DE AMERIKAANSE LYNN ROMER stichtte de Pinocchio– Plot, met de bedoeling een kruistocht te ontketenen tegen een fundamentele onrechtvaardigheid : die van de schoonheid. Hoe je het ook draait of keert, de mooie medemens heeft altijd een voetje voor. Van twee sollicitanten krijgt de aantrekkelijkste de baan, een knappe bandiet krijgt van de rechtbank een lichtere straf dan een lelijkerd, moeders zijn zorgzamer voor een mooie baby. En waarom moeten nieuwslezers knap zijn ? Omdat we dan geneigd zijn hen te geloven. Romer plukt haar gram niet zomaar uit de lucht. Ze is zelf lelijk, en weet dus waarover ze praat. En ze staat niet alleen met haar protest : binnen de twee weken na de oprichting van Pinocchio kreeg ze al 400 brieven van sympathisanten.

?Het vooroordeel tegenover schoonheid en jeugd is er tegelijk een tegenover lelijkheid?, zegt Romer. ?Het uiterlijk zegt niet of iemand aardig is. Een mooi mens kan net zo goed slecht zijn.? Een pathetische strijd is het. Het is vechten tegen de bierkaai, tegen een onverzettelijke macht, die in dit geval wordt opgeworpen door onze instincten.

Schoonheid mag dan een vooroordeel zijn, zoals Romer en vele anderen beweren, het is er inderdaad een met zware gevolgen. Wetenschappers stelden vast dat schoonheid een universele obsessie is. In andere landen verminken mensen hun lichaam om ?mooie? littekens te verkrijgen, of ze versieren het met tatoeages, maar in elke cultuur telt het uiterlijk. Algemeen wordt aangenomen dat schoonheidscriteria streek- en tijdsgebonden zijn, maar dat wordt door allerhande wetenschapslui steeds meer tegengesproken : de mens zou daarvoor universele criteria hanteren. Natuurlijk verschillen sommige maatstaven wel. Vetrollen bijvoorbeeld, zijn in een arme samenleving een statussymbool, terwijl ze in een rijke samenleving duiden op een lagere status. Maar je hoeft geen Italiaan te zijn om Michelangelo’s David stukken knapper te vinden dan onze Jean-Luc, om maar iemand te noemen. Onderzoekers vroegen Britse, Chinese en Indiase vrouwen naar wat een aantrekkelijke man is, en het leek of ze allemaal bij elkaar hadden gespiekt. Vorsers toonden in 13 landen een collectie gezichten van blanken, Aziaten en Latino’s, en overal werden die beelden eensluidend beoordeeld. Komt dat door al die films en magazines die de wereld overspoelen en het westerse schoonheidsideaal overal opdringen ? Een Texaanse psychologe bedacht dat een grote bevolkingsgroep daar nog niet mee besmet is, namelijk baby’s : die kunnen er niet van verdacht worden naar Baywatch te kijken of Vogue te lezen. Ze liet kinderen van 3 en 6 maanden foto’s bekijken, en ze constateerde dat de baby’s meer aandacht besteedden aan gezichten die volwassenen beoordeelden als aantrekkelijk. De normen zijn niet alleen universeel, concludeerde ze, ze zijn zelfs aangeboren.

Wat maakt iemand aantrekkelijk of niet ? Welke zijn die ongeschreven regels om anderen te beoordelen ? Net als dieren zijn wij gericht op anderen die in goede gezondheid zijn. Dieren zoeken een partner die proper is. Zo ook de mens, zeggen geleerden. Hoe ze ook zochten, op de hele aarde vonden ze niet één dorp waar pukkels, luizen of rotte tanden in de mode zijn of dat ooit waren. Wat wél gegeerd is : gewoon zijn, net als iedereen. Want dat is, vreemd genoeg, een van de maatstaven van aantrekkelijkheid. Daar hebben de wetenschappers een uitleg voor : volgens de evolutieleer is een voorkeur voor het middelmatige te verklaren. Iemand die beschikt over een heel gewoon uiterlijk zal waarschijnlijk niet de drager zijn van abnormale genen, fluisteren dierlijke instincten ons in. Goed, het zal wel. Maar : ?Wat we écht mooi of knap vinden, is nooit doorsnee. Het is extreem en uitzonderlijk?, zegt psycholoog Victor Johnston, en hij kan het bewijzen ook. Wie beschikt over Internet, kan deelnemen aan Johnstons doorlopend experiment. Op http : /www-psych. nmsu. edu/vic/faceprints/. krijg je 30 gezichten te zien van mannen en vrouwen. Die geef je punten tussen 1 en 9. Het computerprogamma vermengt het beeld van de meest scorende met een van de andere. Je zult zien : ronde na ronde wordt die bevolking steeds mooier. Het ?spel? stopt als je niet anders kan dan iemand een 10 te geven. Voor Johnston begint de pret pas echt als hij die ideale gezichten vergelijkt met de realiteit. Blijkt dat de ideale vrouw een hoger voorhoofd heeft dan gemiddeld, vollere lippen, een smallere kin en een kleinere neus. Het wereldwijde ideaal is een 25-jarige met de lippen van een 14-jarige en de kaaklijn van een 11-jarige. Het gaat zelfs zover dat de hersenactiviteit van mannen verhoogt bij het zien van zulke foto’s. Die vaststellingen wekken geenszins verwondering bij deskundigen die zich bezighouden met de evolutieleer : het zijn de kenmerken die erop wijzen dat een vrouwtje nog maar net uit de puberteit is, wanneer hormonen een meisje omvormen tot een wandelende bom van vruchtbaarheid. Haar fertiliteit vermindert met twee derde tussen haar 20 en 44 jaar, en ook het laatste restje vruchtbaarheid verdwijnt tegen de tijd dat ze 54 is. Logisch dat een mannetje daar (onwetend en instinctief) oog voor heeft. Het probleem is dat hij een gezicht pas van heel dichtbij kan zien. Wat hij echter vanop 200 meter afstand in de gaten heeft, is de vorm van haar lichaam. Voor de puberteit en na de menopauze, zien man en vrouw er ongeveer hetzelfde uit. Maar tijdens de puberteit, als hij spiermassa aanmaakt om een groot jager te worden, verzamelt zij vet om heupen en billen. Vet dat de nodige calorieën bevat voor een zwangerschap, en dat haar die begeerde vorm van een zandloper geeft. En hoe de meest gegeerde omvang of het gewicht door de tijden verandert, van Rubens’ Drie Gratiën tot Twiggy : ook dat ideaal blijft bestaan. Vraag is of Pinocchio aan al die dingen iets kan veranderen.

Griet Schrauwen Illustratie : Sandra Schrevens