HEBT U HET GEVOEL DAT U VOORTDUREND VAN ALLES MOET ? KRIJGT U ‘NEE’ MET DE GROOTSTE MOEITE OVER DE LIPPEN ? KOM ERACHTER WAAROM DAT SIMPELE DRIELETTERWOORD ZO EMOTIONEEL BELADEN IS EN HOE U UW EIGEN GRENZEN STELT.

Er was een tijd dat ik vrijwel zonder aarzelen ‘ja’ zei op alle vragen, uitnodigingen, hulpverzoeken, smeekbedes en petities. “Hebt u even tijd voor een enquête ? Wilt u in onze jury zetelen ? Een woordje zeggen op de vernissage van schilder X ? Deelnemen aan een radioquiz ? Opdraven voor een schoolreünie ? Naar een lingerieverkoop bij een vriendin ? Achter op een motor naar Terschelling rijden ?” Ik kwam zelfs niet op het idee dat ik ook ‘nee’ kon zeggen. Maar als ik de telefoon had neergelegd of zuchtend een bevestigende mail had verstuurd, kwam ik vaker dan niet tot de conclusie dat ik me weer mooi in de nesten had gewerkt. Want ik voelde niet echt de drang om mijn medestudenten van dertig jaar geleden opnieuw te ontmoeten, het werk van schilder X kon mij maar matig bekoren, ik had meer dan genoeg lingeriesetjes, en eigenlijk was ik als de dood achter op een motor.

Daar komt nog bij dat je als journalist een gemakkelijk doelwit bent voor opdringerige medemensen. Soms lijkt het of de halve wereld iets te slijten heeft : een cd, toneelvoorstelling, juwelencollectie, gedichtenbundel, benefiet voor het goede doel. En ja, ik wil daar allemaal wel een stukje over schrijven, maar er zijn maar 24 uren in een dag en maar zoveel bladzijden in een Knack Weekend. “Ach, ik doe dat er wel eventjes bij”, redeneer ik nog altijd veel te gemakkelijk. Met het resultaat dat ik achteraf met de gebakken peren zit. Ik kom niet toe aan wat ik zelf belangrijk vind, moet werken op zon- en feestdagen, maak mezelf en het thuisfront chagrijnig. En ja, soms stel ik mensen teleur. Die aardige mevrouw aan wie ik beloofde haar levensverhaal op te tekenen, zal het me vast nooit vergeven dat het er uiteindelijk niet van kwam. Wat ben ik jaloers op mensen die schijnbaar moeiteloos ‘nee’ kunnen zeggen, die alleen maar doen wat ze echt willen, zonder schuldgevoel en sterker nog, zonder dat iemand het ze kwalijk schijnt te nemen.

IK BEN TWEE EN IK ZEG NEE

Planken vol zelfhulpboeken zijn er geschreven over assertiviteit, met veelzeggende titels als Opkomen voor jezelf; Als ik nee zeg, voel ik mij schuldig en Grenzen stellen om ruimte te krijgen. Daarvan kun je opsteken dat ‘nee’ zeggen een kwestie is van jong geleerd, oud gedaan. Gemiddeld is een mens twee jaar oud als hij met ‘nee’ begint te experimenteren. Lekker tegendraads, wat maakt dat ukken op die leeftijd zelfs nee zeggen tegen dingen die ze wél willen, puur voor de lol. Op die manier ontdekken ze de uitwerking van hun weigering op ouders en andere volwassenen. Een beetje ontwikkelingspsycholoog mag graag beweren dat ouders het nee van hun kinderen maar beter overwegen en af en toe zelfs accepteren. Zo leert het jonge grut dat ze de macht hebben om dingen niet te laten gebeuren.

En ja, als ik om me heen kijk, dan kan ik alleen maar vaststellen dat ouders tegenwoordig al heel vroeg rekening houden met de mening van hun kroost. Kleuters beslissen zelf over wat ze aan willen en wat niet, hebben hun zeg over het menu en over de vakantiebestemming. Zelf stam ik uit het tijdperk dat je brave kinderen zag, maar niet hoorde. Lustte je geen witloof ? Pech, want het stond geregeld op het menu en als je het niet opat, kon je aan tafel zitten geelogen tot je honderd gram woog. Niet dat ik daar een trauma aan overhield, ik eet trouwens nog altijd geen gestoofd witloof, maar de boodschap die ik en het gros van mijn generatiegenoten destijds meekregen, was toch dat je om uit de penarie te blijven maar beter deed wat pappie en mammie wilden. En als zoiets maar vaak genoeg gebeurt, dan krijg je later volwassenen die het gevoel hebben dat de wereld alleen een liefdevolle plek is als ze ja zeggen. Lui die van de weeromstuit vrezen anderen tot last te zijn als ze voor zichzelf opkomen, die voor het gemak iedereen naar de mond praten.

Maar het zou te gemakkelijk zijn om je ouders de schuld te blijven geven voor je gebrek aan lef. Heb je last van burn-out omdat je geen werk durft weigeren ? Schiet al je vrije tijd erbij in omdat je je tot voorzitter laat bombarderen van elke vereniging die je vraagt ? Laat je je aan de telefoon veel te dure diepvriesproducten aanpraten en durf je niet nee zeggen als een vriendin vraagt je auto te mogen lenen ? Eigen schuld, dikke bult.

HOU TOCH VAN MIJ

Het zit er diep ingebakken : allemaal willen we sympathiek gevonden worden. Want wat is het koud daarbuiten zonder de goedkeuring van anderen. Afgewezen worden, zeker door mensen die we zelf waarderen, het vreet de wortels van ons gevoel van eigenwaarde aan. Geen wonder dat nee zeggen voor sommigen even angstaanjagend is als een vrije val of een duik van de hoogste plank. Want wat wil het misverstand ? Dat nee zeggen in één welbepaalde situatie meteen tot een afkeuring van onze hele persoonlijkheid zal leiden. Doemdenken versterkt dat denkpatroon nog : “Als ik die ene opdracht weiger, zal ik een slechte beoordeling krijgen en ontslagen worden.” In de realiteit weten heel wat mensen een ondubbelzinnige weigering te appreciëren, omdat ze dan tenminste weten waar ze aan toe zijn. Wie in staat is een duidelijk nee te produceren, is immers ook tot een volmondig ja in staat.

Veel hangt af van de manier waarop. Wie op een rustige, overtuigende manier nee zegt, krijgt niet minder, maar juist meer respect van zijn omgeving. Ook de dosering is belangrijk ; wie te goed voor zichzelf opkomt en te weinig voor anderen over heeft, valt vroeg of laat door de mand. Maar het kan ook niet de bedoeling zijn dat altijd dezelfde mensen zich uitsloven voor het nut van ’t algemeen. En wat dan nog als je links en rechts iemand op zijn tenen trapt ? You can’t win them all, moet je maar denken. Anne-Lies Hustings, auteur van het boek Kom op voor jezelf, raadt zogenaamde liefdesjunks aan de volgende verdeelsleutel voor ogen te houden : “Eén derde van de mensen vindt me aardig, één derde wordt niet warm of koud van me, en één derde vindt me ronduit onaardig.” Met zo’n realistische inschatting van de waarderingsschaal maakt het niet uit dat je links of rechts iemand voor het hoofd stoot.

TOT HIER EN NIET VERDER

We kennen er allemaal wel een paar, van die bullebakken die altijd weer hun voet tussen de deur weten te wringen. Of drammers met een geweldig talent om anderen klusjes te laten opknappen waar ze zelf een hekel aan hebben. Het is heel verleidelijk om zulke types de schuld te geven van je overbevraagdheid : “Hij manipuleert mij ! Zij maakt misbruik van mijn goedheid !” Prima excuses om zelf geen verantwoording voor je daden te moeten afleggen natuurlijk. Maar het allergrootste struikelblok bij het stellen van grenzen ben je zelf. Geen nee kunnen zeggen is vaak een symptoom van een drang tot perfectionisme, iets waar vrouwen misschien nog vaker dan mannen last van hebben. Van die types die onbewust van zichzelf eisen dat ze de perfecte carrièrevrouw, moeder, partner, vriendin en buurvrouw zijn. Zichzelf wegcijferen, eeuwenlang was het voor vrouwen zonder meer vanzelfsprekend. En ze willen het zo graag geloven : als ik het echt wil, kan ik het allemaal aan. Onzin, natuurlijk : niemand heeft onuitputtelijke voorraden tijd en energie. In die zin is die drang naar perfectie ook een vorm van hoogmoed. Je bent toch ook maar een mens zeker ?

“Van alle communicatievaardigheden is grenzen stellen de belangrijkste”, beweert de Amerikaanse psychologe Anne Dickson, auteur van het boek Opkomen voor jezelf. “Wie grenzen stelt, blijft trouw aan zichzelf en dat is een basisvoorwaarde om je goed te voelen in je leven.” De allerbelangrijkste vraag is : wat wil ik eigenlijk ? Daarvoor is het nodig de hele situatie, jezelf en je rol erin te overschouwen. Bekijk elk verzoek realistisch en zonder zelfbedrog. Heb je echt tijd en zin om de website van die actiegroep mee op poten te zetten ? Of om advies te geven bij het eindwerk van een student die je van haar noch pluim kent ? Is het eigenlijk jouw verantwoordelijkheid dat die getroebleerde kennis met de feestdagen onder de pannen is ? Als je de hele situatie bekijkt, compleet met de achtergrond van het verzoek, je eigen rol erin en de andere mogelijkheden, wordt het gemakkelijker nee te zeggen. Begripvol, vriendelijk, maar onomwonden. Want wie zichzelf te vaak wegcijfert, bestaat niet meer.

DOOR LINDA ASSELBERGS

IN DE REALITEIT APPRECIËREN VEEL MENSEN EEN ONDUBBELZINNIGE WEIGERING. WIE EEN DUIDELIJK NEE KAN PRODUCEREN, IS IMMERS OOK TOT EEN VOLMONDIG JA IN STAAT.

LIEFDESJUNKS KUNNEN BEST DE VOLGENDE VERDEELSLEUTEL VOOR OGEN HOUDEN : ÉÉN DERDE VAN DE MENSEN VINDT ME AARDIG, ÉÉN DERDE WORDT NIET WARM OF KOUD VAN ME, EN ÉÉN DERDE VINDT ME RONDUIT ONAARDIG.