De Koninklijke Vereniging voor Natuur- en Stedenschoon nam dit jaar een origineel initiatief: in haar opdracht schreef kunsthistoricus Johan Pas het boekje BUITEN & BINNEN. Visies op en door het actuele landschap. Daarmee keert de vereniging terug naar haar oorsprong: bijna 90 jaar geleden waren het schilders en dichters die de vereniging oprichtten. Zij vormden de eerste generatie natuurbeschermers en voerden bijvoorbeeld actie tegen een recreatiepark op de Kalmthoutse heide en het kanaliseren van de Leie. Die geschiedenis én de vaststelling dat de landschapskunst sedert de jaren ’80 een revival meemaakt – na jarenlang uit de belangstelling te zijn verdwenen – vormden de aanleiding voor deze studie: hoe kijkt de jongste generatie kunstenaars tegen onze omgeving aan?

Laat ik je meteen geruststellen: Pas schreef allesbehalve een gortdroog kunsthistorisch essay. Hij pakt het thema filosofisch aan, kleurt het met tal van beeldende voorbeelden. En hij begint met het analyseren van de term landschap: hoe het begrip verschillende ladingen dekt, hoe het als kunstvorm een afspiegeling is van een manier van kijken naar de omgeving.

“Eigenlijk is het landschap nooit echt weggeweest uit de westerse kunstgeschiedenis”, stelt Pas en hij schetst de evolutie van dit genre doorheen de eeuwen: vanaf de Romeinse muurschilderingen tot de hedendaagse experimenten en installaties. Het laatste hoofdstukje is het interessantst. Daarin belicht Pas het landschap vandaag. “Een album met diverse landschapsvisies”, zo noemt hij het zelf. “In tegenstelling tot de 19de-eeuwse voorlopers biedt deze verzameling echter geen pittoreske of nostalgische blik, maar een schets van de actualiteit.” De hedendaagse landschapskunst toont dus een ‘ander’ landschap: het gaat om de achterkant, de rauwe realiteit, de ontnuchterende lelijkheid van onze omgeving. Zoals Gorik Lindemans tuinen fotografeert vanuit de voorbijrijdende trein. Of zoals Guillaume Bijl de menselijke ingreep benadrukt door iglotentjes neer te planten in de Kruidtuin van Leuven: Verboden te Kamperen.

Buiten & Binnen biedt je een boeiende confrontatie: hedendaagse landschapskunst is verre van vrijblijvend, maar drukt je met de neus op de realiteit, doet je nadenken over de manier waarop wij onze omgeving bekijken en máken. Een boekje dat én je eigen tuin én die collectie tuinboeken, vol met schitterende paradijselijke foto’s, in een heel ander perspectief plaatst. Ontluisterend en verrijkend.

“Buiten & Binnen. Visies op en door het actuele landschap” van Johan Pas is uitgegeven door de Koninklijke Vereniging voor Natuur- en Stedenschoon, en kost 485 fr.

HILDE VERBIEST