Voor liefhebbers van oude interieurs en fraaie muurschilderingen wordt zondag 8 september een hoogdag : kleur is hét thema van de Open Monumentendag in Vlaanderen.

Piet Swimberghe / foto’s : Lieve Blancquaert

De achtste Open Monumentendag Vlaanderen wordt een bekroning van jaren monumentenzorg. Sinds lang speuren restaurateurs op gevels, plafonds, muren en beeldhouwwerk naar de originele beschildering. Hun oogst is verrassend rijk. Zelfs in bescheiden woningen en dorpen leggen ze prachtige muurschilderingen bloot. Op zondag 8 september zal men een groot deel kunnen bewonderen van die schatten, die vaak verborgen zitten in particuliere woningen en normaliter nooit te bezichtigen zijn.

Deze Open Monumentendag, georganiseerd rond ?zin en zorg voor kleur?, illustreert hoe bont de huizen vroeger waren, zowel van buiten als binnenin. Veel mensen zijn ervan overtuigd dat oude gebouwen in sombere kleuren waren geschilderd, of beschouwen het beschilderen van natuursteen en baksteen als een misdrijf. Deze mening is echter achterhaald. Ze stamt uit de vorige eeuw toen veel monumenten door harde restauraties werden verminkt. Een van de boosdoeners was de Franse architect Eugène Viollet-le-Duc (1814-1879), die na restauraties de bouwmaterialen ruw liet. Onder zijn invloed werden de interieurs van vele herenhuizen en kerken ontpleisterd. Erg jammer, want precies dat dunne laagje pleister stond vol beschilderingen.

Een belangrijke vondst in de Sint-Laurentiuskerk in Ename, legt de vinger op de wonde : achter het orgel bleef een stukje pleisterwerk bewaard waarop men de oudste muurschildering van Vlaanderen ontdekte. Het fragment geeft een idee van de schatten die door ondeskundige restaurateurs in deze kerk verloren gingen.

Ook het schip van de Antwerpse kathedraal werd in de jaren ’60 verminkt : bijna alle afwerkingslagen werden met de hakbijl verwijderd. De hoekjes waar wat gespaard bleef, leveren juweeltjes van schilderkunst op.

Liefhebbers van oude muurschilderingen je vindt ze niet alleen in Italië mogen niet nalaten een bezoek te brengen aan de prachtige Sint-Genovevakerk in Zepperen en de begijnhofkerk in Sint-Truiden.

Maar niet alleen kerken, ook muren en plafonds van huizen werden bontbeschilderd. Dat men zelfs in de middeleeuwen om geen laagje verf verlegen zat, wordt in het Brugse huis de Patience (Spinolarei 2) bewezen. In het 14de-eeuwse achterhuis zijn onwaarschijnlijk mooie muurschilderingen ontdekt. Op de wanden defileert Sint-Joris in vol ornaat, gezeten op een witte schimmel en omringd door engelen en beroemdheden als de Trojaanse prins Aeneas, Alexander de Grote, Julius Caesar, koning Salomon en de Turkse sultan Saladin Ibn Najm al Ajjoebi (die in 1192 een akkoord sloot met Richard Leeuwenhart om een einde te maken aan de derde kruistocht). Uit het feit dat deze taferelen voorkomen op de wanden van een gewoon burgerhuis, kunnen we afleiden dat echte stadspaleizen er nog rijker uitzagen. De Brugse schilderingen dateren van voor de tijd van Jan van Eyck en zijn dus van onschatbare waarde voor de kunstgeschiedenis. Het ensemble toont aan hoeveel fraais er elders verloren gaat. Veel pleisterwerk wordt afgehakt zonder onderzoek. Een ander voorbeeld in Brugge bewijst dit. In het 15de-eeuwse Oosterlingenhuis (Krom Genthof 1) bewondert men een prachtig met bladgoud versierd plafond. Bij zo’n rijke decoratie hoorden waarschijnlijk kunstig beschilderde wanden. Door ondeskundige restauratiewerken in 1988 werd het pleisterwerk van de muren gehakt, waardoor de schat verloren ging.

Maar Open Monumentendag illustreert ook hoe historische interieurs wel op een stijlvolle én respectueuze manier kunnen hergestoffeerd worden. Voor een van de paradepaardjes moeten we naar de Salons Arcadia (Venusstraat 19) in Antwerpen. Dit grote renaissancehuis werd in de voorbije eeuwen heropgesmukt. Onlangs werden twee salons hersteld. Vooronderzoek wees uit dat ze er 200 jaar geleden helemaal anders uitzagen : geschilderd in lichte pasteltinten en behangen met kleurrijk papier. De kleuren, met inbegrip van de marmerimitaties, werden hersteld en het behangselpapier gereconstrueerd.

Liefhebbers van oude interieurs komen ook elders ruimschoots aan hun trekken. In Mechelen is het huis van Boisot (Frederik de Merodestraat 86) dé blikvanger. Het 17de-eeuwse pand werd begin vorige eeuw aangepast in empirestijl en heeft een traphal met merkwaardige trompe-l’oeils. In Gent bezoek je het hotel van Saceghem (Drabstraat 42), een vorstelijk pand in Lodewijk XVI-stijl met twee Chinese salons. In Waasmunster is het huis De Neve de Rode-d’Hanins (Kerkstraat 47) een parel uit de Verlichting. De pas herstelde herenwoonst heeft interieurs met fijn stuc- en snijwerk. Het Broelmuseum (Broelkaai 6) in Kortrijk is dan wel geen woning meer, maar de classicistische salons werden met het originele palet herschilderd. In Veurne gebeurde dit recentelijk met de woning Rutsaert (Vleeshouwersstraat 18). Op basis van een kleurenstudie werd de faux-marbre van de muren zorgvuldig hersteld.

De Open Monumentendag laat ook jongere architectuur zien, hoewel dit jaar minder dan vroeger. Twee art-nouveaumonumenten verdienen de aandacht. Vooreerst het hotel Shamon, de vroegere Villa Dageraad (Gentsesteenweg 28) in Eeklo. Deze cottage werd in 1910 versierd door de vermaarde Brusselaar Cauchie met kleurrijke fresco’s. In Schoten is Sunny Home (Grote Singel 11) een art-nouveaujuweel. Voor het interbellum is in Mechelen de woning Buskens (Populierendreef 31) belangrijk als voorbeeld van de Nieuwe Zakelijkheid. De sauna Aqua Azul (Drongenhof 2) in Gent, van Valentin Vaerwyck is romantischer opgevat. Het art-deco-interieur is van 1930 en fraai versierd met kunstig metselwerk, tegels en glas.

Open Monumentendag Vlaanderen : zondag 8 september. Info : secretariaat O.M.D.-Vlaanderen, Koning Boudewijnstichting, Brederodestraat 21, 1000 Brussel, tel. (02) 549.02.74 of (02) 511.40.50. Open Monumentendag Brussel : weekend van 14 en 15 september ; de Open Monumentendagen Wallonië : op 7 en 8 september.

Veel gevels uit het begin van de eeuw werden met tegels opgefleurd. In Gent wordt over dit thema een tentoonstelling georganiseerd.

Deze Open Monumentendag laat meer privé-interieurs zien dan vorige edities. Dit is het fraaie art-decosalon van de Gentse sauna Aqua Azul.