Het assepoestercomplex heeft afgedaan, jubelt psychotherapeute Mira Kirshenbaum in haar boek Vrouwen & Liefde. Moderne vrouwen balen van sukkelachtige relaties, voor hen is in de liefde alleen het beste goed genoeg.

Ik had me haar helemaal anders voorgesteld. Als een soort Ruby Wax met een psychologiebul, zeg maar, hyperassertief, gehaaid, en met een vlijmscherpe tong. Maar alles is zacht, rond en blond aan Mira Kirshenbaum. Op het eerste gezicht tenminste, want eenmaal ze op dreef is, verschijnen er vuurrode blosjes op haar wangen en fonkelt er vuur achter haar vlassige wimpers. “Wij vrouwen, die liefde echt belangrijk vinden, zijn de lijm die de wereld bijeenhoudt”, orakelt ze. En precies omdat liefde voor ons zo essentieel is, hebben we recht op de grand cru: een liefde die ons toestaat eerlijk te zijn tegenover onszelf en die ons een goed gevoel geeft over ons leven in zijn totaliteit.

Geef toe, dat is geen kattenpis. Maar Mira Kirshenbaum is dan ook van geen kleintje vervaard. Al meer dan dertig jaar is ze actief als relatietherapeute en inmiddels ook als klinisch directeur van het Chestnut Hill Institute voor psychotherapie in Massachusetts. Haar boeken, waaronder de bestseller Scheiden of blijven, worden naar eigen zeggen als referentiewerken gebruikt op de Harvard Medical School. En daarnaast is ze al 36 jaar gelukkig getrouwd, met een man die ook relatietherapeut is. Bij de research voor Vrouwen & Liefde ging ze niet over één nacht ijs. Het boek is het resultaat van gesprekken met meer dan 2000 vrouwen, waarvan de meest typerende de acht cruciale ervaringen in een vrouwenleven illustreren.

Allemaal goed en wel, maar als ik eerlijk ben, moet ik toegeven dat ik een diepgeworteld wantrouwen koester tegen het soort Amerikaanse zelfhulpboeken waarin de auteur van wal steekt met de vaststelling dat ik geweldig ben en dus recht heb op vijfsterrenliefde. Hoe kan zo’n vrouw dat nu weten? Voor hetzelfde geld ben ik een verschrikkelijke totebel die het bestaan van haar vent tot een ware hel maakt. En die eindeloze reeksen diagnostische vragen waarmee je in dit soort boeken bestookt wordt, alsof het leven in lijstjes te vatten is… Was het maar zo simpel.

En toch heb ik Vrouwen & Liefde met plezier uitgelezen. Omdat Mira Kirshenbaum een smart cookie is die nuchtere en bruikbare adviezen geeft en gevoel voor humor heeft. “Zoals iemand die een goudvis koopt nadat de hond overreden is”, zo luidt haar droge commentaar bij het verhaal van een vrouw die na een mislukte relatie vluchtte in de armen van een zwakke, saaie man.

Vrouwen & Liefde is een strijdlustig boek. Alsof je je mouwen hebt opgestroopt en eens flink in je handen hebt gespuwd met het voornemen een hoop vrouwen uit de penarie te helpen.

Mira Kirshenbaum: Zo is het ook. Toen ik tien was, heb ik gezworen op zoek te gaan naar de waarheid over de liefde en haar met zoveel mogelijk mensen te delen. Er wordt zo’n hoop nonsens verteld over de liefde. En veel te veel vrouwen nemen genoegen met een middelmatige liefde die hen uitput en kwetst en hen van hun mogelijkheden berooft. Terwijl wij vrouwen voor het eerst in de geschiedenis geen mannen meer nodig hebben om ons te helpen overleven. We kunnen zelf voor een dak boven ons hoofd en brood op de plank zorgen en als het erop aankomt, kunnen we zelfs in ons eentje kinderen grootbrengen. Het is een fantastische tijd om een vrouw te zijn: we nemen al deel aan één revolutie door vrijer en sterker te zijn dan vrouwen ooit zijn geweest. Laten we nu nóg een revolutie ontketenen door te streven naar liefde die ons niet uitholt of minder maakt dan toen we eraan begonnen, maar juist gelukkiger en zelfverzekerder.

Tien jaar is wel heel jong om aan een queeste naar de waarheid over liefde te beginnen. Hoe kwam je daartoe?

Ik ben het kind van slachtoffers van de holocaust. De vier eerste jaren van mijn leven bracht ik door in een vluchtelingenkamp. Mijn ouders waren toen al gescheiden. Eenmaal in Amerika werd mijn moeder opnieuw verliefd en trouwde ze met mijn stiefvader. Maar een paar weken na de bruiloft liep het al mis: ze pasten absoluut niet bij elkaar en hadden voortdurend ruzie. Ik weet nog dat ik als klein meisje voor het raam zat en het donkerder en donkerder zag worden en vurig hoopte dat ze zouden ophouden met schreeuwen. Maar ze hielden niet op. Pure miserie was het.

En toch was ik een heel gelukkig kind. Nu nog trouwens. Mijn vrienden beweren dat ik een zondagskind ben: als ik ’s morgens wakker word, ben ik het slechte dat mij overkomen is alweer vergeten en begin ik met nieuwe hoop. Veel vragen heb ik mij daar nooit over gesteld, ik hoop alleen dat het nooit overgaat.

Maar goed, ik was tien en een boekenwurm en in de meisjesboeken die ik las, was liefde iets wonderbaarlijks. Terwijl ik geen enkel koppel kende dat echt gelukkig leek. En omdat ik slim was en zo goed leerde dat ik op school een paar klassen mocht overslaan, dacht ik: wel, als ik dan toch slim ben, waarom ga ik dan niet studeren om erachter te komen waarom het zo vaak misloopt met mensen die van elkaar houden?

Vrouwen moeten kieskeuriger zijn, beweer je. Alsof er een overschot van aardige, evenwichtige mannen zou zijn.

Jaja, boven de veertig zou je meer kans hebben door een terrorist gegijzeld te worden dan aan een man te raken. Dat soort verhaaltjes verkoopt natuurlijk lekker in de krantenkiosk, maar het zijn pure uitvindsels van de media. Kijk, ik heb in mijn meer dan dertigjarige praktijk met duizenden mannen gepraat en geloof me, zij zijn even hongerig naar liefde als wij. En er zijn zes miljard mensen op de wereld, keuze genoeg zou ik zeggen. Goed, ze zien er niet allemaal uit als George Clooney, maar dat is niet waar je je leven rond bouwt. Waar het op aankomt, is dat je eerlijk bent met jezelf en voor jezelf uitmaakt wat je van het leven verlangt. En dan even eerlijk bent tegenover de mannen die je tegenkomt. Veel vrouwen keuren de mannenziel zoals mannen vrouwenlichamen keuren. Terwijl je al een heel eind komt als je jezelf een paar eenvoudige vragen stelt: komt hij zijn beloften na? Vertelt hij dingen over zichzelf zonder dat ik ernaar hoef te vissen? Is hij een betrouwbare kerel vergeleken met de mannen in zijn en mijn referentiegroep? Is hij er voor mij als ik hem nodig heb? Is het leuk om bij hem te zijn?

We kennen allemaal vrouwen die geluk in de liefde lijken te hebben. “Hoe doen ze dat toch?” vragen jij en ik ons dan af. Dit is hun geheim: ze kunnen goed winkelen. Maar om te winkelen heb je lef nodig. Je moet bereid zijn om weg te lopen zonder iets te kopen. Met andere woorden: als je beheerst wordt door honger naar liefde, dan verknal je het. Want honger naar liefde maakt je angstig en dom, terwijl je juist slim moet zijn. Je verliest het contact met jezelf, terwijl je juist zelfkennis nodig hebt.

Misschien is onze biologische klok daarvoor verantwoordelijk. Boven de dertig beginnen vrouwen te panikeren: hoe zit het mijn eicellen, want ik wil een baby! Maar de kinderwens en het verlangen naar een liefde die je verdient, zijn twee parallelle gegevens die elkaar niet zouden mogen beïnvloeden. Een van de meest dramatische statistische gegevens die ik in mijn onderzoek voor dit boek tegenkwam, was het volgende: tegenover elke vrouw die denkt het in de liefde verknald te hebben omdat ze te kieskeurig was, staan er tien die denken het verknald te hebben omdat ze een relatie begonnen met een kerel van wie ze wisten dat hij hun minder te bieden had dan ze verdienden.

Allemaal goed en wel, maar het slechte nieuws voor vrouwen van middelbare leeftijd is dat veel oudere mannen op jongere vrouwen vallen.

Ja, maar lang niet zoveel als je misschien denkt. Elke man met wie jij en ik ooit zijn uitgeweest, is ooit weleens het toilet ingedoken met de Playmate of the Month. En dan bekijken we onszelf in de spiegel en krijgen we de indruk dat we onze verwachtingen moeten verlagen. Maar niets is minder waar. Want als er iets is dat ik uit mijn research geleerd heb, dan is het wel dat mannen die echt de moeite waard zijn een gelijkwaardige partner willen. Gezonde liefde is liefde tussen twee evenwaardige individuen. Meer nog: veel mannen kicken op slimme vrouwen.

Maar toch liever niet te slim.

Toen ik een jong meisje was, zei mijn moeder: “Laat niet merken hoe snugger je bent, anders zal niemand met je willen trouwen.” Maar zelfs toen al was ik omringd door mannen die mij het liefst hadden als ik op mijn best was. Een man met hersens in zijn kop kiest voor de verstandigste vrouw die hij kan krijgen. In de eerste plaats omdat het prettig is om iemand naast je te hebben die helder denkt, weet wat belangrijk is en de juiste beslissingen neemt. En daarnaast puur uit materialistisch oogpunt. Want het leven is hard en moeilijk en intelligentie is een van de beste garanties voor een leven in welstand. Mannen houden niet van bitches, dat is waar. Maar intelligentie is niet bedreigend; een man met een fragiel ego is een recept voor een slechte relatie.

We kennen allemaal wel een paar vrouwen die gehaaid zijn als de bliksem, maar een blinde vlek hebben voor charmante schobbejakken.

Daarvoor zijn het dan ook charmante schobbejakken. Kijk, vrouwen zijn prachtige complexe wezens en stuk voor stuk anders, maar in onze blindheid voor de man met wie we ons leven willen delen, zijn we allemaal hetzelfde. Het is weer die honger naar liefde en de angst die niet te vinden. Maar vaak is het de angst om niet bemind te worden die je in relaties doet belanden waarin je je niet bemind voelt. Uit mijn onderzoek weet ik dat miljoenen vrouwen getraumatiseerd zijn omdat ze telkens opnieuw eikels tegenkomen. Het egoïsme van de een. Het overmatig drinken van de ander. Het vreemdgaan van nummer drie. Nummer vier die nooit tijd voor je heeft. O ja, je kent wel aardige, gevoelige mannen, maar daar verveel je je dood bij of je hebt het gevoel dat ze je evenveel geborgenheid geven als een paraplu in een orkaan. En dan zijn er de vrouwen die lijden aan een Moeder Teresa-complex, die zo’n hopeloos geval als een levensproject zien. Heel veel vrouwen zeiden me: “Liefde is waardeloos, maar ik krijg er maar niet genoeg van.” Het gevaar is alleen dat je hart te vaak gebroken wordt en je alle hoop verliest. Als we iets moeten beschermen, dan is het onze capaciteit om lief te hebben, want het is het beste wat we hebben.

Wat ik iedere vrouw toewens, is een paar goede vriendinnen die haar zeggen waar het op staat: “Deze vent deugt niet, je gaat er je tijd en je energie aan verspillen. Het is jouw keuze, maar volgens mij ga je een hoge prijs betalen.”

Het belang van een netwerk van goede vriendinnen is iets wat in het boek telkens terugkomt. Maar ik durf dat niet, een vriendin vertellen wat ze moet doen.

Je hoeft haar niet te vertellen wat ze moet doen, maar wel hoe jij de situatie ziet. Kijk, ik heb twee dochters van vooraan in de dertig die allebei hun aandeel foute vriendjes gehad hebben. En natuurlijk weten ze dat relaties mijn biotoop zijn, ze lezen tenslotte mijn boeken. Mijn oudste wilde van geen advies weten: “Zeg maar niets, ma, ik wil van mijn eigen fouten leren.” Maar toen de jongste, die televisieregisseur is, me vroeg om naar Los Angeles te komen omdat ze het beu was telkens dezelfde stommiteiten te begaan, ben ik op het eerste vliegtuig gestapt. En ik heb haar vriend leren kennen, gezien hoe hij met haar omging en haar mijn conclusies meegedeeld. Maar ik heb haar niet gezegd wat ze moest doen, want daardoor had ik haar liefde voor mij op het spel gezet. Natuurlijk is dat moeilijk, want je dochters zijn de laatsten die je gekwetst wil zien. Maar ik heb mijn lippen stijf op elkaar geklemd. Het ergste wat er kan gebeuren, is dat ze met die loser trouwt en later weer van hem scheidt, hield ik me voor. Maar gelukkig heeft ze de juiste beslissing genomen. De waarheid haalt het altijd, tenzij je te maken hebt met iemand die extreem dom, verward of koppig is.

Je zet vrouwen ertoe aan hun volle deel aan liefdesavonturen op te eisen.

Daar heb ik veel kritiek over gekregen van mannen: “Maar Mira, je zet vrouwen ertoe aan om zich als sloeries te gedragen.” Flauwekul, natuurlijk. Trouwens, geen enkele vrouw is een slet zolang ze zich niet als een slet laat behandelen. Maar ik ben ervan overtuigd dat veel vrouwen nog altijd te jong trouwen. Zelf was ik negentien toen ik trouwde en ik ben nog steeds samen met dezelfde man. Dat getuigt toch van een zeker engagement, zou ik zeggen, ik ben niet de break-up lady zoals sommige mensen mij noemen. Maar als 61 procent van de vrouwen boven de dertig mij vertellen dat ze wilden dat er meer mannen in hun leven geweest waren, dan concludeer ik daaruit dat vrouwen er goed aan doen om hun tijd te nemen. Want je moet met de liefde leren spelen om erachter te komen wat het betekent om ze echt serieus te nemen. Zoals Helen Gurley Brown van Cosmopolitan jonge vrouwen jaren geleden al adviseerde om verliefd te worden op de verkeerde man. Al was het alleen maar om het gevoel te ontwikkelen dat je voor jezelf kunt zorgen en jezelf vergissingen te leren vergeven.

De mythe wil dat bij vrouwen liefde en seks altijd hand in hand gaan.

Daar ben ik het absoluut niet mee eens. Seks is seks en liefde is liefde. Natuurlijk kunnen de twee samengaan, maar je mag ze vooral niet met elkaar verwarren. Soms wil je bemind worden en soms wil je een goeie beurt. Mannen hebben altijd al het onderscheid gemaakt, waarom wij dan niet? Veel vrouwen hebben er nog altijd moeite mee om zichzelf als een zuiver seksueel wezen te zien. Maar laten we elkaar als vrouwen de waarheid vertellen: fijn-christelijke en orthodox-joodse vrouwen kunnen net zo geil zijn als ieder ander. Te veel vrouwen maken zich wijs dat ze van een man houden omdat ze met hem naar bed zijn geweest. Dat is zoiets als chips eten en verliefd worden op het lege zakje. Pas op, ik zeg niet dat het goed is om je partner te bedriegen of om je te laten ge- of misbruiken door een willekeurig stuk schorem. Maar we moeten onszelf wel de toestemming geven om naar seks te verlangen en ons bevredigd te voelen door seks, ook als die niet in het kader van een vaste relatie plaatsvindt.

Je maakt geen onderscheid tussen hetero- en lesbische relaties. Betekent dat dat een hoop relatieproblemen niets met het verschil tussen mannen en vrouwen te maken hebben?

Precies. Ik loop niet hoog op met al dat Mannen komen van Mars, vrouwen van Venus-gedoe. Sommige mensen verdienen een hoop geld aan de onwetendheid van anderen. Als het op relaties tussen twee mensen aankomt, zijn er twee belangrijke factoren. In de eerste plaats: kun je met elkaar communiceren? Als er geen mogelijkheid is tot discussie, onderhandeling en oplossing, vergeet het. En ten tweede: zijn jullie allebei eerlijk? Als je diep in je hart voelt dat de ander liegt (en dan heb ik het niet over kleine, onschuldige leugentjes, maar over het constant vermoorden van de waarheid), maak je dan uit de voeten. Dat zijn de dingen die belangrijk zijn, niet de geslachtsgebonden verschillen. Geweld, bijvoorbeeld, komt ook bij lesbiennes voor. En dan zeg ik: slaat je vriendin je of heb je zelfs maar het gevoel dat ze daartoe in staat is, denk dan goed na of je met haar verder wil. Neem nu dat ik een geweldig wijnliefhebber ben en ze zetten mij de heerlijkste wijn voor, maar met een nietig druppeltje pis erin. Dan mag je mij een fortuin betalen, ik zal er niet van drinken. Hetzelfde geldt voor relaties: je partner mag nog zo charmant en aantrekkelijk lijken, als hij of zij niet aan de basisvoorwaarden van eerlijkheid en toewijding voldoet, wég ermee.

Maar sommige problemen zijn wel geslachtsgebonden. Een vrouw in het boek klaagt dat een relatie met een man nooit op fifty-fiftybasis is. Als je moet wachten tot hij zijn deel inzet…

… dan kun je wachten tot je honderd gram weegt. En dat is niet fair, ik weet het. Daarom heb ik ook mijn eigen verhaal in het boek opgenomen. Mijn man is net als ik relatietherapeut, hij heeft dus niet het excuus dat hij brandweerman of benzinepomphouder is. Maar als het om de verantwoordelijkheid voor onze relatie gaat, kan ik net zo goed mijn kat de verantwoordelijkheid voor de was geven. Want zoals de meeste mannen hanteert mijn man de filosofie dat problemen vanzelf weggaan, als je ze maar lang genoeg negeert. Ooit was ik het zo beu om mij uit te sloven dat ik in staking ging. Tot dan toe had ik de gewoonte om wat mij dwars zat op zondagochtend in bed uit te praten. Die zondag deed ik dat niet, en de volgende ook niet en de daaropvolgende weken ook niet. “Hoe lang zal het duren voor hij ergens over begint?” vroeg ik me af. Een eeuwigheid, dus. Want mijn zwijgen was een geweldig cadeau voor hem. Hij dacht dat het betekende dat alles prima was, terwijl ik inwendig kapot ging. Ik had het gevoel dat we op een schip zaten dat op een ijsberg afkoerste omdat er niemand aan het roer stond. Op de duur ging ik weer aan de slag: ik maakte op- en aanmerkingen, gaf commentaar, vroeg om dingen. Zonder te zeuren of te klagen, want als ik zeur voel ik mezelf een vervelend mens. Kinderen zeuren omdat ze geen macht hebben. En kijk, ik kreeg het gevoel dat ik weer leefde. Mijn creatieve sappen gingen weer stromen. En hoe meer creativiteit je tot uitdrukking brengt, des te meer je krijgt. Dat is het magische…

Ik weet het, het zou geen vrouwenwerk moeten zijn. Maar ik denk dat we nog eerder een vrouwelijke president zullen hebben en onze mannen nog eerder overeind zullen springen om de vaat te doen, dan dat ze het als hun verantwoordelijkheid zien om voor de relatie te zorgen. Maar wat ik heb ontdekt, is dat de zorg voor de relatie de creatieve vonk in vrouwen levend houdt. En op die manier geven we onszelf een cadeau: de hoop op een liefde waar we ons goed bij voelen.

Vrouwen & Liefde, uitg. Archipel, 280 blz., 745 fr. Scheiden of blijven. Een gids die helpt bij het nemen van de juiste beslissing, Archipel, 304 blz., 699 fr.

Linda Asselbergs / Foto Lieve Blancquaert