Spiegeltje spiegeltje aan de wand… Barbra Streisand heeft in ?The Mirror Has Two Faces? een nieuw epistel toegevoegd aan haar onuitputtelijke bespiegelingen over haar eigen uiterlijk.

Patrick Duynslaegher

Barbra Streisand, een van de machtigste maar ook meest gehate figuren uit de moderne showbusiness, reageert huiverig als een journalist haar een microfoontje opspeldt. ?Doet me denken aan één van mijn optredens?, zegt de diva bij de aanvang van de persconferentie in New York, waar ze de filmjournalisten in groepsaudiëntie ontvangt.

Barbra verafschuwt wat ze het best kan : zingen. Van films maken heeft ze minder kaas gegeten, maar toch kan ze er niet genoeg van krijgen. Haar eerste proeve achter de camera, Yentl, een feministische travestiekomedie opgedragen aan haar echte vader die stierf toen ze twee was, was nog enigszins verdienstelijk. Sindsdien ging het bergafwaarts, maar Barbra blijft ervan overtuigd dat ze ons met haar filmtalent moet overstelpen. Vier jaar na haar tweede film, de opgeblazen soap operaThe Prince of Tides, regisseerde en produceerde ze weer een film waarin ze ook de hoofdrol speelt en tijdens de eindgeneriek een duet kweelt met Bryan Adams. The Mirror Has Two Faces is losjes gebaseerd op de Franse film Le Miroir à deux faces (1958) met Michèle Morgan en Bourvil. Zéér losjes, want van het Franse melodrama maakte scenarist Richard LaGravenese een dwaze romantische komedie.

Barbra is Rose Morgan, briljante literatuurprofessor aan de Columbia universiteit die haar avonden slijt door in een oude badjas naar baseball op tv te kijken. Rose heeft geen greintje zelfvertrouwen ; ze werd door haar ijdele moeder ( Lauren Bacall) grootgebracht in de overtuiging dat geen enkele man ooit enige hartstocht voor haar zou kunnen voelen. Maar dat is buiten wiskundeprofessor Gregory Larkin ( Jeff Bridges) gerekend, een versierder die zich aan te veel losse verhoudingen verbrand heeft en nu naar een vrouw zoekt met wie hij een zuiver intellectuele band kan hebben. Rose valt natuurlijk voor de wat wereldvreemde collega, en stemt in met een platonisch huwelijk. Tijdens hun huwelijksnacht liggen ze in bed naar Lawrence of Arabia te kijken. Natuurlijk is hun kuise unie op lange termijn onhoudbaar, maar Gregory vindt zijn vrouw pas echt aantrekkelijk nadat ze een pijlsnelle makeover onderging en getransformeerd is in een seksbom. Tenminste, zo wil Streisand ons doen geloven, al schieten zelfs de meest gesofisticeerde speciale effecten tekort om Barbra in een onweerstaanbaar creatuur te veranderen.

Het scenario werd ingrijpend gewijzigd, zodra Barbra aan boord kwam van deze productie van Arnon Milchan. Net als in de Franse film deed de heldin oorspronkelijk een beroep op plastische chirurgie om haar zelfvertrouwen terug te winnen. De boodschap van The Mirror Has Two Faces luidt dat echte schoonheid uit je binnenste komt, maar helaas spreekt de film dat vierkant tegen. Rose Morgan voelt zich totaal onzeker en onaantrekkelijk, tot ze door een bezoekje aan de kapper en aan de boetiek van Donna Karan tot een overrijpe vamp wordt getransformeerd.

Uiteraard heeft de titel van deze film ook een symbolische betekenis, zo weet Streisand. ?Het slaat op de binnen- en de buitenkant van de dingen. De duistere en lichte kant van onze natuur. Hoe de wereld ons ziet en hoe we onszelf zien. Hoe ouders hun kinderen aan zichzelf spiegelen en hoe dit je leven bepaalt.?

Op de obligate vraag wat haar eigen relatie is tot een spiegel, reageert ze geïrriteerd. ?Ik kijk niet graag naar mezelf in een spiegel. Ik heb een hekel aan dit soort vragen. Waarom is iedereen zo gefascineerd door hoe ik mezelf zie ? Ik ben het beu om ofwel mooi genoemd te worden ofwel het lelijke eendje. De pers blijft daar maar over doordrammen. Het moeilijkste aan het maken van een film is dit soort gesprekken. Rationaliseren wat in feite intuïtief is. Waarom zus, waarom zo ? Hemeltje, ik weet het zelf niet.?

Maar of ze het nu leuk vindt of niet, Streisand heeft iets met spiegels. De eerste keer dat we haar op het doek zagen, in 1968 in Funny Girl, keek ze in een spiegel en begroette ze zichzelf met ?Hello, gorgeous?. Vrij vertaald : hallo, lekker stuk. Meteen was de toon gezet van haar verdere carrière, een bizarre mengeling van gulzige zelfverheerlijking en neurotische onzekerheid. En als het cliché van het lelijke eendje haar dwarszit, waarom blijft ze dan narcistische films maken waarin ze steevast zelf het lelijke eendje speelt dat zich ontpopt tot een mooie zwaan ? Rol die belachelijker wordt met de jaren, ze mag er dan voor haar 54 jaar nog goed geconserveerd uitzien.

Je hoeft zelf niet in therapie te zijn om te zien dat Streisands fixatie over haar uiterlijk diep in haar jeugd geworteld zit. ?Als kind zag ik er altijd erg raar uit. Op mijn twaalfde zag ik er ronduit pathetisch uit?, herinnert ze zich alsof het gisteren was. Toen ze op haar zestiende begon te zingen, vergeleek haar omgeving haar met Nefertete. Barbra begreep er niets van, ging boeken raadplegen over Egyptische kunst en begon zelf haar look te appreciëren. ?Sindsdien ging het op en af : nu eens was ik tevreden met mijn uiterlijk, dan weer vond ik mezelf vreselijk. En geloofde ik alles wat ze over me zegden, zowel het goede als het kwade.?

Weinig showbizz-figuren kregen inderdaad zoveel beledigingen naar hun hoofd geslingerd als Barbra. De New Yorkse criticus John Simon spande de kroon en schreef in een van zijn meer extreme evaluaties : ?Miss Streisand oogt als een kruising tussen een aardvarken en een albino rat.?

Zelf noemt ze zich een eeuwige studente. ?Ik betreur het dat ik niet meer geschoold ben, dat ik niet naar de unief ging, niet gedwongen werd om bepaalde onmisbare boeken te lezen. Maar ik kon nu eenmaal niet anders, gedreven als ik werd door het verlangen om actrice te worden.?

?Ik weet niet of we op het eind van ons leven tot een bevredigend antwoord zullen komen, maar het is belangrijk dat we blijven vragen stellen. The Mirror Has Two Faces roept een aantal interessante vragen op. Hoe belangrijk is schoonheid ? In welke mate wordt ze cultureel bepaald ? Het Amerikaanse ideaal is anders dan het Europese of het Afrikaanse. Ook historisch zijn er grote verschillen : vergelijk Rubens maar eens met Kate Moss. Waaruit bestaat seksuele aantrekkingskracht precies ? Kan je liefde loskoppelen van seks ? Hoe we het ook draaien of keren : je door iemand aangetrokken voelen, is een kwestie van uiterlijk.?

De universiteitsprofessor op wie Barbra haar zinnen zet, wordt gespeeld door Jeff Bridges. ?Ik hield van hem in Starman, in The Fabulous Baker Boys. Hij is charmant, sexy, en je ziet dat hij van vrouwen houdt. Hij heeft een heerlijke, geestige en sterke moeder. Ik werk graag met mannen die goed kunnen opschieten met hun moeder.?

Zelf kon ze minder goed opschieten met mom. Al is dat nu bijgelegd. ?Ik ben mijn moeder zeer dankbaar dat ze wilde dat ik typiste werd in plaats van actrice, het motiveerde me om iemand te worden. Ik mag niet echt klagen over mijn jeugd. Trauma en kindertijd gaan kennelijk hand in hand : dit zorgt tenminste voor interessante mensen. Ik denk dat de meeste acteurs een ongelukkige jeugd hadden. Vandaar hun nood om zich uit te drukken, om andere personages te spelen.?

Ook Rose Morgan wordt door haar dominante moeder niet naar waarde geschat, en dat levert merkwaardige overeenkomsten op met Streisands worsteling om bemind en geapprecieerd te worden.

?De moeder-dochterverhouding is zeker niet autobiografisch, maar als regisseur ga je dit automatisch met eigen ervaringen bijkleuren. Zoveel vrouwen die ik ken, hebben hun vaders en moeders nooit horen zeggen dat ze mooi of slim waren, groeiden op met een negatief zelfbeeld. Voor sommigen is het moeilijk om zich daar overheen te zetten.?

Als moeder probeerde Barbra niet dezelfde vergissing te maken. Niet dat het zoveel uithaalde, voegt ze er schertsend aan toe. ?Ik heb mijn zoon altijd verteld hoe mooi hij was, hoe slim, hoe begaafd, en toch is hij nog altijd onzeker !? Ouder-zijn is dan ook een moeilijke job. ?Sommige kinderen worden door hun ouders zo vertroeteld dat ze, eens ze op eigen benen staan, de harde wereld niet aankunnen. En wie een moeilijke jeugd had, heeft leren vechten om iemand te worden. Er is geen pasklare oplossing.?

Vergeleken met haar vorige pogingen noemt Streisand deze film een makkie. ?De uitdaging bestond erin een film te maken waar ik geen vijf jaar aan zwoegde zoals Yentl of drie en een half jaar zoals Prince of Tides. Hoe maak ik een film die spontaan is, die snel wordt gemaakt, waarin ik afga op mijn intuïtie ? We hadden geen einde voorzien. Dat werd ter plekke door Jeff en mij geïmproviseerd. Het was reuzeleuk.?

Misschien ging het vlot volgens de normen van La Streisand, maar haar geldschieters van Tri-Star zullen wel even slikken. De opnamen verliepen allesbehalve rimpelloos, de film ging over tijd, over budget, en er werden voortdurend mensen de laan uitgestuurd, van de eminente Italiaanse cameraman Dante Spinotti tot de acteur Dudley Moore. Wat die geïmproviseerde slotscène betreft, het tollen van de camera rond een dansende Jeff en Barbra is iets wat je zelfs bij een bescheiden home movie niet door de vingers zou zien, laat staan bij een peperdure Hollywoodproductie.

In 1994 gaf Streisand een reeks bejubelde concerten : het was haar eerste optreden voor een betalend publiek in bijna dertig jaar. Het eerste uur dat de dure tickets te koop werden aangeboden, werden meer dan één miljoen boekingstelefoontjes geregistreerd.

Eén van de redenen waarom Barbra zo’n grondige hekel heeft aan liveoptredens, is dat ze dan gedwongen wordt te verzaken aan haar even gevreesd als legendarisch perfectionisme. ?Waarom ik zo’n perfectioniste ben ? Omdat ik ziek ben?, wimpelt ze eerst van zich af om dan naar de diepere oorzaken te zoeken, zodat we weer pardoes in haar kinderjaren belanden.

?Ik werd niet aanvaard zoals ik was, tot ik blijk gaf een bijzondere gave te bezitten mijn stem. Misschien dat ik daarom naar perfectionisme streef. Al geloof ik niet dat perfectie van deze wereld is. Als de indianen een deken weven, waken ze erover dat ze af en toe een steekje laten vallen : het leven is nu eenmaal niet volmaakt.?

Ze corrigeert de mythe door te zeggen dat ze niet naar perfectie streeft maar naar uitmuntendheid : ?Ik probeer de dingen zo goed mogelijk te doen. Ik heb zelf ondervonden dat regisseurs meer uit mij hadden kunnen halen als ze zich wat meer inspanningen hadden getroost. Nu ik zelf ook regisseer, wil ik dat mijn acteurs trots kunnen zijn op zichzelf, dat ze er zo goed mogelijk uitzien en dat ze zich ook ongeremd voelen. Ik wil controle over mijn werk, maar ben ook bereid om de volle verantwoordelijkheid te dragen. Als je dat perfectionisme wil noemen, mij goed. Maar niemand beschuldigt toch een chirurg van overdreven perfectionisme ??

Een van de gevolgen van Barbra’s controleobsessie is dat nog maar weinig regisseurs met haar willen werken, uit vrees dat ze er meteen de camerarichtlijnen bijkrijgen. ?Wat wil je dat ik eraan doe ? Ik heb geen keuze. De enige aanbiedingen die ik kreeg, komen uit Europa. Europese regisseurs zijn kennelijk minder bang van mij : Bertolucci heeft ooit met mij willen werken, Ingmar Bergman, Percy Adlon.?

Dat ze door die onbuigzaamheid grote rollen aan haar prominente neus ziet voorbijgaan, deert haar niet. Liefst zou ze een film regisseren waarin ze zelf niet van de partij is, wat al een hele opluchting zou zijn en niet alleen voor haar. Maar de vraag is of een grote studio haar daarin zou willen steunen. Ook Mel Gibson en Kevin Costner krijgen pas de financiering rond van hun regieprojecten als ze ook voor de camera postvatten.

Of Mirror haar nieuwste ijdelheidsproject is ? ?Waar halen ze het uit ? Heb je Braveheart of Dances with Wolves al eens goed bekeken met al die reusachtige close-ups van de sterregisseur ? Maar niemand noemt dit producten van ijdelheid. Bij mij zeggen ze van wel, gewoon omdat ik een vrouw ben. Ik denk zelfs dat vrouwen harder zijn voor vrouwen dan mannen. Ze zijn meer competitief, minder genereus. Toen ik in Engeland aan de postproductie werkte van Yentl, was er geen enkel probleem dat een vrouw zulke productie in handen had. Maar ja, ze hebben er ook een koningin en toen een vrouwelijke eerste minister. In Amerika zijn ze nog achterlijk op dat vlak.?

Babs for president ? Ofschoon ze één van de meest politiek actieve supersterren in Hollywood is en de vertrouwelinge van de Clintons, denkt ze er niet aan zelf in de politiek te gaan. ?Ik heb de neiging om altijd de waarheid te zeggen. Dat zou wel verfrissend zijn in de politiek, maar ik zou nooit herkozen worden.? Bovendien kan ze als bekende Amerikaanse die haar stem laat horen meer gedaan krijgen dan als politica. Als voorbeeld geeft ze haar inzet bij de strijd tegen aids en tegen discriminatie tegen homo’s. Toen de staat Colorado enkele jaren geleden een discriminerend amendement indiende, riep ze haar collega’s op om niet meer in die staat op te treden. Boycot die doeltreffend bleek.

?Dat ijveren voor meer rechtvaardigheid zit nu eenmaal in mij. Er is een zin in het Hebreeuws die zegt : repareer de gebroken stukken van de wereld. Ik weet niet in welke mate dit mij als kind werd ingeprent : we waren arm, sliepen met drieën in één kamertje, maar altijd probeerden we iets over te houden voor liefdadigheid, altijd probeerden we mensen te helpen die er nog slechter aan toe waren.?

Barbra werd geboren in Brooklyn uit een joods arbeidersgezin, en is ook de joodse zaak zeer genegen. Ook al omdat antisemitisme nog welig tiert in de VS. Wat ze aan den lijve ondervond toen haar als joodse actrice een appartement werd geweigerd op drie exclusieve New Yorkse adressen.

Een van haar projecten is een televisiefilm over de kinderjaren van Rabin en Arafat. ?Ze woonden tien kilometer van elkaar, maar tot die fameuze handdruk hadden ze elkaar nooit ontmoet. Ik hou van verhalen over de gelijkenissen tussen mensen in plaats van de tegenstellingen. We zijn allemaal op zoek naar vrede, harmonie, geluk, voldoening.? Natuurlijk is ze teleurgesteld in Benjamin Netanyahu. ?We hebben elkaar ontmoet, er was niet veel waar we het over eens waren.?

Streisand introduceert in Mirror het concept van een seksloos huwelijk, iets waarin ze zelf niet gelooft. Ze heeft heel wat beroemde minnaars versleten. Haar laatste aanwinst is plots stukken ouder dan de laatste decennia de regel was : James Brolin, een stoere bink en middelmatige tv-acteur die ooit Clark Gable speelde. ?Pure joy?, noemt ze het. Maar meteen voegt ze eraan toe dat ze nog niet echt tot rust is gekomen en niet meteen trouwplannen koestert. ?Dat is nu het mooie aan ouder worden : je bent niet langer bereid je met minder tevreden te stellen. Als je echt vindt dat je beter verdient, krijg je dat ook.?

?The Mirror Has Two Faces? komt op 29 januari in de Belgische bioscopen.