Geliefd en gevreesd is Nicolas Hayek. De 74-jarige CEO van de Swatch Group, ’s werelds nummer één in de horlogesector, is een gerespecteerd man, maar ook eigenzinnig. Weekend Knack kan ervan meespreken.

Wim Denolf

Een “economisch genie”, “redder van de Zwitserse horloge-industrie”, visionaire uitvinder van de Swatch en de smart, over Nicolas Hayek wordt doorgaans alleen in superlatieven gesproken. Destijds, we hebben het nu over de jaren zeventig, knaagden goedkope kwarts- en digitale horloges van Japanse makelij aan de Zwitserse belangen terzake. Prestigieuze merken als Omega waren op sterven na dood of dreigden in buitenlandse handen te vallen. Tot Hayek op de proppen kwam, een van oorsprong Libanese ondernemer die begin jaren zestig een succesvol ingenieursadviesbureau uitbouwde in Zürich. Hij bedacht een toekomststrategie voor enkele noodlijdende horlogehuizen (en de verontruste banken die hen financierden) en verenigde hen in ’83 in de Swatch Group. Twee jaar later verzamelde hij het nodige kapitaal om hoofdaandeelhouder te worden en kort daarna werd de medeoprichter ook CEO van de tent.

Al gauw werd de Swatch Group ’s werelds grootste horlogefabrikant, niet het minst dankzij Hayeks voornaamste geesteskind: de Swatch, een immer veranderlijk low-cost horloge met artistieke en modieuze trekjes. Het vormde de aanzet tot de heropleving van de Zwitserse horloge-industrie. De groep investeerde immers in overnames en ging onderdelen leveren aan de hele sector. Inmiddels vertegenwoordigt de Swatch Group, met een jaarlijkse omzet van ruim 4 miljard Zwitserse frank (ruim 2,7 miljard euro), zowat 25 procent van de wereldwijde horlogeverkoop. Haar zeventien horlogemerken omvatten prestigemerken als Breguet,Blancpain en Omega, maar ook modieuze namen als cK Watches en Balmain en fun-labels als Flik Flak en Swatch. Nu laatstgenoemde, net als Breguet en Omega, over een eigen juwelencollectie beschikt, wordt het actieterrein nog uitgebreid.

Dankzij Hayeks feilloze feeling voor marketing heeft elk merk bovendien zijn eigen stijl en imago. Zo staat de sportiviteit van Tissot en Certina mijlenver van het sterk op design gerichte Rado. Dat is niet alleen een kwestie van marketing, want alle merken zijn baas in eigen buik. “Alleen goed uitgebouwde organisaties kunnen de zaken draaiende houden. Doe dus het nodige om het systeem te beheren en uit te breiden, niets meer”, luidt Hayeks eenvoudige bedrijfsfilosofie.

De Swatch Group is de belangrijkste groep in de horlogesector”, zegt Hayek zelfverzekerd tijdens ons gesprek in Parijs, naar aanleiding van de 170ste verjaardag van Longines (zie kader). Hij klemt een dikke sigaar tussen zijn vingers, onverstoord door de indringende walmen en de op het tapijt vallende peuken. “We bezitten alle knowhow voor de vervaardiging van mechanische en kwartshorloges. Geen enkel horlogemerk maakt geen gebruik van de uurwerkonderdelen en technologie die onze 18.000 werknemers vervaardigen, of het nu Cartier of Patek Philippe is. Niemand doet ons dat na.”

De kritiek op zijn machtspositie weerlegt hij met vuur: “We hebben het aantal productie-eenheden niet alleen opgedreven van 95 tot 165, we hebben maar liefst 7,5 miljard Zwitserse frank geïnvesteerd in knowhow en technologie. Het aantal werknemers bedroeg destijds slechts 8000 man, nu zijn ze in de productieafdelingen alleen al met 12.000. Zeg dus niet dat we marketingjongens zijn die de Zwitserse horlogesector beschadigen. Trouwens, de Swatch werd niet zomaar bedacht, het was een kwestie van overleven. Er stonden duizenden arbeidsplaatsen op het spel, en dus ook heel wat expertise en menselijk kapitaal.”

Aan Hayeks polsen hangen vijf horloges, onder meer de allereerste Swatch, een gepersonaliseerde Omega en een tourbillon van Breguet. De man is dan ook een powerhouse op zich. Als zoon van een Libanese moeder en Amerikaanse vader groeide hij op in Khoura, waarna hij zijn geluk beproefde in Frankrijk en Zwitserland. Hij vertelt graag over zijn tegenslagen: “Het was 1 augustus 1957, de Zwitserse nationale feestdag. Iedereen feestte die dag, terwijl ik zat te huilen, zonder een cent voor mezelf en mijn familie.” Als bedrijfsleider van Hayek Engineering bouwde hij echter contacten uit in de meest diverse sectoren, met klanten als de Zwitserse spoorwegen, de nationale radio-omroep en het stadsbestuur van Zürich, maar ook Volkswagen, Siemens, Olivetti en Nestlé. Midden jaren negentig stond Hayek, samen met Daimler-Benz, voordien Mercedes-Benz, aan de wieg van de smart. Het concept achter de auto, zijn productie en marktontwikkeling waren grotendeels het werk van Hayek, inmiddels doctor honoris causa aan de universiteiten van Bologna en Neuchâtel.

“Ik wilde een ecologische wagen ontwikkelen, maar dat durfden de bonzen van de auto-industrie niet aan. Ze lachten me weg: een Swatchmobil, stel je voor! Succesvolle bedrijfsleiders nemen geen risico’s. Ze verdienen miljoenen dollars per jaar, maar eigenlijk maken ze jaar na jaar dezelfde auto, op minimale verbeteringen na. Bij de minste tegenslag of achteruitgang staan ze immers op straat. You don’t argue with success, en dus waagt niemand zich aan echte vernieuwing.”

Inmiddels strekt zijn invloed van het Internationaal Olympisch Comité, dat hij mee herstructureerde, tot de hoogste politieke regionen. Hij zetelde in denktanks van de Duitse en Franse overheid, debatteert met Commissie-voorzitter Romano Prodi over de toekomst van Brussel als Europese hoofdstad en bereidde op vraag van de Zwitserse overheid mee de nakende nationale tentoonstelling Expo.02 voor.

Hayek heeft echter ook de reputatie van een onvoorspelbare dwarsligger en speelt die rol met plezier. Hij neemt zichzelf graag op de korrel, beheerst ironie als geen ander en heeft op alles een antwoord, maar is ook temperamentvol. ” Shut up“, krijgt een collega-journalist te horen, terwijl een onfortuinlijke Nederlander de volle lading krijgt. Zijn opmerking dat velen zich nooit een horloge zullen kunnen veroorloven, valt niet in goede aarde. “Jezus, kon niemand me waarschuwen dat u kwam?” vraagt Hayek. “Onze horloges kosten nu al minder dan uw krant! U bent een pessimist en ik hou niet van uw benadering. (na protest van de arme man) Laat me tenminste uitspreken als je per se wilt discussiëren! De westerse wereld moet erop toezien dat zoveel mogelijk mensen vooruitgang maken. Zo staan Zwitserse bedrijven een bedrag af aan zwakkere regio’s. Deze wereld zal nooit vrede kennen zonder gelijkheid en samenwerking tussen Noord en Zuid, zodat iedereen evenveel kansen heeft als uzelf. Vergeet niet dat ze ginds ook televisiekijken. Die mensen weten precies hoeveel geld en luxe u, uw vrouw en uw kinderen bezitten. Wees dus geen egoïst en zeg niet dat zoiets nooit lukt. Als iedereen zich erbij neerlegt dat we zelf steeds rijker worden en de anderen daar te dom voor zijn, komen we inderdaad nergens.”

Als ik vraag wat hij denkt van de toenadering tussen de politiek en zakenmensen zoals hijzelf, krijg ik de volle laag: “Wie is die knaap die mij beledigt? (kijkt me niet aan) Bent u misschien een journalist van Stalin? Ik behoor nergens toe meneer, niet tot het zakenleven, een politieke beweging of wat dan ook. Ik behoor tot de planeet, de wereldbevolking. U stopt me in een hokje, want iemand met uw leeftijd (27, WD) heeft nog niet de nuance om mensen te begrijpen. U moet wel, u bent net van de universiteit af.”

“De invloed van het bedrijfsleven staat ter discussie”, probeer ik voorzichtig. Hayek maakt zich boos: ” Allez meneer, stop alstublieft. U praat gewoon uw proffen na. Dat is uw zaak, val mij daar niet mee lastig.” Dan, na een welgekomen tussenkomt van een collega, spuwt hij uit: ” Je m’en fous de la politique. Ik ben bekender dan vele Zwitserse politici, maar ik heb nooit zulke ambities gehad en ik haat mensen die hun macht misbruiken. In ons training centre leiden we mensen zelfs op om te begeleiden in plaats van elkaar af te blaffen. Velen misbruiken promoties immers om anderen terecht te wijzen. Weet u, ik ben gewoon een ondernemer die producten maakt, die banen en nieuwe rijkdom schept, net als Picasso schilderijen maakte en Beethoven muziek. Daarom doe ik het, niet opdat journalisten zoals u hun brood zouden verdienen met idiote vragen en clichés.”

Toegegeven, Hayek heeft niets met marketingpraatjes, al roemt hij graag de bedrijfscultuur die hij installeerde: “Ik ben sterk gesteld op openheid, overleg en discussie. Ik ben de eerste om toe te geven dat ik feilbaar ben, we maken fouten zoals iedereen. Wat telt, is rechtvaardigheid, exercer justice. Niet kost wat kost geld verdienen. Ik wil rijkdom creëren voor zoveel mogelijk mensen: jobs, producten, hoe kleinschalig ook. Voor mij is de beurs geen bijbel, dat is voor praatjesmakers die hun aandelen de hoogte injagen met mooie woorden, geen daden. Dat is niet mijn stijl: ik verkoop horloges, geen aandelen. Onze producten en resultaten moeten maar voor zich spreken. Maar als ik ongelijk heb, krijg ik lik op stuk.”

Die kans is klein. Volgens intimi als Arlette Emch, presidente van cK Watches, heeft de man immers een feilloos geheugen en is hij sneller dan de meeste van zijn gesprekspartners: “Velen hebben de indruk dat hij niet naar hen luistert. Dat doet hij wel degelijk, maar vaak heeft hij aan enkele woorden genoeg om je te begrijpen. Hij frustreert hen, omdat zijn verstand vaak sneller werkt dan dat van hen.”

Zelf beschrijft Hayek zijn rol als volgt: “Ik weet uiteraard niet alles over het bedrijf. Een mens weet niet eens wat er zich in zijn eigen lichaam afspeelt. Ik zie niet meer alle tekeningen van de creatieafdelingen, maar ik geef richting aan wat we doen. Het gaat om de mentaliteit die ik erin stop. Ik vertel mijn medewerkers voortdurend dat ze schoonheid moeten nastreven, dat ze geen enkel fris en vernieuwend idee mogen afwijzen, en dat creativiteit geen kwestie is van nieuwe modellen maar een dagelijks streven. Een poging om jezelf steeds te overtreffen. Om techniek en elegantie, wetenschap en esthetiek met elkaar te verenigen. Technologie is niet alles. Uiteindelijk zijn we maar kleine stofdeeltjes op een kleine planeet in een gigantisch universum. Dat zijn het soort bedenkingen die mensen doen dromen.”