Londen wil in het jaar 2000 een nieuwe brug over de Thames. Een bewoonde brug, zoals er vroeger in Europa meer waren. De stad schreef een wedstrijd uit, en aarzelt nog tussen twee ontwerpen.

Pol Moyaert

De Ponte Vecchio in Florence en de Ponte di Rialto in Venetië zijn waarschijnlijk de meest befaamde. In Engeland is er de Pulteney Bridge in Bath, en ook Londen heeft ooit een bewoonde brug gehad : de Old London Bridge, gebouwd in de 12de eeuw, en tot in 1739 de enige brug over de Thames. Het is bij het houten schaalmodel (1 : 200) van deze laatste dat een fascinerende wandeling begint door de tentoonstelling Living Bridges die de Royal Academy of Arts organiseert, in samenwerking met het Parijse Centre Pompidou.

De bezoeker laat zich leiden door het water er stroomt tijdelijk een riviertje, a river of time, door de plechtstatige zalen van de Academie , dat hem meeneemt van de ene eeuw naar de andere, langs bruggen die er ooit geweest zijn, en langs utopische plannen die nooit meer dan een maquette zijn geworden. Zoals het ontwerp van Andrea Palladio voor de Rialtobrug, dat eind 16de eeuw werd afgewezen omdat men het ?meer geschikt achtte voor Rome?. Daardoor haalde het voorstel van Antonio del Ponte het, een architect met een toch wel voorbestemde naam. Wat ook kan gezegd worden van William Bridges, die een juweeltje tekende over de Avon nabij Bristol, met twee windmolens en vijf verdiepingen hoge huizen op, maar toch heel licht van constructie, en in het midden open genoeg om een stevige driemaster door te laten. Het is eigenlijk jammer dat niemand eraan gedacht heeft om deze schitterende brug in de competitie van vandaag op te nemen. Het valt overigens op dat het argument van Bridges in 1793 al hetzelfde was als dat van de hedendaagse ontwerpers : een bewoonde brug betaalt zichzelf, kopers en huurders van flats en handelszaken financieren het bouwwerk.

De triomfbrug die Sir John Soane in 1799 ontwierp, ziet er redelijk megalomaan uit, maar het was dan ook niet de bedoeling dat ze echt gebouwd zou worden. Het tekenen van triomfbruggen was op het einde van de 18de eeuw een academische discipline waarin architecten lieten zien welke visionaire talenten ze in huis hadden. Bewoonde bruggen geraakten in dezelfde periode in verval. De Verlichting hield van klare, propere landschappen en de industriële revolutie moest van deze bottlenecks voor het transport helemaal niet meer weten.

Toen het verkeersprobleem met de tijd groter werd, ontstond hier en daar het plan om garagebruggen te bouwen. Waarlijk radicaal voor zijn tijd is het ontwerp van de Russische avant-garde-architect Konstantin Melnikov uit 1925, dat boven de Seine plaats zou bieden aan duizend auto’s. Bij wijze van grap liet hij het volumineuze bouwwerk ondersteunen door twee kariatiden, die de indruk wekten dat zij alleen het gebouw droegen, maar die in werkelijkheid geen enkele functie hadden. De Parijse burgervaders zagen er de humor niet van in.

Een spectaculair hedendaags ontwerp is de tuinbrug van Cezary Bednarski, die tegen de eeuwwisseling in Rome een as zou moeten leggen tussen het Sint-Pietersplein en de nieuwe moskee getekend door Paolo Portuguesi. In het Heilig Jaar 2000 worden er in Rome zo’n 4 miljoen toeristen verwacht, en de brug zou met restaurants en hotelkamers het verwachte accommodatietekort gedeeltelijk kunnen opvangen. In het midden van de brug zou een Hof van Eden geplant worden, als verbindingselement tussen islam en christendom.

In Londen wil men vandaag geen twee ideologieën verbinden, maar toch twee verschillende leefwerelden : op de noordelijke oever de City, de ministeries, het winkelparadijs… en op de zuidelijke oever de armere wijken, met toch ook enkele culturele attractiepolen zoals het National Theater, de Hayward Gallery en het filmmuseum. De nieuwe brug, die zich situeert tussen Blackfriars Bridge en Waterloo Bridge, zal dus over een lengte van 300 meter lopen van het metrostation Temple, vlakbij Covent Garden, tot aan de voet van het London Television Center, niet zo ver van Waterloo Station, waar de Eurostar aankomt. De toekomstige bewoners van de brug, die alleen voor voetgangers zal toegankelijk zijn, zullen onbelemmerd zicht hebben op de Tower, het Parlement en Saint-Paul’s Cathedral.

Zeven architecten werden uitgenodigd om een ontwerp te presenteren en een jury heeft ex aequo twee winnaars aangeduid : de enige deelnemende Fransman Antoine Grumbach en de Engels-Irakese Zaha Hadid (zie ook interview pag. 142). Het verschil tussen beide ontwerpen kon niet groter zijn : de tuinbrug van Grumbach oogt traditioneel het is ook het enige voorstel dat met kabels werkt en naar ons gevoel ook een beetje lomp, en het is meer een gewone brug met een bewoonde toren (van 29 verdiepingen) dan een bewoonde brug. Hoe dan ook geen project dat hevige voor- of tegenstanders zal kennen. Wat zeker niet kan gezegd worden van de deconstructivistische brug van Hadid. Een gewaagd geheel van buiten de pijlers uitgebouwde volumes, in het midden verbonden door lichte wandelbruggen, die zich op een heel dynamische manier over de rivier lijken te slingeren. Fascinerend, maar volgens critici op de oevers te veel plaats verslindend.

Wie het zal halen, is moeilijk te voorspellen. De bezoekers van de tentoonstelling kunnen ter plaatse hun stem uitbrengen, en op 9 december worden de urnen geledigd. Maar of we die dag zullen weten of er voor het eerst in twee eeuwen weer eens een woonbrug zal gebouwd worden en of die bij de millenniumwissel inderdaad in Londen zal staan, is nog maar de vraag. Aan het project van Antoine Grumbach zou een prijskaartje van 62,3 miljoen pond komen te hangen, aan dat van Zaha Hadid een van 70 miljoen pond. En hoewel zowel de Engelse regering als de stad Londen dromen van een prestigieus bouwwerk dat het einde van de crisis kan symboliseren, toch willen ze er geen penny aan riskeren. Het zullen dus de bouwpromotoren zijn die het laatste woord hebben.

Living Bridges : The Inhabited Bridge, past, present en future. Royal Academy of Arts, Londen, dagelijks van 10 tot 18 u., tot 18 december. Info : tel. (00-44) 171.494.56.15.

Boven : het ontwerp van Antoine Grumbach gezien vanop Waterloo Bridge (fotomontage). Onder : de maquette van Zaha Hadid. Londen moet kiezen tussen traditioneel en conceptueel.

De triomfbrug van Sir John Soane op een schilderij van Joseph Gandy : het was niet de bedoeling dat ze ooit gebouwd zou worden.

De garagebrug van Konstantin Melnikov : grapje met kariatiden.