De Amerikaanse wetenschapsjournaliste Natalie Angier was de bestaande biologische en evolutionaire theorieën over “de vrouwelijke natuur” spuugzat. In “De vrouw – De waarheid over het vrouwelijke lichaam” brengt ze op basis van eigen kennis en ervaring een realistischer verhaal.

Wie dacht dat over het vrouwelijke lichaam zowat alles is geschreven, heeft het mis. Nauwelijks zijn we bekomen van De hele vrouw van Germaine Greer, of er ligt in de boekhandel een nieuwe kanjer waarvan de titel nog maar eens beweert dé waarheid over dé vrouw te verkondigen. Enige terughoudendheid leek ons geboden.

Onnodig, zo bleek, want het boek van Natalie Angier is niet de zoveelste vrouwenbijbel. Zelfs de Amerikaanse feministe Gloria Steinem bekende dat De vrouw – De waarheid over het vrouwelijke lichaam haar nieuwe inzichten had bijgebracht. Alleen is de Nederlandse vertaling van de titel nogal ongelukkig. Woman. An intimate geography, zoals de oorspronkelijke titel luidt, beweert geenszins de waarheid in pacht te hebben. Integendeel, zo schrijft Angier in haar inleiding, hoewel ze een beroep doet op natuurwetenschap, geneeskunde, Darwin en de evolutieleer, wilde ze ook een persoonlijk boek schrijven. Sommige theorieën vermeldt ze alleen omwille van hun “controversiële stellingname” of uit “anarchie”. Want daar is het Angier uiteindelijk om te doen: eens goed aan de boom te schudden.

Angier wil de zogenaamde “waarheden” over de vrouw doorprikken. Ze pleit voor nuanceringen en het leren leven met open vragen. Ook zelf voelt ze zich niet te beroerd om haar onwetendheid toe te geven. Omdat er voor een bepaalde bewering onvoldoende bewijsmateriaal is, omdat de ene studie de andere tegenspreekt of omdat er een complicerende factor over het hoofd gezien werd.

Neem nu de vraag of een vrouw tijdens de menopauze een hormoonvervangende therapie moet volgen. Volgens Angier is die niet met een eenvoudig ja of neen te beantwoorden. “Welke resultaten toekomstig onderzoek ook oplevert, ze zullen zeer waarschijnlijk gecompliceerd zijn.” En over de vraag waarom mensen trouwen, schrijft ze: “Ik weet niet hoe diep onze huwelijkswens gaat. Ik weet niet waarom we een bepaalde partner kiezen, of wat vrouwen nu echt van mannen willen en vice versa.” Fijntjes voegt ze eraan toe: “Wat ik wel weet, is dat ook niemand anders het weet.”

Natalie Angier is verbonden aan de New York Times en werd voor eerder werk bekroond met de Pulitzerprijs. Ze leest en schrijft al jaren over biologie en evolutie. Wat de neodarwinisten over de vrouw vertellen, komt haar ondertussen de oren uit. Vooral de evolutiepsychologen – een subgroep van de sociobiologen, die sociaal gedrag verklaren vanuit de biologie – moeten het ontgelden. Zij beweren onder meer dat mannen van nature promiscuer zijn dan vrouwen. Mannen zouden veel moeilijker dan vrouwen weerstaan aan terloopse, anonieme seks. “De evolutiepsychologen beweren dat mannen er niets aan kunnen doen”, schampert Angier. “Ze voelen er zich gewoon toe aangetrokken een veelvoud aan partners te hebben. Ze worden geleid door het stompe neusje aan het uiteinde van hun pik, vrouwen kunnen dat niet begrijpen, zeggen ze.”

Ook populaire werken zoals De andere sekse van Desmond Morris krijgen lik op stuk. Zo beweert Morris dat vrouwen lippenstift gebruiken om de gelijkenis tussen de lippen van de mond en die van het geslacht te benadrukken. Waarop Angier repliceert dat een man dan allicht zijn baard laat staan als een afspiegeling van zijn kruis. Morris kwam ook ooit met de theorie op de proppen dat borsten eigenlijk namaakbillen zijn. Omdat op een bepaald moment in de evolutie mensen het best gemeenschap hadden met de gezichten naar elkaar, gingen de borsten van de vrouw zwellen. De ronde welvingen moesten het gemis van een prikkelende derrière goedmaken, aldus Morris. Maar, repliceert Angier, ook de bonobo en de orang-oetan copuleren met de gezichten naar elkaar, zonder dat de vrouwtjes “een seksueel teken dragen op hun borstkas”. Andere theorieën over de borsten trekt Angier eveneens in twijfel. Maar waarom vrouwen dan wel die “twee pakketjes vet” hebben, dat weet ze niet. Meer dan “we voelen ons aangetrokken tot duidelijke rondingen,” zegt ze niet.

Die aanpak is kenmerkend voor het ganse boek. Angier bestrijdt elke vorm van simplisme. Ze wil vooral de wonderlijke complexiteit van het lichaam aantonen, en schuwt daarvoor ook de geschiedenis en de literatuur niet. Maar de kritiek op haar collega-biologen betekent niet dat Angier de biologie afwijst. “Niet alles is socialisatie”, schrijft ze. Het lichaam heeft wel degelijk invloed op ons gedrag. “De studie van andere soorten leert ons heel veel over onszelf.” Dus wil Angier best leren van prairiewoelmuizen, van katten en van bonobo’s, van ons verleden en van dat van ons lichaam. Want, wie wil weten “wat een vrouw tot vrouw maakt”, moet beseffen dat het lichaam een deel van het antwoord is, zegt Angier.

Het ganse boek door is voelbaar dat Angier “van het lichaam en vooral van het vrouwelijke lichaam houdt.” Ze gelooft in een bevrijdingsbiologie. Daarbij speelt sport een grote rol. “We hebben spieren nodig om praktische redenen en voor ons ego, het onzekere ik.” Angier verdedigt niet het slankheidsideaal, maar pleit voor sterkte en kracht. “We moeten het beste maken van ons levenslange voertuig.”

Voortdurend probeert Angier de lezeressen respect voor hun eigen lichaam bij te brengen. Het hoofdstuk over de menstruatie, bijvoorbeeld, zal de maandelijkse last niet verlichten. Maar het maakt wel duideljk hoe wonderlijk ingenieus die omgekeerde peer ter grootte van een kindervuist in elkaar steekt en welke grandioze manoeuvres er zich in voordoen.

Elders beschrijft Angier een openbuikoperatie. “Er is bloed, bloed en nog meer bloed”, en toch is wat ze ziet wondermooi. “De eileiders zijn prachtig, soepel, roze en zo dun als pennen met aan hun uiteinde, bij wijze van ganzenveer, een beker van varenbladen. (…) Ik vind ze eruit zien als zeeanemonen, bloemen van vlees, met bloembladen die pulseren op de maat van het bloed.”

Het is geen sinecure om de vrouwelijke anatomie uit de doeken te doen zonder foto’s of illustraties, zoals in dit boek het geval is. Maar Angiers uitleg is glashelder en haar taal speels en beeldrijk. Zo kreeg het hoofdstuk over de clitoris de titel van een werk van Bach: Das Wohltemperierte Klavier. “De clitoris is onmisbaar, of op z’n minst met klem aan te bevelen. Ze is ook veelzijdig, gul, veeleisend, heftig, ongedwongen en geduldig. Ze is een kameleon, in staat haar betekenis te wijzigen om de geldende omstandigheden te dienen. Net als de muziek van Bach kan ze altijd weer opnieuw geïnterpreteerd worden overeenkomstig de wensen van de tijd.”

Voor Angier lijdt het geen twijfel dat de clitoris enkel bestaat om genot te verschaffen: “Zou deze planeet op dit moment zes miljard mensen tellen als vrouwen niet op seks uit waren?”

Ook vrouwelijke dieren zijn met een clitoris begiftigd, schrijft Angier. De vrouwtjesbonobo heeft een clitoris die driemaal zo groot is als die van de mens. Vrouwelijke slingerapen en maki’s hebben eveneens uitzonderlijk grote clitorissen. Waarom? “In de regel is de clitoris van een vrouwtjeszoogdier een op zichzelf staand iets (…). En bij veel soorten vermoeden we dat de clitoris werkt – dat wil zeggen: een orgastisch vermogen heeft.”

Angier vertelt de lezer wel meer leuke weetjes. Zo verneem je waarom zonen meer op hun moeder lijken dan dochters. Ze verklaart waarom jongens geen meisjeskleding dragen terwijl het omgekeerde wel kan, en legt uit waarom God een man moest zijn.

Van praktischer nut is de wetenschap dat een man niet noodzakelijk een orgasme hoeft te bereiken om een vrouw te bevruchten: mannen scheiden sperma af in hun voorvocht. “De penis begint lang voor de ejaculatie levensvatbaar sperma af te geven, en die te vroeg vertrokken deelnemers kunnen uitstekend naar een eitje zwemmen; vandaar dat coïtus interruptus zo’n slecht voorbehoedmiddel is.” Volgens Angier is de kans op bevruchting groter wanneer een vrouw tussen enkele seconden en veertig minuten nà haar partner klaarkomt, dan wanneer ze niet klaarkomt of wanneer haar orgasme voor of na deze grote tijdsspanne plaatsvindt.

Ook leer je dat marihuana aangewezen is om frigiditeit te bestrijden. “Alle vrouwen in mijn naaste familie hebben leren klaarkomen door weed te roken.” Er wordt je uitgelegd waarom de borst zo gevoelig is voor kanker, waarom meisjes van 3 à 4 jaar seksueel geïnteresseerd zijn en waarom we weinig weten over de werking van testosteron bij vrouwen. “Als het verband tussen testosteron en agressief of dominant gedrag bij mannen al niet helder is, bij vrouwen is het als de vloer onder je koelkast: je wilt er maar liever niet aan denken.”

Ondanks de veelheid aan informatie bevat Angiers boek enkele opmerkelijke hiaten. Over de pil of abortus schrijft ze nauwelijks. Het lijkt er sterk op dat haar voorkeur voor bepaalde thema’s bepaald is door persoonlijke ervaringen. Zo kreeg Angier zelf te maken met goedaardige gezwelletjes in de baarmoeder, wat kan verklaren waarom ze buitensporig veel aandacht besteedt aan vleesbomen. Ook slikt ze sinds haar jeugd hormonen vanwege een schildklieraandoening en heeft ze lang op een zwangerschap moeten wachten. Het vergt dan ook van de lezer een behoorlijke inspanning om zich door dit hoofdstuk te worstelen.

Helemaal teleurstellend zijn de laatste pagina’s waarin Angier nog maar eens het feministische prioriteitenlijstje opdreunt. De eisen zijn terecht, maar ze vertellen niets nieuws. Ook de hoogdravende slotwoorden die Angier tot haar dochter richt, doen afbreuk aan de vierhonderd boeiende bladzijden die eraan voorafgaan.

Desondanks kan het debat over mannelijkheid en vrouwelijkheid niet langer om Angiers boek heen. Zoals zij een rapport uit het wetenschappelijk tijdschrift Nature wegens flagrant seksisme in de grond boort, zo mogen alle wetenschappers op hun seksistische vooronderstellingen worden getoetst. Dus dames, aan de studie. Met muziek van Bach op de achtergrond.

Natalie Angier, De vrouw – De waarheid over het vrouwelijk lichaam, Prometheus, 440 blz., 795 fr.

Johanna Blommaert / Tekening Kristina Ruwel