In de Zweedse havenstad Helsingborg wordt deze zomer de hoogtijd van het Scandinavisch design herdacht. Met een blik op de toekomst.

Aan de ene kant van het water, in Denemarken, ligt Helsingfors, waar Hamlet zijn kasteel had staan. Aan de andere kant ligt de Zweedse havenstad Helsingborg. De overtocht gebeurt met enorme ferry’s die behalve passagiers vooral kratten bier transporteren: gevulde flesjes in de richting van Zweden, leeggoed in de richting van Denemarken. De reis duurt niet veel langer dan een kwartier. In Helsingborg leggen de ferry’s vlakbij de winkelstraten van het centrum aan, en naast het terrein waar deze zomer een terplekke veelbesproken evenement zijn tenten heeft opgeslaan.

H99, nog tot 31 augustus te bekijken, is een curieuze combinatie, half immobiliënproject, half wereldtentoonstelling in miniatuur. De designfoor, in verschillende paviljoenen verspreid over de oude haven, werd trots aangekondigd als het vervolg op een legendarische tentoonstelling uit de jaren vijftig: H55, dat destijds ook de hele zomer duurde, kan worden beschouwd als het Scandinavische equivalent van onze Expo ’58, zij het kleinschaliger, en toegespitst op design. Beide evenementen lieten hun toeschouwers dromen van de Wondere Wereld aan de overkant van de Atlantische Oceaan. Industrieel vervaardigde soep, melkkartons, diepgevroren visfilets, hamburgers en cuisinettes: ze werden allemaal voorgesteld tijdens H55, dat overigens ook als locatie werd gebruikt voor de allereerste Zweedse televisie-uitzending.

Van H55 blijft een tentoonstellingspaviljoen over, ontworpen door Carl-Axel Acking, dat voor de gelegenheid werd heropgebouwd. Plus een handvol oude souvenirs, enkele asbakken en aluminium bladwijzers, stukken begeerlijker dan de ongeïnspireerde T-shirts en paraplu’s van H99. In dat prachtige gerecycleerde paviljoen is deze zomer de kleine tentoonstelling 5599 te zien, een productie van de in Scandinavië invloedrijke designvereniging Svensk Form. Aan de ene kant van het gebouw: voorwerpen uit 1955. Aan de andere kant: het nieuwste van 1999. Oud: mooi glaswerk en bevallige gordijnen in de atoomstijl die typisch is voor die tijd. Boekenrekken en vaatwerk, zoals de collectie Terma, van Stig Lindberg. Nieuw: een koelkast met internetaansluiting van Electrolux, een artificiële hondenneus, die explosieven kan detecteren a rato van 5 vierkante meter per minuut. En een schaalmodel van de Arlanda Express, de trein die vanaf de komende herfst Stockholm linkt met de internationale luchthaven. De pronkstukken van onze tijd zijn meer hightech dan mooi, en dikwijls veel angstaanjagender.

In een ander, heel modern paviljoen loopt de tentoonstelling Mötte, over recente stedenbouwkundige projecten uit Zweden en Denemarken. H55 was destijds bedoeld om de steden van Helsingfors en Helsingborg dichter bij elkaar te brengen. Vierenveertig jaar later ligt er nog steeds geen brug over het 5 kilometer brede nauw, maar Zweden en Denemarken zoeken wel toenadering op andere plekken, bijvoorbeeld tussen Kopenhagen en Malmö.

Mötte, met zijn maquettes en plannen van nieuwe stadswijken, metrolijnen, openbare gebouwen en treinsystemen, is tegelijk verstandelijk en passionerend: het ultieme bewijs dat urbanisme niet noodzakelijk op zijn Belgisch hoeft te gebeuren.

Ikea, dat in 1943 werd opgericht als postordermaatschappij, is de grote sponsor van de foor. Helsingborg hangt vol affiches van de meubelreus, en op de tentoonstellingsterreinen is het Ikea-paviljoen, dat Hej werd gedoopt, een van de grootste. In een van de zalen van dat paviljoen is een reeks filmpjes te zien waarin mensen hun woningen tonen, een parcours dat in sneltempo van Canberra over Londen en het Bois de Boulogne naar Kuala Lumpur leidt. Een andere zaal is aan kinderen gewijd. Ikea, dat zich graag beschouwt als de leverancier van jonge en kroostrijke gezinnen, vindt dat kinderen de belangrijkste mensen ter wereld zijn, en suggereert dat we in de toekomst onze woningen inrichten volgens de wensen van junior. Zelf waren we meer onder de indruk van de zaal die is gewijd aan democratisch design, paradepaard van de Zweedse gigant. Ikea vroeg de Domus Academy in Milaan een keuze te maken uit het enorme aanbod van Ikea. De strenge selectie stelt de koopwaar van Ikea in een ander, eerlijk gezegd veel verleidelijker licht dan in de megawinkels. De uitgekozen producten (theelichthouders, kinderstoelen, metalen buffetkasten) zijn ook te koop, wat een goed idee is.

Ikea presenteert op H99 ook het immobiliënproject Bo Klok dat het in Zweden heeft opgezet met het bouw- en ontwikkelingsbedrijf Skanska. Het samenwerkend verbond bouwt kleine appartementsgebouwen, en verhuurt die aan interessante prijzen, ongeveer 15.000 frank in Zweden. Op H99 staat een modelversie, waarvan de appartementen zijn ingericht met meubels van Ikea, of course, al naargelang van de behoeften van verschillende gezinsconfiguraties.

Ook op H55 waren modelwoningen te zien, en wel de eerste prefabwoningen van Scandinavië, vijf stuks, zonder kelder of zolder. De woningen van de jaren ’50 kondigden een nieuw tijdperk aan, dat in het teken stond van tijd, licht en ruimte. Voor de versie van 1999 werd in Helsinborg een handvol voorzichtig futuristische appartementsgebouwen neergepoot. Moderne appartementen zijn ruim en clean, zoals de bungalows van vroeger, maar dan in de hoogte, wat aan de Zweedse kust zoveel betekent als een eindeloos panorama over de zee. Tijdens ons bezoek, tijdens het openingsweekeinde, stonden lange rijen kooplustige Helsingborgers aan te schuiven voor de verkoopbureaus, of misschien waren ze gewoon nieuwsgierig.

Inspirerender, vonden we zelf, is een ander project van Ikea, Mobile Homes. Acht identieke cabanons van 22 vierkante meter groot, die werden ingericht door designers uit 9 verschillende landen.

Zo’n klein hok klinkt allesbehalve aantrekkelijk en in werkelijkheid is het dat ook zelden, maar dit project bewijst dat leven in een cocon ook aangenaam kan zijn. De Zweedse bijdrage, van Hanna Kvarnhammar, Christian Duivenvoorden en Matts Sköld, stelt leefruimte gelijk met ligruimte: bijna de hele vloer wordt ingenomen door een matras. Een loopplank kan als tafel worden gebruikt, en kasten, keuken en badkamer zitten verstopt achter valse muren. De hele kamer is bekleed met bloemetjesbehang.

De Deense woning van Rikke Holmegaard en Jette Nielssen lijkt veel traditioneler. Onder keuken en kantoor zitten wieltjes, zodat er gemakkelijk plaats kan worden gemaakt om vrienden en familie te ontvangen. Holmegaard: “Dit huis wordt gedeeld door een jong, dynamisch koppel. Als zij in het buitenland werkt, neemt ze de woning gewoon mee. Hij werkt thuis op de computer. Als hun kinderen oud genoeg zijn, is het huis voor hen. De ouders kopen dan een nieuw huis, dat ze op het andere huis kunnen plaatsen, enzoverder.”

De futuristische woning van Raymond Donahue (Ikea New York) en Chanel Dale (Ikea Toronto) heeft een vloer van plastic gras, en een muur die wordt ingenomen door plastic bergruimte. Meer bergruimte zit onder de vloer, en badkamer en keuken vormen een apart geheel. Aan een muur hangen zeven identieke outfits voor de bewoonster, een per dag van de week.

Faek Mounla’s woning naar Saudi-Arabisch model lijkt het ruimst, en mixt traditie met westerse luxe. Matrassen en kussens dienen overdag als zithoek, ’s nachts als bed. Opbergruimte is onder de hoge plafonds voorzien. Meer mix van west en oost in het Taiwanese huis van Emmy Lin, project dat er het meest als een traditioneel huis uitziet, met aparte leefruimte en slaapkamer. Meubilair kan gemakkelijk worden weggerold, en traditionele kussens en enorme trouwfoto’s tronen naast functioneel meubilair uit het Ikea-aanbod.

“In Polen is in korte tijd enorm veel veranderd”, zegt Dorata Zarzycka. “We ijveren naar dezelfde economische standaard als andere Europese landen, zonder onze nationale identiteit te verliezen.” Haar huis is van het minimalistische genre. “Ik houd van kwaliteit, en ik haat kuisen. Ik tracht niet te veel spullen te accumuleren, ik verzamel liever ervaringen en indrukken.” Ook hier twee aparte kamers, een bureau annex leefruimte en een slaapkamer met rail voor kleren aan het plafond bevestigd. Voorin staat een hele collectie vetplanten. “Bij ons in Polen brengen die geluk.”

In Italië is, op het eerste gezicht, alleen oog voor seks en pasta. “Ons huis is licht en luchtig”, aldus Matteo Ragni en Giorgio Grandi van het Instituto Europeo de Design. In de keuken hangt het aroma van koffie, enorme plastic containers zijn gevuld met pasta. De tafel, die kan worden opgesplitst in verschillende kleine tafels, is eveneens enorm. Aan een wand achterin hangt een bed.

De Mobile Homes van H99 zijn natuurlijk niet echt mobiel. We zien ons nog niet onmiddellijk naar onze vakantiebestemming trekken met een hele woning op onze rug. De verdienste ligt anders: deze projecten bieden hoop voor de toekomst, wanneer de wereld overbevolkt zal zijn, en niemand nog plaats zal hebben. Soms is klein genoeg. Wie even nadenkt, maakt van een hok een paleis in miniatuur.

H99, tot 31 augustus in Helsingborg, Zweden, van 10 tot 18 u. Info: (00-46)42.12.99.90. Website: www.h99.com

Jesse Brouns