Mannen en vrouwen gaan vreemd omdat ze vermoeden dat elders meer geluk te vinden is. Ze blijven steeds minder bij elkaar omdat het zo hoort of omdat het niet anders kan. Eigenlijk is dat heel romantisch. Maar dikwijls ook heel verdrietig.

Vreemd gaan, schuinsmarcheren, naast de pot pissen. Ontrouw. Delphine Boël is het levende bewijs dat Albert II zijn bloedmooie jonge Italiaanse prinses niet altijd trouw was. Ook Adamo en Willy Sommers verborgen jaren hun dochters uit overspelige relaties. Over Wilfried Martens en Johan Van Hecke werd, vooraleer ze gingen scheiden en samenwonen met hun geliefden, vooral in de wandelgangen gesproken. François Mitterrand, van wie iedereen wist hoe gek hij was op vrouwen, kwam er pas laat in zijn leven voor uit dat hij een buitenechtelijke dochter en een maîtresse attitrée had. Et alors ? Zijn beroemde antwoord op een openlijke vraag naar de feiten, zei veel over de vanzelfsprekendheid waarmee mannen van die generatie vreemd gingen en gaan. Met of zonder toestemming van hun echtgenote. De ‘bedrogen’ vrouwen hebben we nooit gehoord of zelden gelezen hierover. Die bleven en blijven discreet in de coulissen.

Hillary Clinton zweeg lang over de Lewinsky-affaire en verdedigde haar echtgenoot zelfs nog over eerdere slippertjes, die aan het licht kwamen tijdens zijn verkiezingscampagne. Pas jaren later, in haar memoires, schreef ze over haar woede toen ze de waarheid over Monica onder ogen moest zien. Over de verwerking dankzij therapie en over het besluit om toch getrouwd te blijven met Bill Clinton, omdat ze dat de moeite waard vond. De tijden zijn aan het veranderen.

Vrouwen blijven helemaal niet meer beschaamd in een hoekje zitten. Als furies klagen ze vandaag hun ontrouwe partner aan. Uma Thurman en Isabelle Adjani spijkerden Ethan Hawke en Jean-Michel Jarre aan de schandpaal via de pers. Ze weigerden verbannen te worden naar het zielige hoekje van de bedrogen vrouw.

“Het feit dat vrouwen aanklagen in plaats van zich te verbergen als de arme machteloze echtgenote heeft alles te maken met hun economische onafhankelijkheid”, zegt professor dr. Ann Buysse, hoofd van Relatie- en Gezinsstudies aan de Universiteit Gent. “Ze zijn mentaal sterker dan vroeger, ze zijn zelf een individu en ze hebben evenveel rechten als hun partner. Vroeger was zo’n bedrogen vrouw degene die niet meer voldeed.”

Alleen het beste

We willen in het leven alleen nog het beste. En het beste, dat is een exclusieve liefde die aan al onze hooggespannen verwachtingen voldoet. Met minder nemen we geen genoegen meer. Wie niet meespeelt volgens de regels van dat spel wordt aan de deur gezet en de jacht op Mister of Miss Right wordt opnieuw geopend. Leeftijd speelt daarbij geen rol. Het lijkt erop dat iedereen de deur altijd op een kier houdt voor de mogelijkheid om eindelijk de liefde van zijn of haar leven te vinden.

B. is 56 en heeft al een paar relaties achter de rug. Zijn vriendin, met wie hij al vier jaar een bevredigende lat-relatie heeft, beslist uiteindelijk dat ze niet met hem wil samenwonen. Hoewel hij houdt van die vrouw, wil hij niet alleen blijven wonen in A. en ook niet verhuizen naar haar stad. Hij zet om die reden een punt achter de geschiedenis. Maar in de laatste maanden, terwijl hij nog in de afwikkeling van de vorige relatie zit – wat hij naar eigen mening beschaafd doet – schrijft hij zich al in op datingsites en in de nachtelijke uren gaat hij op zoek naar een andere vrouw, die zich wel naar zijn wensen zal plooien. Hij maakt afspraken, hij gaat shoppen.

“Vroeger was stabiliteit het belangrijkste in een relatie, nu is dat satisfactie, hoe tevreden ben ik, wat levert deze relatie mij op ?” zegt Ann Buysse . “Stabiliteit en voldoening hebben in een relatie niet noodzakelijk iets met elkaar te maken. Mensen kunnen zeer ongelukkig zijn in een relatie die al dertig jaar duurt. Maar net zo goed kunnen anderen op dit moment gelukkig zijn met elkaar en morgen al niet meer samen zijn. Vroeger kozen mensen niet zo bewust voor hun geluk, er waren andere prioriteiten.”

Eén op de drie gehuwde paren gaat tegenwoordig uit elkaar. En het zijn vaak de vrouwen die het initiatief nemen tot scheiden.

“Vroeger waren er minstens evenveel mensen ongelukkig,” zegt Ann Buysse, “maar ze bleven bij elkaar omdat stabiliteit de norm was, omdat de vrouwen economisch afhankelijk waren van hun man, omdat de man niet de financiële middelen had om twee gezinnen te onderhouden. Omdat het doodgewoon niet gepermitteerd was om uit elkaar te gaan. Nu is de maatschappelijke context zo dat je wel weg kunt gaan als je niet langer tevreden bent, als je iemand ontmoet met wie je denkt gelukkiger te kunnen worden. Ik weet niet of dat per se zo negatief is. Mijn collega, professor Maria De Bie, heeft daarvoor een mooie uitdrukking, mensen beloven elkaar geen trouw meer voor een leven lang, maar voor een liefde lang. Ontrouw en scheiding zijn pijnlijk, natuurlijk, niemand betwist dat. Maar als individu krijg je in de maatschappij van vandaag zoveel kansen om te groeien, dat je logischerwijs niet dezelfde bent op je vijftigste als op je twintigste. Niet verbazingwekkend dat je dan ook behoefte hebt aan een ander soort partner. Mensen kunnen heel gelukkig zijn in een tweede of een derde relatie. Maatschappelijk en organisatorisch stelt zo’n model ons voor veel meer uitdagingen, zeker. Het wordt veel complexer, maar het is niet per definitie slechter.”

Shopping for love

Flexibiliteit is hét woord van deze tijd. Langer dan vijf jaar in een job blijven hangen is ongezond, een arbeidscontract is vaker wel dan niet voor bepaalde duur. Mensen shoppen veel meer dan vroeger, bij dokters, bij verzekeringsmaatschappijen, waarom dan niet in het relatieveld ? De mogelijkheden daartoe zijn legio. Je hoeft je niet te pletter te vervelen bij iemand die je niks meer zegt, of je niet te laten afbekken door een vijandig geworden partner. Leven zonder seks lijkt trouwens helemaal iets onvoorstelbaars geworden.

Via datingsites op internet, via de teletekst van zenders als VT4 en VTM, via de krant, via gratis reclamebladen vinden zoekenden elkaar. Men verbergt in die contactadvertenties zelfs niet dat “men niet vrij is, maar verstrooiing zoekt”.

“De pool waaruit men beschikbare partners kan kiezen is oneindig groot geworden”, zegt Ann Buysse. “De combinatie van dat zoeken naar geluk en die grote wereld is uniek. Seks is ook niet meer zo negatief beladen als vroeger. Het is leuk, je mag ervan genieten. Virtuele ontrouw is voor sommige mensen een alternatief in de tweespalt tussen het oneindige aanbod van partners en het beperkte van hun eigen relatie. Men wil de stabiliteit niet echt bedreigen, maar men wil toch wat spanning. In zo’n internetrelatie wordt vaak wel de intiemste informatie uitgewisseld, en op den duur wil men elkaar toch eens zien. Dat vrouwen hier zwaarder aan tillen dan mannen is niet verbazingwekkend.”

Mannen kijken anders naar ontrouw en seks met een derde dan vrouwen. Vrouwen zijn geneigd om jaloers te zijn als hun man een goede vriendin heeft met wie hij heel vertrouwelijke gesprekken voert. Mannen vinden het meestal pas erg als hun vrouw vrijt met een ander.

“Een man zou in principe seks kunnen hebben met heel veel vrouwen. Onderzoek heeft uitgewezen dat vrouwen daartoe voor hem maar aan heel weinig criteria hoeven te voldoen, om met een vrouw een goed gesprek te kunnen voeren is zijn voorwaardenlijst veel langer. Normaal dus dat een vrouw jaloers is als haar man vertelt dat hij zo goed kan praten met die vriendin. Over een one night stand hoeft zijn vrouw zich minder zorgen te maken. Vrouwen daarentegen hebben een veel langere lijst van voorwaarden waaraan een man moet voldoen vooraleer ze met hem willen vrijen. Maar ook vrouwen gaan vreemd, in een Duits onderzoek zegt één op de drie vrouwen dat ze ooit een slippertje maakte. Anticonceptie, beschikbaarheid van partners, werken, uitgaan, reizen, maakt dat ook vrouwen zich anders gaan gedragen dan vroeger. Ook voor hen is de verleiding overal.”

“Voor vrouwen is zo’n relatie van hun partner met een ander vooral bedreigend als de derde jonger is en mooier dan zij. Mannen worden onrustig als de minnaar machtiger is, rijker, maatschappelijk dominanter.”

Het is nooit goed

G. (49) is sinds de geboorte van zijn (nu 24-jarige) zoon nooit een echt trouwe echtgenoot geweest. Zijn vrouw wees hem sinds die tijd af in bed en hij had door zijn werk volop de gelegenheid om vreemd te gaan tijdens zakenreizen. Dat stelde niet veel voor, vond hij en zij tilde er niet zwaar aan. Tot G. op een dag M. tegenkomt, een gescheiden vrouw van zijn leeftijd met wie hij niet alleen goed kan vrijen, maar ook veel meer kan delen. Ze brengen veel tijd samen door, gaan samen op vakantie. De passie duurt jaren. Zijn vrouw komt er natuurlijk al snel achter. Zij voelt zich gekwetst, maar is niet zinnens om het huwelijk op te breken. Hij twijfelt, hij is verscheurd en na een vijftal jaar overweegt hij de stap te zetten. Hij praat met M. over financiën, over waar ze zullen gaan wonen. En dan plots klapt hij de deur dicht en besluit hij bij zijn vrouw te blijven. Een verscheurende keuze voor hem, onbegrijpelijk voor M. Een tijd later komen ze elkaar nog eens tegen. M. vraagt G. wat hun relatie voor hem betekende. “Heel veel,” zegt hij. “Ik heb er heel veel aan gehad. Maar ik heb spijt dat ik mijn vrouw en mijn zoon daardoor gekwetst heb.” M. vertelt me dat zij een paar dagen later bedacht dat hij haar verdriet om het verbreken van die lange relatie niet in ogenschouw nam en dat dat haar kwetste.

De hele tragiek van alle betrokkenen in zo’n affaire zit in dit verhaal. De bedrogen vrouw die weet, maar niet wil weten en graag blijft zien. De echtbreker (wat een afschuwelijk woord !) die eigenlijk geen van beide vrouwen wil pijn doen, maar uiteindelijk toch moet kiezen en welke beslissing hij ook neemt, het is altijd fout voor iemand. De derde, die nog altijd als de slechte wordt gezien, de verleidster of verleider, en die het vaakst achterblijft met lege handen en een gebroken hart. En de kinderen van het echtpaar, die tussen al die spanningen gewrongen zitten, hoe dan ook.

“Ontrouw kan verschillende betekenissen hebben”, zegt Ann Buysse. “Het kan duiden op falen of op de verlokking van die oneindige pool van potentiële partners die permanent voorhanden zijn. Of je kunt iemand ontmoeten die dichter bij het ideaalbeeld staat van degene die je gelukkig kan maken. Dan is het een ware bedreiging voor de relatie. 85 procent van de mensen, of zelfs meer, heeft immers dat existentiële verlangen naar de unieke partner, de unieke relatie voor het leven.”

J. is nu 52 en gescheiden. Zij en haar man hadden veel jaren een open huwelijk. Ze hadden afgesproken dat ze allebei vrij waren om seks te hebben met anderen, zonder dat dit aan hun band iets wezenlijks zou veranderen. Toen zij ouder werd, merkte ze dat ze zich daar niet meer zo goed bij voelde. Ze ervoer jongere vrouwen als bedreigend. Uiteindelijk ging haar man ervandoor met een van haar eigen vriendinnen, een zeer bittere ervaring. Ze heeft nu veel twijfels over dat ‘open huwelijk’.

“Er zijn paren die vanuit de filosofie van het moet kunnen accepteren dat er seksuele relaties buiten het huwelijk zijn”, zegt Ann Buysse. “Streven naar een open relatie is niet eenvoudig. Ik heb daar veel vragen bij. Mensen hebben het gevoel van exclusiviteit nodig. Wij hebben bij jongeren onderzocht wat ze het meest typische vinden in een relatie. Op een schaal van 7 scoorden exclusiviteit en vertrouwen top met een gemiddelde van 6,8 punten. Wat betekent dat effectief iedereen daarnaar streeft. Het is volgens mij de kern van een partnerrelatie, iets zeer universeels.”

Niet zien

K. (36) moet de jongste maanden veel ‘overwerken’ en is, als ze thuiskomt, zo moe dat ze geen zin meer heeft in vrijen. Nogal wat collega’s en haar vriendinnen weten dat ze een passionele affaire heeft met collega X. De enige die stekeblind blijft is L., haar man. Zo gaat dat vaak, de bedrogene is meestal de laatste die weet wat er omgaat.

Een Amerikaanse professor in de psychologie, Ickes, had ook zo’n vriend die niet merkte dat zijn vrouw vreemd ging, terwijl iedereen het al wist. Ickes vroeg zich af hoe dat kwam en ging het onderzoeken. Men toonde mannen zes foto’s van aantrekkelijke vrouwen. Terwijl hun vrouw in de hoek van de kamer zat, moesten ze hardop zeggen wat ze dachten bij het kiezen van die vrouw met wie ze een avondje uit wilden. Later vroegen ze hen om hun onuitgesproken gedachten te noteren en de vrouwen verzochten ze om op te schrijven wat ze vermoedden dat hun man dacht. Bleek dat bij de koppels die het best met elkaar konden opschieten de resultaten minst overeenstemden.

“Dat blijkt een soort vermijdingsmechanisme te zijn”, zegt Ann Buysse. “Mensen die tevreden zijn met elkaar en een veilige hechting hebben – met andere woorden elkaar als een zekere thuishaven beschouwen – reageren op signalen van ontrouw met ‘Ik hoef dat niet te weten, wat wij hebben is belangrijker’. Liefde is dus niet blind, maar vooruitziend, ze is erop gericht te behouden wat van waarde is. Mensen die angstig-ambivalent gehecht zijn (niet weten of ze altijd op de andere kunnen rekenen), blijken alert voor elk signaal van ontrouw en bedrog. Dat zijn ook de jaloerse types. De grote vraag is nu : installeert die stijl van hechting, die zo belangrijk blijkt te zijn, zich tussen het koppel of wordt die bepaald door hoe een mens als kind gehecht was. Met andere woorden zijn mensen bevoordeeld of benadeeld in partnerrelaties door wat in hun kindertijd is gebeurd ?

Bij elkaar blijven

Gelukkig gaan niet alle koppels uit elkaar na een affaire. Er zijn technieken en strategieën om zo’n moeilijke tijd te overleven. Relatietherapeuten MaureenLuyens en Alfons Vans teenwegen schreven daar een zinnig boek over. In Ondanks de liefde (Lannoo) geven ze inzicht in het ontstaan van affaires, in de verschillende spelers binnen de driehoek en in de fases waarin zo’n affaire en de afwikkeling ervan verloopt. Maar bovenal een aantal zeer nuttige regels om de storm door te komen en toch nog op een meer dan aanvaardbare manier verder samen te leven. Een vuistregel is : loop niet impulsief weg of gooi de ontrouwe partner niet in een vlaag van zinsverbijstering aan de deur. Wees voorzichtig met definitieve beslissingen, neem de tijd, neem veel tijd. Een impasse kan helend zijn en veel inzicht geven in je eigen relatie. Realiseer je dat verliefdheid iets is wat de andere overkomt, niet een vijandige beslissing van zijn of haar kant. Alles vertellen is niet altijd een verstandige keuze. Soms is een leugen om bestwil wijzer dan kwetsen met de volle waarheid.

Als je de derde in het spel bent, realiseer je dan dat slechts vijftien procent van de mensen die hun partner verlaten omwille van een affaire, ook gaat samenleven of trouwt met die persoon. Als de ontrouwe partner de samenleefrelatie niet binnen de twee jaar verlaat, is de kans uiterst klein dat hij of zij het alsnog zal doen, schrijven de auteurs.

Na zo’n affaire is het meestal moeilijk te accepteren dat niet langer een ‘exclusieve’, maar een ‘prioritaire’ relatie overblijft. En ten slotte : het duurt ten minste twee jaar om zo’n affaire te verwerken, voor een koppel dat samen door wil gaan. “Het zal nooit meer zijn als vroeger. Maar het hoeft niet slechter te zijn. Het zal anders zijn.” n

Tekst Tessa Vermeiren

“Mensen kunnen heel gelukkig zijn in een

tweede of een derde relatie. Het wordt complexer, maar het is niet per definitie slechter.”

“Voor vrouwen is ontrouw bedreigend als de derde jonger is en mooier dan zij. Mannen worden onrustig als de minnaar machtiger is, rijker, maatschappelijk dominanter.”

“Mensen die tevreden zijn met elkaar ontwijken signalen van ontrouw met ‘Ik hoef dat niet te weten, wat wij hebben is belangrijker’.”

“We peilden bij jongeren naar wat ze het meest typische vonden in een relatie. Exclusiviteit en vertrouwen scoorden top. Dat streven naar exclusiviteit is iets zeer universeels.”