Hij heeft een psychologiediploma op zak, maar geeft liever les aan achtjarigen. Met ‘De brandweerman en de parkeermeter’ schreef David Vlietstra een helder boekje dat jongeren leert hoe anderen ons gedrag beïnvloeden.

Kent u die van de brandweerman en de parkeermeter ? Het zou het begin van een grap kunnen zijn, maar de titel van David Vlietstra’s boek verwijst naar een experiment waarbij een brandweerman aan voorbijgangers vraagt om iemand wat kleingeld voor de parkeermeter te geven. Nu weet iedereen dat je voor zoiets niet naar een brandweerman hoeft te luisteren. Toch gehoorzaamde tachtig procent van de voorbijgangers de brandweerman, tegenover maar veertig procent iemand die eruitzag als een zakenman. Conclusie : mensen zijn al snel onder de indruk van een uniform, insigne of witte jas. Of van autoriteit tout court. Want ja, ook Milgrams ‘grenzeloze gehoorzaamheidsexperiment’ uit de jaren ’60 ontbreekt niet in deze inleiding tot de gedragspsychologie. Hoe actueel dat nog steeds is, bleek uit de recent op France 2 uitgezonden realityshow Le jeu de la mort, waarbij kandidaten steeds sterkere elektrische schokken toedienden aan andere kandidaten (in werkelijkheid acteurs) als die een fout antwoord gaven. Maar liefst tachtig procent van alle deelnemers liet zich door de presentatrice en het publiek overhalen tot het toedienen van de maximale schok van 450 volt aan de kermende, onzichtbare slachtoffers. Wat nog maar eens bewijst hoe beïnvloedbaar een individu is onder druk van een menigte.

Mensen die een beetje onderlegd zijn in de psychologie zullen veel van de experimenten en theorieën in De brandweerman en de parkeermeter herkennen. We komen er achter hoe vriendschappen ontstaan, waarom de beslissing van een groep niet noodzakelijk beter is dan die van één persoon, waarom we samen soms sneller werken dan alleen en soms net niet. Maar ook hoe het komt dat iemand verdrinkt terwijl er een heleboel mensen staan toe te kijken, waarom het soms lijkt alsof bloedmooie meisjes bij voorkeur op doorsneejongens vallen en ahem, waarom sommige mannen niet kunnen plassen als er andere mannen te dicht in de buurt staan.

Ook de evolutietheorie wordt nog eens dunnetjes overgedaan, onder de ietwat provocerende titel Waarom mannen seks willen en vrouwen sieraden. Origineel is dat Vlietstra alles zo simpel uitlegt dat zelfs een doorsneetwaalfjarige er een boodschap aan heeft. Als Jostein Gaarder en de Filosofie voor Kids-reeks het jonge grut aan het filosoferen kunnen zetten, waarom hen dan ook niet warm maken voor de basisbegrippen van de sociale psychologie ? Want wat is er leuker dan met andere ogen te kijken naar het wonderlijke gedrag van vrienden, familieleden, klasgenoten, leraars, ja zelfs toevallige voorbijgangers ?

Vanwaar het idee voor een psychologieboekje voor pubers ?

David Vlietstra : Jongeren zijn nu eenmaal erg bezig met ‘erbij horen’, zelfvertrouwen krijgen, vrienden maken, roddelen, indruk maken op anderen en dat soort dingen. Ze leven in een sociaal rijke omgeving. Daarbij komt dat ze minder ervaring hebben dan volwassenen, die vaak al met vallen en opstaan bepaalde dingen ontdekt hebben over hun eigen gedrag of dat van anderen. Dat vallen en opstaan hoort er absoluut bij, maar een theoretisch duwtje in de rug kan natuurlijk geen kwaad. Tijdens mijn studie sociale psychologie leerde ik allerlei dingen die ik best wat eerder had willen weten.

Waarom gaat een gediplomeerd psycholoog voor de klas staan in een basisschool ?

Ik ben psychologie gaan studeren omdat het me interessant leek en dat was het ook. Ik zou er zo opnieuw voor kiezen. Maar liever dan er mijn werk van te maken ging ik voor de klas staan. Noem het een roeping. Of het zit in mijn bloed ; allebei mijn ouders komen uit het onderwijs. Ik vind het prachtig om kwartjes te laten vallen in de hoofden van kinderen. Om mijn kennis te delen en dingen uit te leggen op hun niveau. Het is ook niet zo heel lastig. Het komt er vooral op aan om ingewikkelde zinsconstructies en moeilijke woorden te vermijden en voorbeelden te geven die de doelgroep aanspreken. Ik ben ervan overtuigd dat je voor veel meer wetenschappen zo’n boek zou kunnen schrijven. Voor elk moeilijk woord bestaat een simpeler synoniem en anders een gemakkelijk te snappen omschrijving. Doordat ik les geef aan zeven- en achtjarigen praat ik de hele dag op dat niveau. Soms merk ik wel dat mijn manier van praten daardoor veranderd is ; als ik met vrienden uit het bedrijfsleven praat bijvoorbeeld. Dan zeggen ze heel ingewikkeld allerlei gewichtig klinkende dingen die eigenlijk iets heel simpels betekenen.

Er bestaat veel literatuur over de psychologie van jongeren, maar bij mijn weten geen enkel ander psychologieboek voor jongeren. Een gat in de markt !

Toen ik net afgestudeerd was en heel enthousiast over alle dingen die ik geleerd had in de sociale psychologie, las ik Kaas & de evolutietheorie. Ik vond het een geweldig idee van Bas Haring om een ‘ grotemensentheorie’ zó te verwoorden dat zelfs kinderen ze kunnen snappen. Met dat voorbeeld voor ogen schreef ik De brandweerman en de parkeermeter. Toen ik ontdekte dat zowel Kaas & de evolutietheorie als de Nederlandse vertaling van De wereld van Sofie van Jostein Gaarder bij Houtekiet waren uitgegeven, hoefde ik niet lang na te denken over de uitgeverij waar ik mijn manuscript naartoe wilde sturen. Bij Houtekiet waren ze inderdaad meteen enthousiast.

Heb je bij de keuze van de thema’s bewust gekozen voor situaties waarmee jongeren vaak geconfronteerd worden ?

Nee, het zijn gewoon de tien belangrijkste onderdelen binnen de sociale psychologie. Natuurlijk heb ik bij het bedenken van de voorbeelden en de uitleg wel rekening gehouden met de leefwereld van jongeren. Aanvankelijk had ik zelfs alleen maar voorbeelden over middelbare scholieren, goede cijfers halen, leraars, bijlesgroepjes enz., maar het leek de uitgever een beter idee om geïnteresseerde volwassenen niet buiten te sluiten. Daarom zijn de voorbeelden nu iets algemener, maar zeker ook voor jongeren nog heel herkenbaar.

Als je het hebt over blowen onder groepsdruk, heb je daar dan ook een opvoedende bedoeling mee ?

Ik heb niets tegen mensen die blowen, maar het is natuurlijk altijd sneu als mensen dingen tegen hun zin doen omdat ze er graag bij willen horen. Veel mensen zijn wel eens in een situatie geweest waarin ze sociale druk voelden. Ik zeg niet dat je nooit moet toegeven aan groepsdruk. Ik vertel in de eerste plaats hoe zoiets ontstaat, wanneer het vooral voorkomt en hoe je eventueel weerstand kunt bieden. Het kernwoord is bewustwording, haal jezelf van de automatische piloot af. We denken vaak dat we ons heel rationeel gedragen en weloverwogen beslissingen nemen, maar in feite worden we aan alle kanten beïnvloed door gedrag van anderen, of alleen al de aanwezigheid van anderen, zonder dat we het doorhebben. Het boek laat ook zien dat uit experimenten blijkt dat mensen soms tot rare dingen in staat zijn, als de omstandigheden precies juist zijn. En tegen de lezer zeg ik dan tussen de regels door : ‘Ook jij’.

Doe je met de tip op p. 44 (zie hieronder) dan niet precies het tegenovergestelde? Trucs aanleren om anderen te beïnvloeden of erin te luizen?

Het boek vertelt hoe het gedrag van de mens werkt. Doe er op je eigen manier je voordeel mee.

Was het hoofdstuk over seksueel gedrag niet het moeilijkst om te schrijven ? Enerzijds de boodschap overbrengen dat seks fijn is en anderzijds dat je er toch niet te vroeg mee moet beginnen. In het hele boek doe je trouwens heel erg je best om niet betuttelend over te komen.

Dat klopt, het moest ook leuk blijven voor volwassenen. De boodschap waarover jij het hebt, is de boodschap die van het onderwijs verwacht wordt. Het was inderdaad een moeilijk hoofdstuk om te schrijven. In de andere kon ik jongeren en ouderen tegelijk aanspreken, maar als je over seks praat, moet je kiezen. Praat ik tegen mensen met ervaring of tegen mensen die nog nauwelijks aan seks doen ? Toch heb ik geprobeerd om het voor beide groepen interessant te houden. Ik hoop dat dat gelukt is.

Kunnen we nog meer boeken in dit genre van je verwachten ?

Nee, geen wetenschappelijk boek meer. In De brandweerman staat alles wat ik weet (lacht). Maar ik heb nog wel twee kinderboeken op de plank liggen waarvoor ik een uitgever zoek. En hopelijk komt er ook nog eens een roman van mijn hand.

Door Linda Asselbergs – Illustratie Sebastiaan Van Doninck

Ik vind het prachtig om kwartjes te laten vallen in de hoofden van kinderen. Om mijn kennis te delen en dingen uit te leggen op hun niveau.

Tip!

Wanneer je geld van iemand wilt lenen en je twijfelt eraan of diegene het geld wel wil uitlenen, vraag dan eerst om een veel groter of juist om een veel kleiner bedrag.

Als je 20 euro wilt lenen, vraag dan eerst om 200 euro (de ander zegt dan waarschijnlijk ‘nee’) en dan pas om 20 euro. Of doe het andersom: vraag eerst om 2 euro (de ander zegt dan waarschijnlijk ‘geen probleem’) en dan pas om 20 euro.

Deze twee tactieken verhogen je kansen.