De retrospectieve van het werk van Lord Snowdon in de Londense National Portrait Gallery is een mooie aanleiding voor een ontmoeting met een eigenzinnige zeventiger. En om zijn publiek portret wat bij te stellen.

De dag voor de ontmoeting met Lord Snowdon komt er een ongunstige wind uit Londen overgewaaid. De fotograaf werd door een journalist in Paris Match zo onheus aangepakt dat hij laat weten geen zin meer te hebben in de pers. Alle interviews worden afgeblazen, maar ik ben welkom op de opening van de tentoonstelling, waar Snowdon als gastheer zal fungeren maar niet als gesprekspartner.

Tony Armstrong-Jones werd onlangs zeventig en heeft een lange weg afgelegd. Hij is een stuk kleiner dan je zou verwachten. En hij mankt meer dan beschreven is, al gebruikt hij waardig de wandelstok die zijn handicap wat moet verlichten. Toen hij op zijn dertiende de lagere school verliet, schreef de hoofdonderwijzer op kernachtige wijze zijn indrukken neer in het rapport van de jongen. ” Armstrong-Jones may be good at something, but it’s nothing that we teach here.”

Het zouden profetische woorden blijken. De achterkleinzoon van Linley Sambourne, politiek cartoonist van Punch, worstelde zich met weinig brio door de middelbare school, vatte in Cambridges Jesus College voor tien dagen de studie natuurkunde aan, switchte naar architectuur maar brak ook dat af, na twee jaar. Om zich ten slotte naar de interesse te keren die hem beter lag: de fotografie. Toen zijn moeder de beslissing vernam, stuurde ze inderhaast een telegram. DO NOT AGREE SUGGESTION CHANGING CAREER TELEPHONE THIS EVENING FONDEST LOVE = MUMMY. Het telegram kwam te laat en de jonge Armstrong-Jones deed zijn zin. Toch verliet hij al na zes maanden zijn driejarige opleiding bij de theater- en societyfotograaf Baron, en ging hij zijn eigen weg. Op zijn 21ste werd zijn eerste foto in Tatler gepubliceerd. De eerste van een immens lange reeks.

Wie de National Portrait Gallery binnenloopt, staat versteld van de verscheidenheid van het werk van Lord Snowdon, en begrijpt meteen dat de roddelpers al die jaren een wel zeer eenzijdig beeld van de man heeft opgehangen: dat van portretfotograaf van de betere kringen. Allicht de tol die hij betaalde voor een huwelijk met de zus van de Engelse koningin in 1960 en zijn verheffing in de adelstand het jaar nadien.

Er zijn zoveel blikvangers op de tentoonstelling dat alleen een opsomming enig licht op Snowdons talent kan werpen. Eerst springen de portretten in het oog: Bruce Chatwin met zijn wandelschoenen over de schouder, een breekbare en wat doorgezakte Agatha Christie met opgezette benen, Marlene Dietrich in het Café Paris, een uitdrukkingsloze Iris Murdoch, een roze portret van Barbara Cartland, de karakterkop van Peter Ustinov, de Queen Mother in blauwe overjas met hoed-met-veer, forever young op haar 97ste. De helft van de portretten is statig officieel, de andere helft geënsceneerd, zoals dat van de ingesnoerde korsetmaker Mr. Pearl, en van Emma Thompson, zich spiegelend op haar chaise longue. Enkele blinken uit in een weldoende soberheid. Maar alle zijn ze van een overtuigende kwaliteit, terwijl geweten is dat Lord Snowdon eeuwig ontevreden is over zijn portretwerk. Of niet soms? “Ja,” zegt hij nadat hij is gaan zitten, “als ik tevreden was geweest met mijn werk, was ik er meteen mee gestopt.” Een man in een eenvoudige lichtgroene jas op een blauw hemd en een grijze broek. Lichtlederen zwarte stapschoenen, roze sokken. Hij knikt en glimlacht naar bekenden, maar niet op een afgemeten manier. Veeleer stijlvol en spontaan. Maar de stijl is verdwenen als het op antwoorden aankomt. De vragen betreffen uitsluitend zijn werk, maar hij ontpopt zich tot een meester in het ontwijken van antwoorden.

“Hij kan ontzettend aimabel maar ook ontzettend lastig zijn”, zegt iemand die hem goed kent maar discreet op de achtergrond wil blijven.

Als jongen werd Tony Armstrong-Jones door polio geveld. Hij verbleef een jaar in het ziekenhuis en kwam hinkend uit het ziekbed. Tegenwoordig gaat hij ook nog gebukt onder de revelaties uit zijn privé-leven. Nadat hij van prinses Margaret scheidde, trouwde hij met Lucy Lindsay-Hogg, maar hij kwam in het nieuws toen een minnares van lange datum zich van het leven beroofde en bleek dat hij een natuurlijke zoon had verwekt bij weer een andere dame. De Lord is geen bankzitter, ontwierp op jeugdige leeftijd een onderwatercamera en later horloges, en een elektrisch aangedreven rolstoel. Hij maakte acht films en heeft een hekel aan niet werken. Een persoonlijkheid met vele facetten.

Een flink stuk van de tentoonstelling is gewijd aan zijn balletfoto’s, waarin een opwindende beweging wordt gesuggereerd die in de jaren zestig zeldzaam was in de fotografie. Zijn ogen werden geopend door zijn oom, de toneelregisseur Oliver Messel, schrijft Patrick Kinmonth, met wie hij veel samenwerkte.

Op zijn 27ste stelde hij voor het eerst zijn foto’s tentoon, en werd hij de erfgenaam van Cecil Beaton genoemd. Maar hij toonde ook een dubbel gezicht: enerzijds wilde hij de pretenties van het establishment aan de kaak stellen, anderzijds wilde hij voldoen aan de wens van zijn oom om een soort magie uit het niets te toveren. En het is bekend dat hij een aluminium sound-proof box ontwierp om stille foto’s te kunnen maken met zijn camera.

Als het woord ballet valt, gaat Lord Snowdon even rechtop zitten, en luistert hij met een aandachtig oor naar de vraag. Knikt.

“Ik werd al zo jong door mijn oom bij het ballet betrokken. Het is dankbaar werk omdat dansers nooit op de fotograaf letten, omdat ze zo intens en gedisciplineerd bezig zijn met hun vak. Ik heb er ongelooflijk veel voldoening uit gehaald.” Dat valt op. De foto’s getuigen van deze liefde. Dame Margot Fonteyn, stilstaand tussen een werveling van bewegingen. Een zwevende Svetlana Beriosova, Mikhail Baryshnikov bij een stijloefening, een portret van een uitdagende Nureyev. De tors van Faroukh Ruzimatov in de Kirov.

Lord Snowdon is veel onrecht aangedaan. Uit afgunst, mogen we aannemen, door diegenen die denken dat een carrière op een huwelijk kan gestoeld zijn. Die carrière zou er zonder prinses Margaret ook geweest zijn, maar door zijn huwelijk werd hij in een rol geduwd die de zijne niet was. Lady Di was gedoemd die rol te blijven spelen, hij ontsnapte eraan, was de eerste echtscheider in een familie waar scheiden niet tot de regels behoorde. Hij behield niettemin de vriendschap van koningin Elizabeth en van haar moeder. Omdat hij zijn mond wist te houden. Een kwaliteit die hij op wonderlijke wijze beheerst, zonder iemand voor het hoofd te stoten, en die nu in ons nadeel speelt.

Hij moet wat verbitterd zijn, zich verraden voelen door het Paris-Match-interview, terwijl hij toch de moeite had gedaan om de journalist bij hem thuis te ontvangen, maar dat is hem niet aan te zien. Dat pleit voor zijn karakter. Wie zijn weg een beetje gevolgd heeft, kent zijn menselijke en professionele kwaliteiten. Weinigen weten dat hij de royalty’s die hij voor zijn koninklijke portretten ontving, meteen doorstortte op de rekening van een vereniging voor gehandicapten.

In de jaren zeventig maakte hij voor The Sunday Times een aantal reportages die meer vertellen dan alle staatsieportretten samen. De foto’s uit de reeks Old Age, en Children under stress, en Some of our children, en ten slotte vooral Mental Hospitals komen als een boemerang op de kijker af. Ze passen niet in het beeld dat het publiek van de Lord heeft en laten vooral de mens zien.

“Ik heb zelden mensen gekend die zo lang zoveel enthousiasme hebben weten op te brengen voor hun vak als hij”, zegt journaliste Marjorie Wallace, met wie hij de Sunday Times-reportages maakte. “Hij is een gezworen vijand van hypocrisie en van onfaire of inhumane beslissingen, en zal alles doen wat in zijn macht ligt om die te bestrijden. Hij weet wat hij wil en hoe zijn wil door te drijven. Toen we op bezoek waren in een home voor jongeren die door rubella waren getroffen, besliste Snowdon alleen hun handen te fotograferen, terwijl verwacht werd dat we met portretten thuiskwamen. Daarop belde ik wat ontdaan de fotoredacteur, en er werd mij gevraagd alles in het werk te stellen om Snowdon van idee te doen veranderen. Maar hij hield voet bij stuk en de foto’s werden schitterend. Het verhaal liep onder de titel A World in Their Hands en oogstte een geweldig succes.”

“Snowdon. A Retrospective” loopt tot en met 4 juni in de Wolfson Gallery van de National Portrait Gallery, St-Martin’s Place, hartje Londen. Toegangsprijs 4 pond. Het schitterende boek dat bij die gelegenheid verscheen, “Photographs by Snowdon”, is een uitgave van de National Portrait Gallery en kost 40 pond.

Weekend Knack reisde met de medewerking van Eurostar, dat verschillende keren per dag een rechtstreekse verbinding tussen Brussel en Londen verzekert.

Pierre Darge / Foto’s Lord Snowdon