Nieuw leven
Op de begraafplaats Dieweg in Ukkel spelen de grafmonumenten nog maar een bijrol. Bomen, wilde planten, vogels, insecten en vossen hebben de rustplaats ingepalmd en omgetoverd tot een oase.
Als je hier al een bezoeker tegen het lijf loopt, dan heeft hij een camera bij zich, want deze uitzonderlijke plek vraagt om gefotografeerd te worden. Het is een relatief onbekende site, ook al circuleert het adres wel in het internationale clubje liefhebbers van abandoned places. Vooral de combinatie van architectuurparels en een overwoekerende natuur spreekt tot de verbeelding. Het is ongetwijfeld de meest levendige en surreële dodenakker van ons land, zijn unieke fauna en flora verbaast specialisten uit binnen- en buitenland. De begraafplaats maakt je zelfs vrolijk, zeker in de lente, als de vogels alle registers opentrekken en de insecten dansen. Met wat geluk en als je stil genoeg bent, bots je misschien op een snuffelende vos.
Nabij het graf van Hergé telden insectenkundigen honderd nesten van de zeldzame klimopbij
Kuifje en de klimopbij
De Brusselse vereniging Epitaaf, gespecialiseerd in funeraire kunst, koos de Dieweg uit voor een lentewandeling (zie kader): een unieke mengeling van monumentenromantiek en natuurexploratie. Nabij het graf van Georges Prosper Remi – bekend als Hergé, de vader van Kuifje – telden insectenkundigen bijvoorbeeld honderd nesten van de zeldzame klimopbij. Hier resideren ook vleermuizen en ontzettend veel zangvogels die zich tegoed doen aan de mahoniebessen. Ook liefhebbers van oude rozenstruiken en wilde planten, die naar poëtische namen luisteren als beemdooievaarsbek of duizendguldenkruid, kunnen hun hart ophalen tijdens zo’n wandeling.
Twintig procent van alle planten die in ons land voorkomen – 202 soorten – zijn vertegenwoordigd in deze Hof van Eden, op amper drie hectare. Maar wat Ukkel-Dieweg uitzonderlijk maakt, is toch de fotogenieke verwildering. Omdat er sinds 1958 niet meer wordt begraven – op enkele uitzonderingen na, zoals het graf van Hergé uit 1983, die hier vlakbij woonde – en het ook niet grondig wordt onderhouden, werden kleine struikjes die destijds werden aangeplant stevige bomen. Klim- en kruipplanten omklemmen de grafstenen zo drastisch dat die soms in stukken breken, waardoor het geheel begint te lijken op een door het Amazonewoud opgeslorpte Incastad.
eeuwige roem
“Je hebt in sommige protestantse landen wel verwilderde kerkhoven, maar dan blijven het toch altijd parken, hier lijk je door een ruïnestad te wandelen”, zegt kunsthistoricus Tom Verhofstadt, secretaris van Epitaaf. “Je kunt het ook bekijken als Brussel in het klein, want je ziet hier net zo’n verscheidenheid aan architectuurstijlen als in het Brusselse stadslandschap.” Je wandelt langs Grieks-Romeinse tempels, romaanse kapellen en Egyptische sfinxen. “De beste architecten lieten hun sporen na, zoals Horta”, zegt Tom. “Aan het ontwerpen van grafmonumenten besteedden ze soms meer tijd dan aan het tekenen van gebouwen, omdat ze wisten dat dit monumenten zijn voor de eeuwigheid, die nooit zullen worden afgebroken en waarmee ze als bouwmeesters ook hun naam eeuwig beschermd zagen.” Ondertussen zijn veel van die graven wel tot ruïnes verworden.
Ukkel-Dieweg mag dan wel gesloten zijn, de families die er een grafkelder bezitten kunnen er nog altijd een overledene laten bijzetten. Dat gebeurt een zeldzame keer, tussen de lianen ontdek je hier en daar een recent onderhouden graf. Monumentenzorg beperkt zich niet tot de graven, ook de rijke fauna en flora is beschermd. Doordat de begraafplaats aansluit bij naburige groene oases, zoals het Wolvendaelepark, de Broek en het Delvauxpark, is het ook een belangrijke schakel van de Brusselse natuur geworden.
Delicaat evenwicht
Ukkel-Dieweg leest als een who’s who van onze vaderlandse en financiële geschiedenis, zo vind je er de familie Lambert van de gelijknamige bank, net als architect Paul Hankar, een van de art-nouveaupioniers, politicus Charles Woeste en de destijds vermaarde feministe Isabelle Gatti de Gamond. Het is bovendien een van de grootste Joodse begraafplaatsen van de hoofdstad. “Hun graven worden gekenmerkt door veel exotische symbolen, het is een aparte verbeeldingswereld”, vertelt Tom Verhofstadt. “Er zijn ook twee grote ondergrondse grafgalerijen van Joodse families. Een van die catacomben is niet langer toegankelijk wegens instortingsgevaar. Waarmee we op het cruciale probleem van deze begraafplaats botsen: door het minimum aan onderhoud en de verwildering, wat uiteraard een bijzondere schoonheid oplevert, gaat er wel wat verloren. Het beheer van deze beschermde site is een delicate evenwichtsoefening: niet te veel ingrijpen en de natuur haar gang laten gaan, maar de monumenten toch wat elementaire zorg geven.”
Rondleiding p>
Epitaaf, die de grafkunst bestudeert en beschermt, heeft zijn zetel in het voormalige beeldhouwatelier van Ernest Salu, op het kerkhof van Laken. Een bezoek aan dat atelier is zeer de moeite. Epitaaf verzorgt rondleidingen voor groepen op diverse begraafplaatsen in en rond Brussel. Op vrijdag 1 juni, om 13.30 uur, leidt Epitaaf een wandeling op de begraafplaats van de Dieweg 95 te Ukkel. De rondleiding duurt 2 uur en kost 8 euro per persoon. Inschrijven kan uitsluitend door overschrijving op rekening BE 20 0682 0392 6056 van Epitaaf vzw. Vermeld je naam en mailadres, na de bijdrage ontvang je een bevestiging per mail. Het aantal deelnemers is beperkt. p>
epitaaf.org p>
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier