijn wijngaarden. Wij passen hier een dertigtal bewerkingen toe. Geen wonder dat wij ons materiaal beter kennen. Ook het terroir komt beter tot uiting. Een Nederlands onderzoek heeft aangetoond dat een biodynamisch behandelde wijnstok drie keer meer wortelvezels uitzet. Die halen alle mineraliteit uit de bodem en dat uit zich in de aromatische structuur, in het karakter van de wijn.”

De toekomst zal uitwijzen of Jan Theys gelijk had in zijn keuzes. Wie de opkomst van dit nieuwe domein en de inspanningen van zijn eigenaar stap voor stap heeft gevolgd, weet dat er één enkele schaduw over dit verhaal hangt : de overname, begin 2004, van het domein in Riparbella door Eric Albada Jelgersma. Deze Nederlandse investeerder is ook al eigenaar van Château Giscours en Château du Tertre in Margaux. En half augustus 2005 heeft hij hier de verantwoordelijkheid voor de wijngaarden en de kelder toevertrouwd aan een jonge enologe van Australische afkomst die tot nu toe assistente was bij Ornellaia. Het lijdt dus geen twijfel : de wijnjaren vanaf 2005 zullen een andere stempel dragen. De toekomst zal uitwijzen of voor continuïteit wordt gekozen dan wel voor een breuk met de wijnen van de eerste drie jaren. Vast staat wél dat de wijnen van 2002 en 2003 nu al mogen worden beschouwd als collector’s items, en dat precies op het ogenblik dat de oogst van 2003 op de markt komt.

De biodynamische methode

De biodynamica is een benadering van vooral land- en wijnbouw die filosoof Rudolf Steiner in 1920 vooruitschoof als antwoord op de vraag van Duitse landbouwers die toen al werden geconfronteerd met de achteruitgang van hun planten en bodems. Ze doet een beroep op principes die onder meer te maken hebben met de positie van de aarde in haar kosmische omgeving. Vandaar dat de planeten en vooral de maan een doorslaggevende rol spelen bij de grondbewerking.

Typerend voor de biodynamica is ook de voorbereidingen die worden toegepast op het terrein, met gebruik van ‘verdunningen’ die vergelijkbaar zijn met die van de homeopathie. Een van de beroemdste is uitgevoerd op basis van koemest die in koehorens wordt gerijpt en daarvoor gedurende ongeveer zeven maanden onder 40 centimeter aarde wordt begraven.

Wat men ook van deze methode moge denken, feit is dat ze al veel aanhangers telt onder de topfiguren uit de wijnbouw en dat er op die manier al uitzonderlijke wijnen zijn geproduceerd die de kwaliteit van hun terroir schitterend tot uiting brengen.

De Caiarossa-WIJNEN

– Het domein is nog erg jong. De oogst van 2002 leverde slechts één biodynamische assemblage op, met name La Serra, samengesteld uit merlot en petit verdot, zoals in pomerol. Een zachte, evenwichtige wijn die dankzij een aangename zuurte en ondanks de 14,4 % alcohol zeer fris overkomt.

– Voor de jaargang 2003 hebben Jan Theys en zijn partners beslist om een ‘Châteauneuf van Toscanië’ te maken. Het is een blend van negen druivensoorten : merlot, sangiovese, cabernet franc, cabernet sauvignon, petit verdot, grenache, syrah, mourvèdre en viognier. Voor de assemblage worden de wijnen geklasseerd in twee categorieën. De beste, die het mooist expressie geven aan het terroir en die over rijpe en soepele tannines beschikken, gaan in de eerste wijn, de Caiarossa 2003. De andere worden gebruikt voor de tweede wijn, de Pergolaia 2003. Van elk worden zo’n 20.000 flessen gemaakt.

De Caiarossa-wijnen worden in België verdeeld door Licata Vini, 3590 Diepenbeek, 011 22 20 37, info@licata.be en door Vino & Co, 1653 Dworp, 02 380 07 23, info@vino-co.be

Tekst en foto’s Jean-Pierre Gabriel

De eerste bodemanalyses wezen uit dat het terroir een uitzonderlijk potentieel had.

een biodynamisch behandelde wijnstok zet drie keer meer wortelvezels uit. Die halen alle ‘mineraliteit’ uit de bodem en dat uit zich in de aromatische structuur van de wijn.