Omdat hij de croissants van de bakker uit Gstaad het lekkerst vindt, laat Mohammed Al Fayed, de baas van Harrods, er iedere week voor zijn zaterdags ontbijt een paar naar Londen overvliegen. De heer Fayed, dat zal duidelijk zijn, moet niet op een frank kijken. Maar is hij daarom gelukkig?

Over het verband tussen centen en geluk werd aan de VUB een studie gemaakt. Het bericht daarover verscheen ten tijde van de chickengate-drukte en stond daarom wat verloren in de krant. “Geld maakt wel degelijk gelukkig”, luidde de kop. Professor Jan Bernheim had dat wetenschappelijk onderzocht. “Een rijke, maar gestreste Vlaming”, zo vatte hij zijn onderzoek enigszins populariserend samen, “is nog altijd beter af dan een zenboeddhistische maar straatarme Tibetaan.”

De Amerikaanse professor Robert Frank, die economie en ethiek doceert aan de Cornell University, bekijkt de kwestie vanuit een andere invalshoek. In zijn zopas verschenen boek Luxury Fever (uitgeverij Simon and Schuster) schrijft hij dat de kwaliteit van het leven erop vooruit zou gaan als we wat minder met geld zouden smijten. Als we wat minder zouden consumeren, en wat meer tijd zouden maken voor vrienden, wat meer tijd om te slapen en te lezen, en al die andere dingen die gezond zijn voor lichaam en geest.

Time is money, maar tenzij je rentenier bent, betekent money meestal dat je geen tijd meer hebt. Een koppel tweeverdieners legt de agenda’s naast elkaar en vindt na nerveus bladeren dan toch een weekje dat ze samen op vakantie kunnen. En omdat ze denken dat Marx, de held uit hun jeugd, ooit gezegd heeft dat geld moet rollen, koopt zij een Reverso van Jaeger-LeCoultre en hij een mechanische Patek Philippe. De duurste horloges zijn er om te lezen hoeveel uren er te weinig zijn.

Volgens Frank zouden we een pak gelukkiger zijn als we minder zouden uitgeven aan luxeproducten, wat meer zouden sparen, wat langere vakanties zouden nemen… en wat meer belastingen zouden betalen voor dingen die de hele gemeenschap ten goede komen. De vraag is: waarom doen we dat dan niet? Omdat onze evaluatie van ongeveer alles – van het weer tot onze levensstandaard – afhankelijk is van de context. Als het in november 15 graden is in Havana en je vraagt er of het koud is, dan zal men dat een heel domme vraag vinden. Natuurlijk is het koud! Maar stel dezelfde vraag in Helsinki en men zal dat anders zien.

Frank wijst erop dat Adam Smith’s ‘onzichtbare hand’ – de economische theorie die zegt dat het voor een maatschappij best is als individuen zelfzuchtig hun eigen belangen nastreven – alleen werkt als de keuzes die mensen maken geen negatieve gevolgen hebben voor anderen. Maar als de context meetelt, dan heeft iedere uitgave die je doet ook gevolgen voor anderen. Als je een Range Rover koopt dan vergroot je de kans dat anderen die in een lichtere auto rijden omkomen in een verkeersongeval. Als je een duur pak laat maken voor een sollicitatiegesprek, dan verklein je de kans van anderen dat ze de job te pakken krijgen en je moedigt hen aan de volgende keer ook een schoon kostuum te kopen. Als je iedere dag een paar uur extra op het werk blijft, vergroot je misschien je kans op promotie maar je verkleint ook de promotiekansen van anderen, én je moedigt je collega’s aan om ook overuren te maken. Vergelijk het met de bewapeningswedloop: we zouden wel minder willen, maar alleen als iedereen het doet.

Er is een Russische parabel over een boer die een wens mag doen. Hij mag vragen wat hij wil, maar zijn buurman zal het dubbele krijgen. “Steek me dan maar een oog uit”, antwoordt de boer.

Met professor Frank heeft deze Russische plattelander begrepen dat de context belangrijk is. Maar met een paar hersencellen meer had hij gesnopen dat winst voor je naaste, winst voor jezelf is. Ik zal de heer Fayed daar eens een briefje over schrijven. Mmm, croissantjes uit Gstaad.

Pol Moyaert (volgende week) Zomerhappening Brussel Sommige pleintjes doen aan Brugge denken, sommige straten aan New York. Een wandeling door Brussel in het gezelschap van Gerrie Soetaert, de pr-vrouw van de grote Warholtentoonstelling.