In 2007 ontpopt Rotterdam zich met enkele pas afgewerkte wolkenkrabbers, tentoonstellingen en artistieke evenementen tot ‘City of Architecture’. De havenstad wordt het rendez-vous voor architectuurfreaks.

Na een verrassende fietstocht langs de Maas en het bezoek aan enkele grand cafés zijn we overtuigd : Rotterdam is een citytrip meer dan waard. Reserveer nu al een weekend in 2007, het bezoek wordt extra boeiend. De architectuurfreaks worden er met een hele reeks tentoonstellingen en manifestaties verwend. Maar Rotterdam biedt meer dan hedendaagse bouwwerken, het is een fascinerende stad met blitse eethuizen, cafés en creatieve winkels. Voor je vertrekt één waarschuwing : Rotterdam mist het gezellige, historische hart van Amsterdam, maar de haven heeft wat van New York en de binnenstad van Berlijn.

Lloydkwartier

Zit het weer mee, dan neem je het best de fiets voor de stadsverkenning, ook om de moderne havenwijk vol hedendaagse architectuur te ontdekken. We vertrekken vanuit een kalme buurt aan het designhotel Stroom, waar je de wagen kunt parkeren. Dit is het Lloydkwartier, tussen de Sint-Jacobshaven en Schiehaven. “Deze wijk onderging zopas een gedaanteverwisseling. Zes jaar geleden was er hier niets ! Nadat de klassieke havenactiviteiten er werden gestopt, vestigden zich hier bedrijven uit de audiovisuele sector”, legt onze gids Rutger van der Graaf uit. Voor het hotel wordt een enorme loods verbouwd tot een complex met lofts, winkels en restaurants. Daarnaast staat, volgens mij, het indrukwekkendste architectuuricoon van de stad, het Scheepvaart en Transportcollege, in 2005 voltooid naar een ontwerp van een het toonaangevende bureau Neutelings-Riedijk. Naast deze imposante toren met overhangend auditorium liggen enkele scheepscontainers waarin het ongewone restaurant Wijn of water is gehuisvest.

Kop van Zuid

Via Het Park, een negentiende-eeuwse landschapstuin, fietsen we naar de oude Veerhaven waar een fragment van de negentiende-eeuwse stad bewaard bleef. In de statige herenhuizen woonden vroeger welgestelde families. Nu leeft de buurt helemaal op. Daar vind je het interessante Wereldmuseum met etnografica en een multicultureel jeugdtheater. Op deze kade geniet je van een groots uitzicht op het schiereiland aan de overkant, Kop van Zuid, of ook ‘Manhattan aan de Maas’ genoemd. Op dit landtongetje opereerde ooit de Holland-Amerikalijn. In 1971 vertrok daar het laatste vlaggenschip, De Nieuw Amsterdam. “Jarenlang was dit een miserabele plek, tot er in de jaren tachtig plannen werd gesmeed voor dit schiereiland. Twee factoren deden het tij keren. De bouw van de elegante Erasmusbrug in 1996 en het omdopen van het hoofdkantoor van de voormalige rederij tot Hotel New York”, vertelt Rutger. “Het is wonderlijk in welke mate dit prestigieuze hotel en restaurant mensen naar deze plek lokt. Vergeet niet dat de Holland-Amerikalijn ooit de belangrijkste werkgever van de stad was, de Rotterdammers hebben er dus wat mee.”

Het interieur van het hotel in pakketbootstijl is een ideale plek voor een eerste koffiepauze. Het hotel krimpt naarmate er meer wolkenkrabbers naast verschijnen. Aan de ene zijde staat het World Port Center van Norman Foster uit 2000 en ernaast de 155 meter hoge Montevideotoren van F.M.J. Houben van het internationaal vermaarde bureau Mecanoo, afgewerkt in 2005. Dit jaar schiet daarnaast nog een kanjer uit de grond, ontworpen door de Portugese architect Alvaro Siza. Tegen 2010 staat Kop van Zuid vol torens van 100 à 150 meter hoog. Daartussen zitten nog Café Rotterdam, in een oude loods uit de jaren vijftig, en de Las Palmas, in de voormalige werkplaats. Dat laatste gebouw wordt in de loop van 2007 het kloppende hart van de beeldcultuur, want ook het Fotomuseum neemt er zijn intrek.

Bij mooi weer staan de kaden vol terrassen van de talrijke eethuizen onder de torens. Het grootste en meest trendy terras zit trouwens verscholen onder de Erasmusbrug. Net voor de brug staat de schuine KPN toren, in 2000 afgewerkt naar de plannen van Renzo Piano. Zo wordt het Manhattan aan de Maas een heus architectuurpark om jaloers op te zijn. In de buurt staan nog mooie gebouwen, zoals het rode Luxortheater (2001) van de Duits-Australische ontwerpers Bolles & Wilson. Maar mijn hart gaat naar de Ichthus Hogeschool, wat verder aan de Postumalaan, in 2000 opgetrokken naar de plannen van E.L.J.M. van Egeraat. Om ten volle te genieten van het uitzicht over de Rijnhaven zitten alle collectieve ruimten omheen een atrium achter een glaswand. Deze monumentale glasschuit met schuin oplopende niveaus is gewoon prachtig.

Zuid

Rutger stelt voor om even verder te fietsen, richting de deelgemeente Feijenoord, naar de meest hippe danceclub van de stad, geïnspireerd op The Factory van Andy Warhol, de Now&Wow, in de voormalige graansilo Maasland. De spectaculairste tent van Nederland trekt elk weekend vijfduizend bezoekers aan. Boven het gebouw zitten er ateliers voor kunstenaars en creatieve bedrijven. Doordat Zuid een veeleer arme buurt is met veel migranten, zijn de panden er goedkoop, waardoor veel creatieve lui er tegenwoordig een atelier zoeken of kraken.

Op weg naar het historische centrum van de stad maken we een ommetje langs de Entrepothaven met pakhuizen vol restaurants en interieurzaken. Fiets ook langs de woonblok De Peperklip, een postmodern complex van C.J.M. Weeber, rond 1980 gebouwd en destijds wereldwijd gepubliceerd. Vlakbij staat een van de jongste mijlpalen, het diagonaal geplaatste kantoor deBrug van Unilever, naar een ontwerp van JHK Architecten. Deze enorme staalconstructie werd op het braakliggende terrein ernaast geassembleerd en vervolgens met hijskranen boven het oude gebouw getild om op 26 meter hoogte boven de grond te worden gemonteerd. De spectaculaire montage gebeurde, twee jaar geleden, in amper één dag.

Haven

Via het Noordereiland fietsen we naar de Oude Haven waar een klein restant, amper een tiental panden, van de oude stad is bewaard. Deze gevelrij geeft je een idee van hoe Rotterdam er voor het terreurbombardement van 14 mei 1940 uitzag. Toen legden de Duitsers de stad in as, als afschrikkingmiddel. Behalve de Laurenskerk en een handvol betonnen gebouwen konden weinig panden de vuurzeehaard weerstaan. Het oudste torengebouw van de stad, het Witte Huis (1897) aan de Wijnhaven ontsnapte wel. Wie meer wil weten over dit onheil en beelden van de oude stad wil zien, raden we aan op het net te surfen met de trefwoorden bombardement en Rotterdam. “Van de middeleeuwse stad schiet er heel weinig over. Zelfs het stratenpatroon werd grotendeels gewijzigd, waardoor bezoekers zich moeilijk kunnen oriënteren, het grondplan leest immers niet zoals van een oude stad”, merkt Rutger op. Aan de oude haven vallen de kubuswoningen op van Piet Blom. De beroemde paalwoningen ogen heel seventies, maar werden pas in 1984 afgewerkt en onlangs grondig gerenoveerd. “Wat er op wijst dat dergelijke experimentele architectuur zelden duurzaam is”, legt Rutger uit, “en hoewel niet zo comfortabel willen toch aardig wat mensen in deze bijzondere blokken wonen.” Je kunt er trouwens eentje als museumwoning bezoeken.

Berlijn

Achter de kubuswoningen bevindt zich het hippe Maagd van Hollandkwartier met als voornaamste assen de Nieuwe Markt, de Botersloot en de Pannekoekstraat. Door de talrijke trendy zaken in leuke gebouwtjes uit de jaren vijftig lijkt deze buurt geknipt uit een Berlijns stadslandschap. Voor vintage design moet je bij 220 not in Helvetica zijn, voor kitschjuwelen bij het Pronkjuweel en voor een koffie in de alom geprezen Urban Espresso Bar. ’s Nachts kun je dan weer naar de volledig wit geschilderde Cocktailbar Soho en voor een lekkere hap naar trendy restaurant Level.

Slopen

Om de hoek staat de Laurenskerk tussen nagelnieuwe flatgebouwen en kranen. “In deze buurt worden flink wat grote gebouwen uit de jaren vijftig afgebroken. Veel van die gebouwen zijn niet langer functioneel of zelfs versleten, want na de oorlog was er geen geld om duurzaam te bouwen. Rotterdam wordt soms wel eens een sloopstad genoemd omdat er zoveel tegen de vlakte gaat. Straks moet ook het Centraal Station eraan geloven en een grote school aan de Binnenrotte. Het zijn niet eens onaantrekkelijke gebouwen, maar ze zijn niet meer zo functioneel, dus…”, legt Rutger uit. Maar soms komt er iets behoorlijks in de plaats, zoals het imposante flatgebouw met vliesgevel van het bureau Bosch & Haslett uit 2003, net tegenover de Laurenskerk.

Richting Doelen

Gelukkig worden de waardevolle iconen uit de fifties gekoesterd, zoals het voormalige kantoorgebouw De Nederlanden (Meent 88) van Willem Dudok, voor de oorlog een van de tenoren van het modernisme. Dit gebouw opgetrokken tussen 1942 en 1952 heeft een schitterend grand café met een vrij authentiek kantoordecor. Dit is een van de plekken waar de artistieke jetset van de stad afspreekt, het café is trouwens open van 8 uur ’s morgens tot 2 uur ’s nachts. Daar vlakbij kun je ook het warenhuis De Bijenkorf bewonderen, in 1957 afgewerkt naar de plannen van onder anderen Marcel Breuer. Vervolgens fietsen we via de Kruiskade naar de oudere hoogbouwwijk van de stad, in de buurt van het oude station. De Kruiskade is een chique winkelstraat voor gespijsde beurzen. We houden er halt bij Shoebaloo, de meest voyante schoenwinkel van het land, door het duo Meyer & Van Schooten ingericht als een ruimtecapsule.

Om de hoek kom je in de wijk Weena waar heel wat torens staan, in de jaren negentig in amper vijf jaar tijd opgetrokken. We snuiven dezelfde grootstedelijke sfeer op aan het Schouwburgplein waar de megabioscoop (uit 1996) staat van Koen van Velsen. Niet iedereen is even gelukkig met deze koele bedrijfsarchitectuur en de ongezellige aankleding van het plein ervoor, ontworpen door landschapsarchitect Adriaan Geuze. Daarnaast staat een oude mijlpaal van het modernisme, het concertgebouw De Doelen, het huis van het wereldvermaarde filharmonisch orkest, in de jaren vijftig ontworpen door de broers Evert en Herman Kraaijvanger.

Oldebarnevelt

Op een steenworp daarvandaan verlaten we via de Van Oldebarneveltstraat de moderne stad. Daar is de zogenaamde brandlijn goed te zien, tot waar de oude huizen zijn afgebrand. Het einde van de straat, tegenaan de Mauritsweg, is een selecte winkelwijk met negentiende-eeuwse panden. Op nummer 144 is er dé bloem-binderij van de stad, Zomers, daartegenover een van dé kledingzaken en wat verder ook Camelot, dé meest exquise schoenenzaak.

Musea

Veel mensen kennen van Rotterdam enkel de museumwijk en stappen niet door de Witte de Withstraat ernaast, waar de trendy zaken zelfs op zondag open zijn. Wie na een hoogst intellectuele tentoonstelling toe is aan wat aards genot vindt daar niet alleen spijs en drank, maar bij de Nederlandse modekoningin Marlies Dekkers ook pikante lingerie. Tegenover die zaak houd je halt bij Beljon waar Magreeth Olsthoorn de meest persoonlijke modezaak heeft van de stad. In deze straat botst je ook op het wereldrestaurant Hotel Bazar met een keuken van Marokkaans-Turkse inspiratie.

Maar deze wijk heeft meer te bieden dan alleen het vermaarde Museum Boijmans van Beuningen, vol hedendaagse, moderne en oude kunst. Die museumtempel werd trouwens rond 2000 uitgebreid naar de plannen van Paul Robbrecht en Hilde Daem. Schuin over het museum staat de imposante waterburcht van het Nederlandse Architectuurmuseum, in 1993 afgewerkt door Jo Coenen. Uit diezelfde periode stamt de nabijgelegen Kunsthal, een expositieruimte, van onder anderen Rem Koolhaas, die ook het Museumpark vorm gaf. Tegenover Boijmans staan prachtige modernistische villa’s uit de jaren dertig. Breng zeker een bezoek aan het huis Sonneveld (Jongkindstraat 12), dat rond 2000 opnieuw werd ingericht in de moderne stijl van toen. Je kunt ook het Chabotmuseum bezoeken, gewijd aan het oeuvre van deze expressionistische beeldhouwer. Het interieur is minder gaaf bewaard, maar toch een bezoek waard.

Toemaatjes

Als kers op de taart vestigen we nog de aandacht op drie iconen van het vooroorlogse modernisme, die je zeker kent uit de architectuurliteratuur en ooit in het echt moet zien. Meest opvallend is natuurlijk de koffie- en tabaksfabriek Van Nelle (Van Nelleweg 1) tussen 1925 en 1931 opgetrokken naar de plannen van onder meer Van der Vlugt en zijn medewerker Mart Stam, de man van de beroemde achterpootloze stoel. De fabriek met de glazen gevels lijkt op een oceaanreus en is ongetwijfeld een van de mooiste bedrijfsgebouwen van de vorige eeuw.

Uit dezelfde periode stamt de woonwijk Kiefhoek (Kiefhoekstraat) in Rotterdam-Zuid, ontworpen door de vermaarde architect J.J.P. Oud. Deze sociale wijk bestaat uit een kerk, een waterstokerij en enkele winkels, waar nu een interieurzaak van migranten is gehuisvest – wat een contrast tussen de strakke vorm en de oosterse kitsch ! In het centrum is er nog een icoon van Oud bewaard, het café De Unie (Mauritsweg 35). Eigenlijk betreft het een reconstructie van een kroeg uit 1925.

Door Piet Swimberghe – Foto’s Michel Vaerewijck