Honderd jaar na het begin van de ‘Groote Oorlog’ en straks zeventig jaar na het eind van Wereldoorlog II draait het slagveldtoerisme op volle toeren. Bevroren in stilte lijken oorlogslandschappen onder een stolp te liggen. Maar herdenken kan ook anders, via architectuur bijvoorbeeld. Deze vijf bunkers maken een comeback.

BUNKER 599

Waar ? Diefdijk, Nederland.

Wat ? Doormidden gezaagde bunker uit 1940, inmiddels uitgegroeid tot publieke attractie.

Een diamantzaag en gevoel voor symmetrie, meer had architect Ronald Rietveld in 2010 niet nodig om dwars door Bunker 599 te gaan. Ruim vier weken duurde het om deze kolos doormidden te zagen. Zo hoef je niet meer naar de ingang van de bunker te sluipen zoals destijds, er gewoon doorheen wandelen kan ook. Een minuscuul interieur, veel meer zie je binnenin niet. Maar het zet je wel meteen aan het denken. Zo onverwoestbaar en geheimzinnig als de bunker vroeger was, zo kwetsbaar en publiek is hij nu. Binnen het Nederlandse monumentenbeleid maakte dit project furore. Want een oorlogsmonument, daar blijf je van af. Heiligschennis of niet, de bunker werd na de tussenkomst van architectenbureau RAAAF en conceptbedenker Atelier de Lyon wel tot Rijksmonument bekroond en genomineerd als Unesco Werelderfgoed.

De palen langs de steiger knipogen naar een oude verdedigingsstrategie : tot hier reikte het waterpeil toen men dit gebied voor de vijand liet onderlopen. Andere oorlogsmonumenten kunnen nauwelijks tippen aan de aandacht die deze reus krijgt. Van op de snelweg A2, tussen afrit 12 en 13, kun je dit stukje architectuur zien. Duizenden pendelaars passeren hem dagelijks. Maar even halt houden om hem te bezoeken, loont des te meer.

Info : www.raaaf.nl

ENERGY BUNKER

Waar ? Hamburg, Duitsland.

Wat ? Deze bunker levert vandaag energie aan veel gezinnen in de buurt.

De grootste carrièreswitch onder de oorlogsrestanten staat op naam van de Hamburgse Energy Bunker. Als robuuste jongen in de stad gaat de bunker een hoopvolle toekomst tegemoet. Terwijl hij in de bange dagen van 1943 nog onderdak bood aan dertigduizend Hamburgers, moet hij tegen 2025 duizend woningen voorzien van elektriciteit uit niet-fossiele brandstoffen, tegen 2050 het drievoudige. Met de European Solar Price 2013, IBA Excellence Award en een nominatie voor de Duitse Design Award 2015 valt het architectenteam van HHS volop in de prijzen met het project. Toosten op die trofeeën of mijmeren over de geschiedenis van dit monument kan dan ook nergens beter dan op het dakterras. Een café met perspectief noemen ze dat.

Info : www.hhs.ag

TEA HOUSE ON BUNKER

Waar ? Vreeland, Nederland

Wat ? Een hemel voor zakenlui. Zij kunnen hier naar hartenlust vergaderen en theekransjes houden.

Heel even lijkt het alsof er net aliens geland zijn, maar Tea House on Bunker is meer dan een futuristisch plaatje. De originele bunker, gebouwd in 1936, zie je nog intact aan de achterzijde van het bouwwerk zitten. Hij werd echter nooit in gebruik genomen. Na decennia van nutteloosheid lag hij vooral in de weg tussen de polovelden, dus werd een nieuwe, ongewone bestemming gezocht : deze onverwoestbare schuilplaats moest een thuis worden voor zakenlui waar ze ongestoord kunnen vergaderen. Met zicht op het uitgestrekte landschap worden hier deals gesloten in een extra vreedzame sfeer.

Met het oog op die herbestemming kreeg de bunker een stalen jas en avantgardistische look, zijn tweede leven oogt meteen succesvoller dan het eerste ooit was. “Het gaat mij bij zo’n gebouw minder om het renoveren. Ik wil een gebouw een nieuw kader geven”, zegt architect Ben van Berkel van UNStudio. Mooi is dat de originele bunker een cruciale rol speelt als tegengewicht voor het zwevende deel van de constructie. Met een beetje verbeelding heeft het theehuis ook iets weg van een immense periscoop die vanuit de bunker opereert.

Info : www.unstudio.com

KULTURBUNKER

Waar ? Frankfurt, Duitsland.

Wat ? De nieuwe culturele motor van Frankfurt, in en bovenop een munitiedepot uit Wereldoorlog II.

Te groot om af te breken, te lelijk om zomaar te laten staan. Dus ging deze bunker in Frankfurt vermomd als huis door zijn naoorlogse jaren. Vandaag loopt dat lege huis opnieuw vol. Muzikanten, kunstenaars, docenten en cultuurliefhebbers vinden hun weg ernaartoe. De Kulturbunker biedt nieuwe creatieve kansen. Zo lenen de massieve muren van maar liefst twee en een halve meter dik zich perfect als muziekstudio’s. Tijdens de Tweede Wereldoorlog moesten die betonnen wanden nog explosieongelukken dempen in dit munitiedepot. Maar de Kulturbunker huisvest meer dan muzikanten. Grootse plannen vragen grootse ruimten, dus besloot INDEX Architekten om de bunker als bovengrondse fundering te gebruiken en er simpelweg een nieuwbouw bovenop te plaatsen. Expositieruimten, klaslokalen en het Instituut voor Nieuwe Media vullen het bovenliggende, metalen pand. Multifunctionaliteit ten top, want kunstenaars kunnen hier ook resideren.

Info : www.index-architekten.de

RADIO TOWER

Waar ? La Corbière, Jersey.

Wat ? Een idyllisch vakantiehuisje in gewapend beton.

Dat Hitler ergens iets moois heeft achtergelaten klinkt meteen negationistisch en die weg willen we niet inslaan. Toch is zijn indrukwekkende Radio Tower in La Corbière een juweeltje. Als een onderdeel van de Duitse verdediging in het bezette Jersey moest de toren gevaar van op zee melden en uitschakelen. Hitler had ook een grote naoorlogse toekomst voor Jersey : het moest een vakantieparadijs voor Duitsers worden. Zijn plannen draaiden finaal anders uit, maar de oude uitkijkpost richt zich nu wel helemaal op vakantiegangers.

De observatiepost is intussen gerestaureerd en met drie dubbele slaapkamers, evenveel badkamers en een leefruimte zijn de zes kleine verdiepingen snel gevuld. Aan het einde van een hele reeks draaitrappen wacht misschien wel het fotogeniekste beeld dat Jersey je kan bieden. Hier kijk je van bovenop de klif 360 graden in het rond. De idyllische vuurtoren van La Corbière, die net iets verderop in zee ligt, maakt het plaatje helemaal compleet. Het vakantiegevoel van ver weg en onbereikbaar te zijn krijgt hier nog een extra dimensie, want de enorme betonnen wanden leggen je mobiele netwerk het zwijgen op.

Info : vanaf 330 euro per nacht, www.jerseyheritage.org

DOOR MIEN DE VRIENDT

Achter muren van 2,5 meter dik hoeven de muzikanten niet te bezuinigen op hun decibels