Geluk kun je leren. Dat horen we al langer, maar Harvard, de vermaarde Amerikaanse universiteit, heeft er nu ook een officiële cursus van gemaakt.

Het is dinsdagochtend en honderden studenten hebben zich verzameld in de statige aula in Cambridge, net buiten Boston. Docent Tal Ben-Shahar, een 35-jarige Israëliër die al dertien jaar in de VS woont, maakt zich op het podium op voor de eerste van zijn twee lessen over de romantische liefde. De sfeer in de zaal is opgewonden, alsof het geen universitaire lezing betrof, maar een rockconcert. Ben-Shahar is de ster van de campus en dat heeft veel te maken met de aantrekkelijke inhoud van zijn cursus (wie wil er niet in één semester de sleutel tot het geluk aangereikt krijgen ?) maar ook met het popcultuurgehalte ervan.

In de loop van zijn twee uur durende uiteenzetting bedient Ben-Shahar zich meermaals van geluid- en beeldfragmenten. Passeren de revue : Sleepless in Seattle, Casablanca, Top Gun, Brad Pitt, Halle Berry, Ellen DeGeneres en Assepoester. Dat alles doorspekt met statistieken en harde wetenschap – dit is tenslotte Harvard. Dat neemt niet weg dat Ben-Shahar zijn publiek met de timing van een volleerde stand-upcomedian genoeg ruimte laat voor meermaals lachen.

Dit maar om u te zeggen dat Ben-Shahars cursus Positieve psychologie met zijn negenhonderd studenten de populairste is op heel Harvard.

Emotioneel uit de rode cijfers

Tal Ben-Shahar herhaalt het keer op keer : geluk is de ultieme munt, het hoogste doeleinde. Geen wonder dus dat het in het land dat the pursuit of happiness in zijn onafhankelijkheidsverklaring heeft staan een snel groeiende wetenschap is. Positieve psychologie werd in het midden van de jaren negentig tot officieel onderzoeksveld uitgeroepen en wordt ondertussen op meer dan honderd Amerikaanse universiteiten onderwezen.

“Positieve psychologie gaat over het identificeren van de voorwaarden om tot een bloeiend leven te komen”, doceert Ben-Shahar. “De psychologie heeft te lang de nadruk gelegd op neuroses, depressie, psychoses en angsten, de negatieve kant van de zaak. Dat is natuurlijk belangrijk, maar tegelijkertijd hebben we de andere helft van de menselijke natuur genegeerd. Psychologie hoort niet alleen van negatief tot nul te gaan, maar ook van nul tot positief : hoe kom je emotioneel uit de rode cijfers ?”

Met al zijn popreferenties wordt Tal Ben-Shahar weleens verweten dat zijn cursus van een ondraaglijke lichtheid is. Maar er is behoefte aan, zegt hij. “Recent onderzoek op Amerikaanse universiteiten toont aan dat 94 procent van de studenten zich overweldigd voelt door de werkdruk op de schouders. Ook veel schatrijke mensen blijven ongelukkig. Ze hebben de top bereikt en ze hebben altijd gedacht : als ik daar raak, zal ik gelukkig zijn. Maar wat blijkt ? Ze voelen zich hulpeloos en vragen zich af : ‘Wat nu ? Waarheen ?’ En er is niks meer.”

Waar vragen zijn, moeten er antwoorden komen, en die levert de positieve psychologie, zegt Ben-Shahar : “In de moderne samenleving ligt er op ieder van ons ontzettend veel druk om te glimlachen en om te doen alsof alles oké is, wat er ook gebeurt. Je zou gaan geloven dat er iets verkeerd met je is als je angsten hebt of je even depressief voelt, terwijl er in werkelijkheid iets fout is als je die emoties niet hebt van tijd tot tijd. Alleen psychopaten en doden hebben die gevoelens niet. Wat kan er dus belangrijker zijn dan bestuderen hoe je een gelukkiger leven kan leiden ?”

Maar er is meer. Nieuw neuropsychologisch onderzoek toont aan dat ongelukkig zijn letterlijk de gezondheid schaadt. Wie depressief is, marineert zijn lichaam in stresshormonen die op termijn tot schade aan de hersenen, het immuunsysteem en hart en bloedvaten leiden. Content zijn is met andere woorden bittere ernst. “Gelukkige mensen leven gemiddeld tien jaar langer dan ongelukkige”, zegt Tal Ben-Shahar. “Maar er is niet alleen het kwantificeerbare fysieke nut. Gelukkig zijn is ook gewoon leuk : het voélt simpelweg beter.”

Mediterende monnik

Zoals het deze dagen hip is in de hersenwetenschappen, maakt ook de positieve psychologie uitgebreid gebruik van FMRI, ofte Functional Magnetic Resonance Imaging, een scanner waarmee je kunt identificeren welke delen van het brein zich met welke taken bezighouden. Zo bleek een Tibetaanse monnik onder de FMRI-scanner een bijzonder hoge links-rechtsratio te hebben in zijn prefrontale cortex, een van de delen van de hersenen die zich met emoties bezighouden. “Een hoge links-rechtsratio wordt geassocieerd met hoge niveaus van geluk”, zegt Ben-Shahar. “En die monnik had de hoogste die ooit gemeten is.”

Wat betekent dat ? Ben-Shahar : “Tot voor kort dachten we dat de hersenen op zeer jonge leeftijd ophielden met veranderen. Nu weten we dat ze constant veranderen. Met andere woorden : als je regelmatig mediteert, kun je je eigen hersenstructuur wijzigen.” Feit is : de monnik mediteerde al dertig jaar aan een stuk meerdere uren per dag. Bent ú van plan om zijn voorbeeld te volgen op een bergtop in Tibet ? “Ik in ieder geval niet”, zegt ook Tal Ben-Shahar. “Maar het interessante is : dit gaat ook op voor ‘normale’ mensen. Een kwartiertje mediteren per dag volstaat om je gevoel van welzijn te verhogen.”

Ben-Shahar is intussen ook zelf aan de yoga. “Het is verbazingwekkend”, zegt hij. “Het heeft mijn leven veranderd. Lichaam én geest.”

Minder kan ook

De ietwat bedeesde Tal Ben-Shahar is zelf niet van nature een happy camper. Net als zijn studenten heeft hij moeten leren om gelukkig te zijn. “Mensen worden geboren met een bepaald geluksbereik“, zegt hij. “Sommigen zijn van nature zorgeloos, anderen hebben een meer bedrukte natuur. Een groot deel daarvan is genetisch bepaald. Maar het belangrijkste is : je hebt een breed natuurlijk bereik en daarbinnen kun je een heel stuk op en neer, van depressie tot diep geluk.”

Het komt er maar op aan om jezelf tegen de bovengrens van je eigen geluksbereik te nestelen. Soms gaat dat gepaard met wat op het eerste gezicht een stapje terug lijkt. Ben-Shahar spreekt uit ervaring. “Op een bepaald moment in mijn leven ging alles uiterlijk uitstekend. Ik was een topsquashspeler en een hele goeie student. Toch voelde ik me niet gelukkig. Ik had een lage eigendunk.” Ten langen leste besliste Ben-Shahar om zijn ambities om voltijds benoemd professor te worden op te bergen en zich te beperken tot lesgeven. Minder prestigieus, maar hij heeft het geen moment betreurd.

De ratrace van het moderne leven kennen we allemaal. Je moet een interessante baan hebben, carrière maken en geld verdienen. Je hoort er een mooi huis, boeiende hobby’s en interessante vrienden op na te houden. Bovendien moet je mee zijn met de nieuwste boeken, cd’s en films. En alsof dat niet genoeg is, wordt er ook nog eens van je verwacht dat je er goed uitziet, dat je met een blij gemoed in het leven staat, dat je stráált. Een mens zou van minder zenuwachtig worden. Maar het kan net zo goed met wat minder, zegt Ben-Shahar. “Ik ben er een gelukkiger mens door geworden. Als ik daar niet in geloofde, zou ik deze cursus niet geven.”

Wil dat zeggen dat een kleiner leven per definitie een fijner leven is ? Is ambitie de kortste weg naar een ongelukkig bestaan ? Geenszins, stelt Ben-Shahar. “De vraag is niet : ‘Moet ik ambitieus zijn of niet ?’ maar : ‘Wát zijn mijn ambities ?’ Als jouw antwoord is : ‘de armen helpen’, dan moet je dat absoluut doen. Maar als je liever beursmakelaar wordt, moet je dat óók doen. Als mensen doen wat ze graag doen, wordt de wereld vanzelf een betere plaats.”

Gedeeld geluk is beter

Tal Ben-Shahar praat weleens over een ‘wereldwijde geluksrevolutie’. Gaat de positieve psychologie de wereldvrede bewerkstelligen ? “Neen. Ik ben trouwens geen pacifist. Maar ik geloof wel dat er minder conflicten zullen zijn in deze wereld als steeds meer mensen erkennen dat geluk de ultieme munt is. Op dit moment zitten we vast in wat ik de materiële perceptie noem. Dat wil zeggen : als ik iets heb, betekent dat per definitie dat jij het niet kunt hebben. Of het nu olie, land of geld is. Daar tegenover staat de ‘geluksperceptie’. Voor geluk hoeven we niet te vechten, want de voorraad is niet eindig. Als ik zeventig vaten olie heb en ik geef jou er dertig, dan heb ik er zelf nog maar veertig over. Maar als je geluk deelt, komt er net meer van. Als ik jou gelukkig maak, word ik daar zelf net nog gelukkiger van.”

Door Tom Vandyck