“Onze geldeconomie doodt de creativiteit” en “de aarde is een ruimteschip dat we steeds ernstiger beschadigen”. Spijkers met koppen slaat Nicolas Hayek, brein achter Swatch en een rasechte ondernemer die met zijn gedrevenheid anderen inspireert.

Een late vrijdagnamiddag in het Zwitserse Biel. Op de zesde verdieping van het hoofdkwartier van de Swatch Group zit een man over dossiers gebogen, het wijd-open hemd laat enkele halskettingen en grijs krullend borsthaar zien. De man is 81 en een levende legende. Hij creëerde talloze bedrijven, en nog veel meer arbeidsplaatsen, zette Swatch op de kaart, redde de industrie van de Zwitserse mechanische horloges en was verantwoordelijk voor de Smart.

De Zwitser van Libanese komaf kijkt op van de stapel documenten en glimlacht. “Als kleine jonge wilde ik uitvinder worden. Toen ik zeven was, bedacht ik een systeem zodat passerende auto’s elkaar ’s nachts niet langer zouden verblinden. Ik wilde producten bedenken die andere mensen gelukkig zouden maken, in de eerste plaats mijn eigen moeder. Ik ben zo geboren. Ik heb moeite met ongelukkige mensen, wil me graag omringd zien door lachende gezichten. Het laatste wat ik in mijn bedrijven doe, is mensen ontslaan, hoe slecht het ook gaat.”

“Zoals alle jongeren wilde ik de wereld verbeteren. Op mijn elfde werd ik met de oorlog geconfronteerd, maar ik werd me er wel bewust van dat oorlogen er altijd zijn geweest. Het lijkt alsof ze bij de mensen horen. Maar wat me het meest getekend heeft, in Frankrijk bijvoorbeeld, zijn de verschillende niveaus in de maatschappij en de totaal verschillende kansen voor jongeren. Toen ik wiskunde, fysica en chemie studeerde aan de universiteit van Lyon, geloofde ik dat de kernenergie ons meer dan voldoende propere energie zou schenken, dat we allemaal rijk zouden worden, dat we de armoede uit de wereld zouden helpen…”

Is er een reden waarom u een succesrijk ondernemer bent geworden ?

Nicolas Hayek : Er zijn er verschillende, maar één ervan, en niet de minste, is dat ik compleet lak heb aan conventies. Ik had u in jas en das kunnen ontvangen, in de salleduconseil. Maar zo praten gaat makkelijker. Er is een dosis geluk geweest en vooral mijn onvoorwaardelijke geloof in de mensen. Daarom wilde ik niet de enige of de beste uitvinder zijn, ik wilde dat iedereen die met me werkte uitvinder zou worden. En ik merkte dat mensen naar me luisterden, dat ik ze kon motiveren, bevrijden.

Toen ik Breguet overnam, zat het bedrijf in zeer slechte papieren. De naam was in vergetelheid geraakt en er was werk aan de winkel. Daarom heb ik alle medewerkers van Breguet die ik geëngageerd heb om een nieuw horloge te bouwen bij me geroepen en toegesproken : “Jullie werden allemaal als creatieve geesten geboren, toen jullie zes jaar waren, hebben jullie zandkastelen gebouwd, in Sinterklaas geloofd, in Sneeuwwitje en in de Kerstman. In de loop der jaren is die fantasie verdwenen want daar hebben de maatschappij, de school, het leger voor gezorgd.” Na anderhalf uur heb ik ze alleen gelaten, nadat ik ze aangespoord had om alle ideeën te formuleren, ook de meest extravagante of onmogelijke. Anderhalve dag later zijn we weer samengekomen en hadden ze 42 nieuwe types van horloges bedacht. Geen 42 kleuren of modellen, maar 42 volwaardige uurwerken, waarvan we er intussen 16 of 17 hebben gerealiseerd.

U hebt ze bevrijd van de angst om zich te uiten ?

Zoiets, omdat ik zeer goed besefte hoezeer de maatschappij de fantasie van opgroeiende mensen onderuit probeert te halen. Ook bij mij. Het begon al op school, waar ik berispt werd omdat ik strips las. Later gebeurde hetzelfde met nieuwe ideeën. De reactie van de meeste jongeren is voorspelbaar : als er twee keer gelachen wordt om hun nieuwe ideeën, durven ze zich niet meer te uiten. Ze begraven hun eigen creativiteit en daarom loopt de wereld vol met mensen die bang zijn om datgene te doen wat ze eigenlijk hadden willen doen. Ik heb het allemaal zelf meegemaakt. Bij elk nieuw idee kreeg ik te horen dat het niet zou lukken, dat ik gek was, problemen zou krijgen. Maar ik zette door. Ik nam risico’s, maar berekende risico’s, want ik had een familie en twee jonge kinderen groot te brengen. Ik zette een consultingbureau op terwijl ik helemaal geen consultant was, eerder een ondernemer en een technicus die zijn kennis met anderen wilde delen.

Ik heb veel kritiek op het conformisme, maar tegelijkertijd ben ik helemaal geen vijand van onze maatschappij, integendeel. Ik ben een rebel, maar een rebel die van mensen houdt. Ik heb samengewerkt met Jacques Delors, met Helmut Kohl, met Jacques Chirac, kreeg hun vertrouwen omdat ik iedereen op eenzelfde basis behandel. Als gelijken. Voor mij bent u niet minder belangrijk dan Helmut Kohl of de Belgische koning. Ik spreek met hen op dezelfde manier als met u. Prins Charles gaf me op een dag te kennen dat hij me wilde ontmoeten en hij kon daar vijf minuten voor uittrekken. Ik ben niet op die uitnodiging ingegaan, omdat ik geen zin had iemand te ontmoeten die maar vijf minuten voor een gesprek overhad.

U hebt wel lef en een pak zelfvertrouwen. Zelfvertrouwen dat bijna aan pretentie grenst…

Nein. Ik ben zoals u, maar zonder zelfvertrouwen kan men niet veel opbouwen. En ik bezit het geloof, zoals ik geloofde dat ik Breguet opnieuw tot een succesvol merk kon uitbouwen. Dat heeft met visie te maken, met vooruit kijken, en met de overtuigingskracht die nodig is om anderen te motiveren. Ook al ervaar ik dat alles niet als werken. Ik heb niet het gevoel dat ik op 81ste één dag in mijn leven gewerkt heb. Ik heb me alleen geamuseerd en soms slaag ik erin anderen in dat amusement mee te slepen als een project goed lukt. Omdat ik in mensen geloof, en in hun kunnen.

Het is tegenwoordig een beetje vanzelfsprekend om mensen te ontslaan als het wat minder gaat. Er wordt naar hun prijskaartje gekeken, en geconcludeerd dat de arbeid elders goedkoper kan. Dat is een voorspelbare maar een monumentale vergissing. Ik ben niet tegen de productie in het buitenland omdat die toelaat om de derde wereld te helpen. Maar ik ben er absoluut tegen om eigen werknemers te vervangen door mensen in buitenlandse fabrieken omdat die tien frank goedkoper uitvallen. Dat is wat in de Verenigde Staten is gebeurd, waar de echte industrie bijna verdwenen is.

Het probleem is dat er tegenwoordig twee soorten economieën bestaan. Een eerste soort die reëel is en produceert. Daarnaast is er een financiële industrie die bestaat uit mensen die uw geld willen en beloven om het te vermeerderen. Terwijl het in de praktijk om de acht of tien jaar weer gehalveerd wordt. Na de Tweede Wereldoorlog is Wall Street begonnen met de controle te nemen over de echte industrie, hebben we een economie van aandeelhouders gekregen die altijd meer willen, ook al weten ze niet of het bedrijf schoenen dan wel horloges maakt. Die grotere winsten leiden tot besparingen, tot het verwaarlozen van onderzoek, tot het versmachten van de echte economie, die in zo’n wereld gedoemd is om ten onder te gaan.

U gaat tegenwoordig de ecologische toer op, er is weer sprake van een propere Swatchmobil. Een oude droom ?

We zitten met zijn allen op een ruimteschip waarin we steeds meer gaten boren. Tot we met zijn allen ten onder zullen gaan. Daarom wordt ecologie elke dag belangrijker, moet elkeen zijn steentje bijdragen. Zelf heb ik twee jaar geleden met Hayek Engineering, de Swatch Group en enkele andere bedrijven Belenos opgericht. Dat is een holding die geen geld van de staat vraagt en uit verschillende bedrijven bestaat, elk met verschillende projecten. Ook als slechts één ervan gerealiseerd wordt, zal dat verregaande gevolgen hebben. We willen namelijk propere energie produceren en daarmee een motor aandrijven. Dat aandrijfgeheel willen we verkopen en wel tegen een prijs die vergelijkbaar is met de klassieke technologie. Maar het bouwen van auto’s laten we aan anderen over.

Mislukken staat niet in uw woordenschat.

Toen ik enkele jaren geleden ter gelegenheid van de bouw van de Smartfabriek in Hambach, een voordracht hield, heb ik Jacques Chirac en Helmut Kohl, die daar aanwezig waren, gevraagd om het recht op mislukking in de Europese grondwet in te schrijven. Omdat precies de kans op mislukking er zovele mensen van weerhoudt om iets te ondernemen. Neem de werklozen die er de voorkeur aan geven om wekelijks of maandelijks hun cheque te innen. Terwijl ze ook wat actievers konden gaan doen. Dat kan iets persoonlijks zijn zoals een boek schrijven, maar ze worden verlamd door de angst voor een mislukking. Die angst verlamt niet alleen Europeanen, ook in de Verenigde Staten zie ik de ondernemingsgeest teruglopen. Omwille van de successen van Wall Street openen ze liever een wisselkantoor. Ze blijven thuis voor hun computer hangen en volgen de beurskoersen.

Ik ken dat gevoel maar heb er nooit aan toegegeven, ik verkoos de creatie, ik werd vooral gedreven door het creëren van nieuwe rijkdom, door de behoefte om gelukkige mensen om me heen te zien. Vandaar die ecologische activiteit waar we nu mee bezig zijn.

(Bijna fluisterend) Misschien komt het allemaal omdat ik mijn eigen moeder zo vaak ongelukkig heb gezien en ik daar als kind wat wilde aan gaan doen. En ik had twee genen geërfd : de passie, en een zekere zin voor filosofie, bedrijfsfilosofie. Want vergeet niet dat innovaties niet enkel om een nieuw product gaan, ze hebben ook met organisatie te maken, met het vinden van de juiste mensen op de juiste plaats.

Waar bent u het meest trots op ?

Ik ben niet trots, het woord klinkt zo kleinerend tegenover anderen. Alsof het uit de mond komt van een kerel die zich beter vindt dan de rest. Ik ben een gelukkig mens die veel geluk gehad heeft. Soms heb ik het gevoel dat ik me nog altijd niet goed de omvang realiseer van het im-perium dat ik heb opgebouwd. Ik ben ook al die tijd vooral mezelf gebleven, en ik bezit een gedegen kennis van de mechanismen in het heelal. Omdat het heelal me altijd al gefascineerd heeft en me tot het besef heeft gebracht dat u en Noémi (de pr van Breguet) en ik slechts kleine mieren zijn op een heel kleine planeet, te midden van een absoluut enorm universum.

Door Pierre Darge

“Het is tegenwoordig vanzelfsprekend om mensen te ontslaan als het wat minder gaat. Een monumentale vergissing.””We hebben een economie van aandeelhouders die altijd meer willen. Dat leidt tot besparingen en het verwaarlozen van het onderzoek.”