Via een ‘zachte’ coöperatieactie in Kinshasa is een simpele eend hét symbool geworden van ontwikkelingshulp op menselijke schaal. Actoren zijn tientallen ‘mama’s’ die besloten hebben om te leren op eigen benen te staan.

Onze terreinwagen hobbelt over een aardeweg ergens in de heuvelige buitenwijken van Kinshasa. In deze buurt, die Mama Mobutu wordt genoemd, hebben onder meer oorlogsvluchtelingen uit het oosten van het land een onderkomen gezocht. Het landschap is typisch voor de Congolese hoofdstad, die gebouwd is op duizenden grotere en kleinere heuvels. De omgeving is nog overwegend groen, want de urbanisatie is hier pas begonnen. Gelukkig rijden we met een 4×4 want wat ooit een weg is geweest, is grotendeels weggespoeld door de regen. Enkele provisorische palen zorgen voor een zwakke elektriciteitsaanvoer. Het zijn de mensen zelf van de buurt die geld hebben bijeengezameld voor deze noodinstallatie die hen toch moet voorzien van een minimum aan comfort. Met dezelfde solidariteit proberen de inwoners de weg af te bakenen met grote zakken gevuld met aarde, in de hoop dat de volgende regen niet opnieuw alles wegspoelt.

Alexandre Saïdi Ntangala kent deze buurt goed, net zoals hij ook vertrouwd is met veel andere wijken van deze immense stad, die naar verluidt 150 kilometer meet van oost naar west. Alexandre werkt bij het Congolese ministerie van Landbouw. In die functie heeft hij, bijna als een bedevaarder, gebruikmakend van lokaal vervoer, vele tientallen eendenkwekers bezocht. Hij moet wel een bijzonder talent hebben om te luisteren want hij vertelt tot in detail over de wederwaardigheden van zijn vertrouwelingen.

Intussen zijn we aanbeland op het perceeltje van Emilienne Lukongo en haar kinderen. Het woordgebruik is hier veelbetekenend : men spreekt niet van huis maar van perceel. Want elk van deze kavels, al dan niet afgebakend, vormt een klein universum waar men nog leeft van wat de aarde opbrengt.

Zuster Emilienne leeft hier met haar moeder en een half dozijn kinderen tussen 10 en 25 jaar. Op verzoek van haar congregatie heeft zij het klooster verlaten met als missie zich te ontfermen over deze familie waarvan de ouders verdwenen zijn : de vader is gestorven in de oorlog, de moeder als gevolg van ziekte. Emilienne heeft de vroegere draad weer opgenomen en is opnieuw gaan naaien. Ze maakt gordijnen en tafellakens voor een welgestelde clientèle. Maar om de eindjes aan elkaar te kunnen knopen heeft ze ook besloten om eenden te kweken.

Eend als spaarpot

We schrijven 24 februari 2007. Vandaag zal Emilienne koken voor een niet-alledaagse onderneming. Met name een kookboek met eendenrecepten dat samengesteld wordt door Fabienne Bontyes, een Belgische medewerkster in dienst van de Apefe, een orgaan dat afhangt van de Belgische Franstalige Gemeenschap en dat onder meer gespecialiseerd is in het geven van vorming. “Onze Congolese partners, en meer bepaald de CAVTK (Centre Agro-Vétérinaire Tropical de Kinshasa), wilden een nieuwe impuls geven aan de eenden-kweek in Groot-Kinshasa. Want deze vogels bieden vele voordelen : ze zijn onder meer resistent voor aandoeningen die geregeld de kippenkwekerijen teisteren, ze stellen zich tevreden met grof voedsel en ze integreren gemakkelijk in de bestaande percelen. Het spijtige is dat ze een zeer negatief imago hebben. Ze worden beschouwd als vuil en dus weinig appetijtelijk. In het verleden werden al verschillende experimenten opgestart. De FAO (Food and Agriculture Organisation) heeft zelfs massa’s jonge eendjes uitgedeeld. Maar veel mensen hebben opgegeven omdat ze geen afnemers vonden.”

Emilienne heeft een idyllische omgeving gecreëerd. Haar makala (de lokale benaming voor houtskool en barbecue) kreeg een plaatsje onder een boom. Binnen is de tafel gedekt met wit. Fabienne Bontyes, die de eendenkwekerij inspecteert, is verrast door de mooie omheining. Ze is gemaakt van een raster van doppen en dunne, geperforeerde, aluminium plaatjes, die gerecupereerd zijn bij fabrikanten van flessenstoppen. Het is een geïmproviseerde installatie maar het is proper. “Dat was een van de belangrijkste doelstellingen van onze actie”, zegt Fabienne. “We hebben seminariedagen georganiseerd om, met de hulp van specialisten, van nul af aan te herbeginnen. We hebben hierbij ook gebruikgemaakt van de ervaring van bekwame kwekers. Bij verschillende van die gelegenheden hebben moeders hun eigen recepten klaargemaakt. Sommige waren gewoon heerlijk. Zo is het idee gegroeid om een kookboek samen te stellen. Dat moest er zo aantrekkelijk mogelijk uitzien.”

“Ik ben in de eerste plaats begonnen met de eendenkweek om een bijkomend inkomen te krijgen”, zegt Emilienne. “Ideaal gezien zou ik de eend klaargemaakt willen aanbieden, omdat je zo een meerwaarde creëert. Een kuiken kost 1 dollar. Een volwassen, levende eend van 2,5 à 3 kilo verkoop je in het beste geval voor 8 dollar. Voor veel families vormen de eenden een soort financiële reserve. Bij tegenslag, bijvoorbeeld een dringend doktersbezoek, wordt dan een eend verkocht.” Begrijpelijk als je weet dat een bediende hier gemiddeld 30 dollar per maand verdient.

Voor naaister Emilienne is het kinderspel om de buik van de eend, die zij net met farce gevuld heeft, dicht te naaien. De vogel, die bedekt is met een groot papajablad, wordt dan gebraden op de makala, het enige kookinstrument dat hier beschikbaar is.

De moeder die op eigen benen staat

’s Anderendaags hebben we in wijk Masanga Mbila afspraak op het perceel van mama Josée Nkundi en haar man papa Jacques. “Hier hebben wij een seminariedag georganiseerd”, zegt Alexandre. “Want de kwekerij van mama Josée is een toonbeeld van properheid. Omdat op haar perceel ook een groot onderkomen werd gemaakt waar de priester de mis komt doen, konden we voor onze les van deze infrastructuur gebruikmaken. Mama Josée is een van de pijlers van de moedersassociatie MMM ( Maman Mosungi Ya Mabota, wat zoveel betekent als ‘de moeder die op eigen benen staat’).”

Fabienne verwacht veel van deze dag. De leden van de moedersassociatie komen uit diverse regio’s van het land. Er staan minstens zes totaal verschillende recepten op het programma. Meerdere geïmproviseerde makala’s worden aangestoken. Mama Josée heeft gewacht om de laatste eend die vandaag wordt klaargemaakt te slachten om te kunnen laten zien hoe dat gebeurt, hoe de vogel wordt gepluimd en zorgvuldig schoongemaakt. Kortom alle noodzakelijke etappes om kwaliteitsvlees te kunnen aanbieden en een optimale hygiëne te garanderen.

Met pedagogische flair, en gesterkt door het besef dat hun missie belangrijk is, belicht elk van de moeders de sleutelmomenten in de bereiding van haar recept. Wat palmwijn en een krat bier zorgen ervoor dat de sfeer echt vrolijk wordt. Vanuit zijn hoekje slaat papa Jacques de gezellige drukte gade.

“Wij willen verder gaan dan dit ‘huiselijk’ project”, legt Fabienne Bontyes uit. Zij neemt ons vervolgens mee naar Kimpese, in Neder-Congo, waar priester Charles Kusika Nzau hogere opleidingen in voedingstechnologie organiseert. Priester Charles is zich erg bewust van zijn taak en een uitstekend communicator. Met enig vertoon trekt hij de soutane uit waarmee hij de ochtendmis heeft opgedragen en trekt gepaste kledij aan om aan het werk te gaan als slager in het charcuterieatelier. “Ons doel is om een distributiekanaal op te zetten voor producten op basis van eend. De mensen moeten op eigen benen leren te staan. De kwekerijen moeten uitbreiden zodat de verwerkers regelmatig bevoorraad kunnen worden. Weet u waarvan de vleeswaren gemaakt zijn die je hier in de lokale winkels vindt ? Van vel en staartstukken van kippen en kalkoenen die ingevroren ingevoerd worden uit Amerika en Europa…”

De kroon op het werk

Vandaag, 19 december 2007, is het in Kinshasa ‘de grote dag van de eend’. In het bijzijn van tal van genodigden wordt het boek Saveurs de la Cuisine Congolaise. La transformation du canard en 33 recettes aan het publiek voorgesteld. Het boek wordt gratis uitgedeeld aan geïnteresseerden, maar het zal ook worden gecommercialiseerd. Met de opbrengst willen de betrokken partijen nieuwe kwekerijen helpen opstarten onder de vorm van een toelage van 100 dollar.

Tekst en foto’s Jean-Pierre Gabriel

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content