Er komen weer Zomergasten op zondagavond op de VPRO en een mens hangt dan de hele avond aan het scherm, hondsdagen of niet. Alleen het eerste uur van het gesprek dat Adriaan van Dis met Sonja Barend voerde, heb ik gemist. Nu koester ik voor beide coryfeeën al jaren een grote bewondering, maar Sonja had ik eigenlijk een grote bos bloemen willen sturen. Het is lang geleden dat ik nog zoveel eerlijke menselijkheid op de televisie zag…

Geen geblaas, maar eerlijk blozen over de naakte angstdromen voorafgaand aan de uitzending. Geen berekende afstandelijkheid, maar open bewondering voor passie als die van Cecilia Bartoli, ontzag voor de vertwijfeling van een grote pianiste als Maria Jao Pires. Verbijstering over onmenselijk leed in Burundi, in ongenadige beelden gegoten. Ongeloof voor het blinde fatalisme van oorlogscorrespondenten. En tot slot de vraag: heeft het allemaal wel zin wat ik doe? Dertig jaar televisie maken die aan het vel van de mensen krabt, tegenover de sterke indruk dat er absoluut niets verandert.

Integendeel, volgens Sonja Barend. Mensen aan de andere kant van de camera worden meer en meer van plastic. Politici en publieke figuren worden door communicatiedeskundigen gekneed en geboetseerd tot ze niet meer zichzelf kunnen of durven zijn. Alles wordt ondergeschikt aan hun spektakelwaarde. Het lijkt er alleen maar op dat ze losjes en spontaan met de camera omgaan. Je moet dus als interviewer tegenwoordig al van heel goede komaf zijn of heel hard werken om dat zorgvuldig gekonfijte imago te kunnen deconstrueren. De doorsneekijker en – laten we nederig wezen – zelfs de doorgewinterde cynische televisieconsument komt vaak niet verder dan die zorgvuldig opgebouwde façade.

Wat men met figuren uit het openbare leven doet, gebeurt ook met Jan en Alleman. Precies de maandagochtend na dat indrukwekkende Zomergasten-gesprek, loopt een communiqué binnen van Jambers Televisieproducties. Voor het nieuwe programma Partner Gezocht speurt onze eeuwig jonge collega nu mensen die een nieuwe levensgezel willen. Drie mensen per uitzending worden via een “korte documentaire” over hun leven aan kijkend Vlaanderen voorgesteld. Een onbetaalde contactadvertentie op het scherm dus. De reële prijs is wel dat wie meespeelt ook toestemming moet geven om de eerste ontmoeting te filmen. Effectiviteit van het medium in ruil voor gedeelde intimiteit.

Nu is een mens in de paringsdans al zelden zijn ware zelf. We zetten op zo’n moment onze mooiste veren op en tonen maar node de donkere binnenkant van onze ziel. Pas als de vlinders in de buik wat zijn bedaard, gunnen we de ander omzichtig een blik op onze schaduwzijde.

In zo’n ver doorgedreven dating-programma is het natuurlijk enkel boeiend dat mensen of heel aantrekkelijk zijn, of heel interessant, of vertedering of medelijden opwekken. Een doorsneemens met een saai leven kan hier en daar een vleugje pep of drama gebruiken om via het scherm aan de man of de vrouw gebracht te worden.

Programmamakers gieten dus met enthousiasme een lekker laagje plastic over de mensen en die worden televisie-fähig. Althans, dat verwacht je van zo’n typische Jambers-productie. Het is een heel ander soort televisie dan het genre dat Sonja Barend nu al een paar decennia maakt in Nederland. Je hoeft hier niet bij na te denken, je moet alleen maar de kraan opendraaien en slikken. Samen met de peanuts en de Pepsi krijg je je dagelijkse portie would-be leven geserveerd. Het maakt eigenlijk allemaal niets meer uit. Als op een zwoele zondag het op de VRT ook al prime time nieuws is dat een gezin zonder hindernissen de kust bereikt, wat zou een mens als Sonja Barend zich dan nog druk maken over goede televisie?

Wie gelooft immers nog dat er van die gekken overblijven die op zoek zijn naar inhoud en niet alleen naar hapklare brokken? Mevrouw von Wackerbarth, ze zijn er nog, zoek ze. Dat zou pas vernieuwend zijn.

Tessa Vermeiren