KIM NOVAK Ik zat gevangen in een droom

In de jaren ’50 werd ze gelanceerd als het antwoord op Marilyn Monroe. Beroemdst werd ze met Hitchcocks ?Vertigo?, die nu in gerestaureerde versie weer in roulatie komt. Kim Novak over haar raadselachtige dubbelrol in deze cultfilm.

Patrick Duynslaegher

De dictatoriale studiobaas Harry Cohn van Columbia wist haar een tijdlang met succes tot een van de laatste aan de lopende band geproduceerde seksgodinnen van het witte doek te kneden. Van een wat te mollige brunette uit Illinois die als ?Miss Diepvries? reclame voor koelkasten maakte, werd Kim Novak getransformeerd tot een blonde vamp, die vaak als een tot leven gekomen beeldhouwwerk over het doek zweefde.

Haar beroemdste film is ?Vertigo?. De meest persoonlijke film van Alfred Hitchcock werd in 1958 lauw onthaald, maar verwierf met de jaren een ware cult-aanhang en is nu een van de grote mythische Hollywood-films. De toen 24-jarige Novak speelt in dit morbide romantische moordraadsel een dubbelrol, Madeleine en Judy, twee vrouwen die een aandoenlijk gekwelde James Stewart meeslepen boven de afgrond van autodestructieve seksuele obsessie.

In zijn groot interviewboek met Francois Truffaut zei Hitchcock : ?Ik werd geboeid door de poging van de held om het beeld van de dode vrouw te recreëren door middel van een andere, levende vrouw. Om het bot te zeggen : die man wil naar bed met een vrouw die dood is. Het is onvervalste necrofilie.?

Voorts schitterende Novak in vier films van Richard Quine, een onderschat regisseur die de Pygmalion werd van de actrice, die zonder enige opleiding in de arena werd gegooid. Vooral in Quine’s ?Bell, Book and Candle? werd ze door de briljante cameraman James Wong Howe tot fifties-icoon getransformeerd. Howe belichtte haar ook liefdevol in ?Picnic? waarin ze een klassiek geworden, sensuele dans ten beste geeft.

Memorabel is ze ook in ?Kiss me Stupid? van Billy Wilder, ?The Man With the Golden Arm? van Otto Preminger, ?Pal Joey? en ?Jeanne Eagels?, beiden van George Sidney.

Net als Monroe vond ze niet echt haar draai in Hollywood. Zij kwam echter niet tragisch om het leven, maar kapte er gewoon mee, en ging met haar man een dierenarts op een ranch in Oregon leven, omringd door paarden, vogels en lama’s. De dichtstbijgelegen bioscoop is drie uur rijden.

Voor de promotie rond de gerestaureerde versie van ?Vertigo? wordt Novak nog even voor het voetlicht gehaald. Robert Harris en James Katz die eerder al ?Lawrence of Arabia?, ?Spartacus? en ?My Fair Lady? in hun oorspronkelijke glorie herstelden, hebben nu het meesterwerk van Hitchcock een grondige poetsbeurt (kostprijs : 1 miljoen dollar) gegeven. Er werden geen scènes aan toegevoegd, maar de verwaterde kleuren werden nauwgezet gereconstrueerd, de oorspronkelijke sublieme score van Bernard Herrmann werd gedigitaliseerd en er werden geluidseffecten aan toegevoegd. De grootste en meest tijdrovende ingreep was het overzetten van het in onbruik geraakte VistaVision-formaat (dat een toen ongeziene helderheid en dieptescherpte garandeerde) op 70 mm.

Tijdens het gesprek in de Parijse Plaza Athenée is de naar het platteland gevluchte Kim Novak weer even een en al glamour, maar ze is ook opvallend bescheiden. De actrice is nu 64 en dat is haar beslist niet aan te zien. Film is duidelijk niet het enige wat ze in Hollywood met succes weten bij te werken.

Is het niet ironisch dat iedereen u associeert met ?Vertigo?, terwijl Hitchcock u eerst niet wilde, maar een andere actrice Vera Miles, die wegens zwangerschap moest afhaken in gedachten had ?

Kim Novak : Ik heb dat zelf pas ontdekt in 1984, toen ?Vertigo? opnieuw werd uitgebracht. Goed dat ik het op het moment zelf niet wist, anders was ik helemààl onzeker geweest.

Hoe heeft Hitchcock u geholpen om die dubbelrol te spelen in ?Vertigo?, Madeleine en Judy ?

Hij benaderde het uitsluitend vanuit technisch oogpunt. Wat uiteindelijk een succes bleek : hij gaf me de grootst mogelijke vrijheid. Hij heeft nooit een test afgenomen en heeft die dubbelrol nooit met mij besproken : ?My dear, you figure it out?, zei hij droogjes. Jimmy Stewart zei me dat ik me geen zorgen hoefde te maken, dat Hitchcock wel zou zeggen als hij niet tevreden was. Hitchcock liet me toe om uit mezelf te putten voor beide rollen. Meteen toen ik het script las, herkende ik mezelf in beide vrouwen. Ik kon me vereenzelvigen met dit dilemma. Zelf had ik minstens twee persoonlijkheden, wat helemaal niet ongewoon is. Als kind deed ik graag alsof ik een ander was, en schiep ik plezier in vermommingen. Ik heb altijd mijn eigen gevoelswereld moeten scheppen. Mijn familie toonde weinig genegenheid, ze waren erg gereserveerd. Je gevoelens tonen was uit den boze, behalve om kritiek te uiten !

Het is bekend dat Hitchcock een zwak had voor practical jokes. Klopt het dat hij u een loer draaide en een dode kip in uw kleerkast stopte ?

Dat was de eerste dag van de opname. Ik kwam ’s ochtends aan in de studio, deed de deur van mijn kleedkamer open die volstond met welkomstbloemen, maar aan de drievoudige spiegel hing… die versgeslachte dode kip. Ik liet meteen mijn script vallen. En Hitchcock stond achter de deur om mijn reactie te zien. Hij had er zelfs Jimmy Stewart bijgehaald. Ik weet nog altijd niet waar dat goed voor was. Misschien was het zijn manier om mijn aandacht te vragen daarin was hij in ieder geval geslaagd. Ik lachte mee, maar wel groen.

Welk beeld hebt u van Hitchcock ?

Ik ben er nooit in geslaagd zijn façade te doorprikken, al wist ik dat er diepe gronden achterzaten. Ik wil altijd weten wat er achter de oppervlakte schuilt. Bij Hitchcock stuitte ik telkens op die raadselachtige glimlach die zijn diepste gevoelens verborg. Ik probeerde het masker af te rukken en ik denk dat hij dat aan mijn blik kon voelen. Misschien dat hij daarom nooit met mij wilde praten, hij ontweek mij en was altijd met iets anders bezig.

Hitchcock gebruikte een metronoom voor het ritme van sommige scènes.

Hij was erg meticuleus wat timing betrof. Dat was heel belangrijk in specifieke scènes, vooral wanneer we de eerste keer de trap opklommen in de klokkentoren. Hij wilde een soort staccato-ritme : trap opgaan, halt houden, en dan weer de trap opgaan. Het was technisch gecompliceerd omdat we op een bepaald moment een bepaalde trede moesten bereiken. Dat moest allemaal nauwkeurig getimed worden. Ritme, tempo en beweging waren heel belangrijk voor Hitchcock.

Herinnert u zich de scène waarin James Stewart u voor ’t eerst ziet in het restaurant in San Francisco ? Die beelden hebben een dromerige kwaliteit, het is alsof u door de film zweeft.

Hitchcock heeft het daar nooit met mij over gehad. Hij creëerde dit effect vooral met de camera. Ik speelde de rol bijna alsof ik door een hogere macht gedreven werd, alsof Madeleine zelf een geest was in plaats van een menselijk wezen. Iemand die haast door de muren kon wandelen. Judy had maar één dimensie, maar Madeleine was zeer gelaagd. Ze was bijna een spirituele kracht. Om dat duidelijk te maken, zou ik u de kreek moeten laten zien waar ik woon : er is een natuurlijke bron en ’s winters stijgt er stoom uit op. Ik zweer dat je er zo de geesten kan zien zweven.

?Vertigo? werd onderhand al kapot geanalyseerd. Wat is uw interpretatie, waar het gaat het volgens u over ?

Over obsessie, neurose, dwanghandeling. In zekere zin is het ook ?Pygmalion?. De zoektocht naar het absolute, het nastreven van een ideaal, en bereid zijn daar alles voor te verliezen. Mannen die verliefd worden, proberen altijd de vrouw die ze beminnen tot een ideaalbeeld te remodelleren.

Waarom bent u er plotseling mee gestopt ?

Omdat ik gevangen zat in een droom. Steeds weer dezelfde. Een tijd lang vond ik dat boeiend en kon ik altijd iets nieuws uitdrukken, maar op de duur waren het altijd dezelfde verhaaltjes, alleen met andere namen. Ik voelde me nutteloos, vond dat ik niets meer te bieden had.

Ik werd ook zwaar onder vuur genomen door de kritiek. Telkens ik dacht dat ik iets goeds en zinvols had gedaan, werd ik neergesabeld. Harry Cohn, de baas van de studio, ontbood me in zijn kantoor en las de recensies voor als een voetbalcoach die zijn spelers uitkaffert : ?You see, why are you so stupid, why are you not a better actress !?

Ik ging altijd beschaamd naar huis. Ik zat diep in de put. Zodra ik een ander script kreeg, had ik weer hoop, maar dan was het weer hetzelfde liedje. Ik nam het veel te persoonlijk op. Achteraf bekeken zie ik nu ook wel dat het met de tijd te maken had. Marilyn Monroe had de toon gezet van de acteerstijl en het vrouwenbeeld in de fifties. De studio probeerde me altijd de Marilyn Monroe-achtige rollen op te solferen. Ik hield er niet van en het strookte ook niet met mijn persoonlijkheid.

Ik ben halsoverkop uit de film gestapt alsof ik een dans afbrak. Ik heb me lang schuldig gevoeld over de vergooide kansen, maar anderzijds was dit ook noodzakelijk voor mijn persoonlijk evenwicht. Ik moest weg om te overleven. Anders was ik misschien blijven wachten op iets dat nooit zou komen en was ik daaraan ten onder gegaan. Ik wilde niet stilstaan maar blijven groeien. Ik heb het allemaal vaarwel gezegd en heb mezelf teruggevonden, ik heb opnieuw naar mijn eigen stem geluisterd in plaats van naar de richtlijnen van de studio. Ik voelde me net een afgericht hondje en wilde het bos intrekken, de wildernis, ik wilde weer voeling krijgen met de basisbehoeften.

Bent u uiteindelijk gelukkig met uw keuze ?

Ik ben gelukkig en tevreden als ik bezig ben, maar af en toe zie ik op tv een goede film of kijk ik naar de oscar-uitreiking. Dan schaam ik me weer, vraag ik me af waarom ik dit allemaal heb opgegeven, waarom ik niet harder heb gewerkt. Ik lig een paar dagen in bed te grienen, maar dan gaat die melancholie wel over. Je kunt niet eeuwig jezelf beklagen ! En dan spring ik uit bed en ben ik weer een en al activiteit.

Ik krijg nog altijd aanbiedingen en ik heb nooit opgehouden scripts te lezen. Het is niet dat ik de deur achter me dichtsloeg en zei : ik doe nooit geen andere film. Ik wilde van omgeving veranderen, maar in die periode moest je echt in Hollywood wonen om aan de bak te komen in het filmbedrijf. Af en toe keerde ik even terug naar Los Angeles om te laten zien dat ik nog niet dood was.

Op zeker ogenblik ging u uw memoires schrijven.

Ik had een deal met een uitgever, maar omdat ik de deadline niet kon halen, heb ik het voorschot teruggegeven. Ik zal zeker mijn memoires schrijven, maar pas wanneer ik er klaar voor ben. Ik wil niet gebonden zijn aan contracten, inlevertermijnen, geld. Ik werk er met tussenpozen aan. Ik hoop dat het afgeraakt. Om de twee jaar verandert de titel, nu heet het ?My Wild Life Then and Now?, omdat ik het wilde leven in Hollywood vergelijk met het leven in de natuur.

Ik ben nu al bang voor de kritieken ! Iedereen wil natuurlijk alles over mijn Hollywood-periode weten. Maar voor ze dat lezen, zullen ze zich eerst door mijn ervaringen moeten worstelen met de wijde natuur, met mijn dieren, wat zij mij geleerd hebben. Ervaringen die veel belangrijker zijn dan mijn films. Maar ik kan best begrijpen dat iedereen altijd aan mijn films denkt. Ik doe het zelf ook : ik zie een dier doodbloeden en ik denk aan een rode jurk die ik droeg in een film !

Een van uw beroemdste scènes is de zwoele dans in ?Picnic? (1956). Die scène komt nu nog altijd heel sterk en suggestief over.

Oh ja ? Ik dacht dat dit nu wel belachelijk en voorbijgestreefd zou zijn. De regisseur van ?Picnic?, Joshua Logan, was een moeilijk man om mee te werken. Ik vond Hitchcock niet zo moeilijk omwille van de vrijheid die hij je gaf. Logan was hardvochtig en heeft zijn wrok omdat ik hem door de studio werd opgedrongen hij wilde Janice Rule, die de rol op Broadway had gespeeld op mij uitgewerkt. Ik was eens te meer tweede keus en was zijn zondebok. Met alle andere acteurs was hij poeslief. Met Susan Strasberg was het altijd van : ?Darling, when you are in the mood and you are ready for the scene, lift your little finger and I will roll the camera’s.? Hij had ontzettend veel geduld met haar, vooral in de scène waarin ze moest huilen, wat een eeuwigheid duurde.

En dan komt mijn beurt voor de huilscène : ?Get in there. Goddammit, you better cry !? Hij neep zo hard in mijn armen dat ik er blauwe plekken van had. Wat me nog het meest stoorde, was dat hij niet vertrouwde dat ik uit mezelf die emoties zou kunnen oproepen, zoals Susan Strasberg dat deed. Hij dacht dat hij me moest manipuleren, dat hij me pijn moest doen om me te laten huilen. Maar zo zit ik niet in elkaar ! Tijdens de opname in Kansas liep ik elke dag met de paternoster van mijn grootmoeder naar de kerk, om al biddend die foltering te doorspartelen.

U werkte met een hoop beroemde acteurs : James Stewart, Kirk Douglas, Sinatra, Bill Holden. Wie was uw favoriet ?

Er zijn veel goede acteurs met wie ik niet heb gewerkt, te veel om op te noemen. Dat geldt ook voor regisseurs. Maar het heeft geen zin om daarover te treuren.

Jimmy Stewart was zonder twijfel mijn favoriete tegenspeler. Ik werkte met hem in twee films die totaal verschillend waren, ?Vertigo? en eerst in ?Bell, Book and Candle?.

De regisseur van die laatste film, Richard Quine, pleegde in 1989 zelfmoord.

Hij was een prima regisseur, zijn einde was erg droevig. Hij had het gevoel dat hij niet gewaardeerd werd in Hollywood. Hij had het moeilijk om een job te krijgen. Had hij geweten hoezeer hij in Europa geapprecieerd werd… wie weet. Het is heel belangrijk om je geliefd te voelen.

?Vertigo? loopt vanaf 15 oktober bij ons in de bioscoop.

Kim Novak in Vertigo met James Stewart : Zonder twijfel mijn favoriete tegenspeler.

Kim Novak met Sharon Stone op de première van de gerestaureerde Vertigo-versie in Los Angeles.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content