Tot nog toe speelde ze de tweede viool naast haar beroemde partners : naast Brad Pitt en Anthony Hopkins in ?Legends of the Fall?, naast Richard Gere en Sean Connery in ?First Knight?, en naast Harrison Ford in ?Sabrina?. Maar Julia Ormond draagt de nieuwe ?Smilla’s Sense of Snow? voor een flink stuk op eigen schouders.

Patrick Duynslaegher

Julia Ormond speelt in deze verfilming van de internationale bestseller van de Deen Peter Ho/eg ( Miss Smilla’s Feeling for Snow) de jonge Smilla. Ze werd door haar Inuit-moeder in Groenland grootgebracht, studeerde onder invloed van haar Amerikaanse vader ( Robert Loggia) wetenschappen en wiskunde, en woont nu eenzaam in een appartement in Kopenhagen. Daar woont ook een kleine jongen, Isaiah ( Clipper Miano), ook een Groenlander, die van het dak valt. Een ongeluk, zegt de politie, maar zijn sporen in de sneeuw vertellen Smilla zeer gevoelig voor alles wat met sneeuw te maken heeft een ander verhaal : hij werd opgejaagd toen hij viel. Smilla wil uitzoeken wat er precies is gebeurd, en dat voert naar een ingewikkeld industrieel complot waar de machtige tycoon van de GreenlandMining Co. ( Richard Harris) bij betrokken is. Smilla’s Sense of Snow lijkt aanvankelijk een metafysisch mysterie te worden, maar verandert in de tweede helft in een vergezochte actieprent rond een grootscheepse samenzwering waarvoor de oplossing in een gletsjer in de noordpool te vinden is.

Smilla’s Sense of Snow wil veel meer zijn dan een ijs-thriller. Smilla’s zoektocht speelt zich ook af in haar hoofd ; de ontknoping voert haar ook terug naar haar roots. Julia Ormond stortte zich vol overgave in de rol van Smilla : om alles over haar omgeving van sneeuw en ijs te weten te komen, interviewde ze glaciologen, ze sprak met dokters over de nefaste gevolgen van onderkoeling, en ze at walvis om zich vertrouwd te maken met het voedsel van de Inuit-jagers.

U speelt in Smilla’s Sense of Snow helemaal niet het type van de passieve vrouw, maar het soort rol dat veeleer weggelegd is voor de actiehelden van het doek. Maakte dat de film voor u aantrekkelijk ?

Ik ben altijd geërgerd als ik films zie over vrouwen in nood. Ik heb altijd zin om te roepen : ?Grijp zijn wapen ! Schiet erop los, in plaats van er gewoon bij te staan en niets te doen.? Maar wat me aantrok, was veel ruimer : de complexiteit van het karakter. Veel vrouwen waren verrast dat Smilla’s Sense of Snow door een man werd geschreven. Peter Ho/eg creëerde in zijn boek een uitzonderlijk sterke vrouw, zowel fysiek als geestelijk, en veel vrouwen wilden zich maar al te graag met zo iemand vereenzelvigen.

Smilla is erg vastberaden, maar ze is geen ongeduldige actieheldin. Ze heeft het geduld van de jager, wacht altijd het juiste moment af en springt heel zuinig om met haar energie. Anders dan de cartoonhelden à la Schwarzenegger is ze helemaal niet onoverwinnelijk. Soms zit ze in de knoei en heeft ze de grootste moeite om zich uit een hachelijke situatie te redden. Ze is vaak bang, maar ze wordt gedreven door haar innerlijke overtuiging, en daardoor gaat ze risico’s niet uit de weg.

Als ze achtervolgd wordt door de schurken, rent ze voor haar leven. Voor mij is dat geen machogedoe. Het verschil met een gewone actiefilm merk je in de scène waarin ze in een mast moet klimmen en ze haar handen openrijt. Ze is geen superwoman. Ze is sterk omdat ze de stem van haar geweten volgt.

Mannen zijn trouwens evenzeer het slachtoffer van stereotype voorstellingen dan vrouwen. Zoals vrouwen geen pure actie aangeboden krijgen, mogen mannen maar zelden de andere kant van hun natuur exploreren, hun ogenblikken van zwakte en twijfel. Ik herinner me een heel mooie scène in Dances with Wolves waarin Kevin Costner flauwvalt wat hem zeer menselijk maakt.

Het mooie aan het personage Smilla is dat er zoveel verschillende kanten van haar worden getoond : intellectueel, maar ook fysiek en emotioneel. Meestal mag je van geluk spreken als je al een van die gebieden kan verkennen.

U praat met een raar accent. Wat is het ? Engels met een Deens accent ?

Het is in feite een Groenlands accent. De manier waarop iemand praat, onthult ook zijn of haar identiteit. We worden allemaal gekleurd door ons psychologisch verleden, de plaats waar we grootgebracht zijn, onze jeugd, onze sociale afkomst. Dat zit allemaal vervat in je manier van praten. Als je evoluties in dialecten onderzoekt, ontdek je fascinerende zaken. Waar denk je dat het cockney-accent in de East End van Londen vandaankomt ? Dat binnensmonds praten is een gevolg van de smog, de mensen hebben er leren praten zonder in te ademen. Waarom lijkt het alsof ze in Lancashire altijd aan het schreeuwen zijn en wordt elk woord fel gearticuleerd ? Omdat het een fabrieksstad is, de vrouwen moesten roepen om gehoord te worden.

Voor elke rol maak ik mijn huiswerk. Smilla zit op de wip tussen twee culturen, haar vader is een Amerikaan en haar moeder een Groenlandse. Dat wordt ons verteld door haar accent. Het was gecompliceerd. Want Groenlanders leren Engels op de Deense scholen. Dus moest ik het natuurlijk Groenlands accent vinden en het Deense ritme eruithalen. Een accent bestaat uit twee zaken : de klanken in je mond en het spraakritme. Het is een analytisch proces. Je gaat op zoek naar de juiste klanken en als je die hebt gevonden, heb je ook de persoon gevonden die je moet spelen : die jonge vrouw die wegging uit Groenland in ’86, die een emotioneel verlies leed dat ze nog altijd niet heeft verwerkt.

Hebt u zelf veel kunnen bijdragen tot uw rol ?

Bij de adaptatie van een boek neem je natuurlijk een groot deel over van het personage in de roman, maar dan moet je wel laten vallen wat niet meer in de film aan bod komt. Je moet je aanpassen aan de logica van het filmscript. En je gaat op zoek naar de momenten die emotioneel waarachtig en onthullend zijn, die vertellen wie Smilla is. Wat zijn de breekpunten ? Wat zijn de keerpunten ? Soms gebeurt het dat een dialoog niet meer klopt met het beeld dat je zelf van het personage hebt gevormd. Op zich is er niets fout aan, maar het past gewoon niet meer bij haar. Vaak zijn van het van die kleine details die je in de war brengen. Een van mijn favoriete scènes is Smilla’s gepassioneerde speech over wiskunde. Ze vertelt hier in feite over de overgang van haar jeugd naar haar volwassenheid. En dit gebeurde via haar kennis van de wiskunde. Ze leerde zich daarmee op een andere manier uitdrukken.

Hoe hard hebt u moeten trainen om u aan te passen aan de barre weersomstandigheden ?

Alle oefeningen waren erop gericht om de spieren te masseren en ervoor te zorgen dat ik bij extreem koude temperaturen van 30 onder nul normaal kon functioneren. Het probleem is dat alles meteen bevriest, je moet dus opletten wat je doet. Het belangrijkste was genoeg in beweging blijven om mijn bloedcirculatie gaande te houden. Veel lopen, aerobics, kickboxing, gewichtheffen. Gewoon de training die je ook voor andere zaken kunt doen. Het enige specifieke dat ik moest leren, was bergbeklimmen, maar dat ging dan vooral om sequenties die tijdens de montage zijn gesneuveld. Zo was er een scène waarin Smilla in Groenland in een bergspleet valt en er dan moet uitklauteren.

Herkent u zichzelf in Smilla ?

Een heel klein beetje maar. Ze is extreem intelligent, extreem goed in wat ze doet, ik denk niet dat ik aan haar kan tippen.

Wat ik het meest apprecieer aan haar is dat ze altijd naar de stem van haar geweten luistert, wat de anderen haar ook mogen aanraden, hoezeer het haar ook afschrikt of angst inboezemt. Ik hoop dat ik dat toch wat toepas in mijn beroepsleven. Ik heb keuzes gemaakt waar mijn omgeving versteld van stond. Als acteur heb je van die momenten dat je voelt dat je iets moet doen, en je zelfs geen zin hebt om het ook aan anderen uit te leggen. Want die uitleg zou ook kapotmaken wat er zo mooi aan is. Zoals mensen die zeggen dat ze een bijzonder geestige grap gaan vertellen, zelden echt geestig zijn.

Smilla heeft een nauwe band met dat jongetje dat van het dak valt. Hoe verliep jullie samenwerking op de set ?

Wat die band zo sterk maakt, is dat Smilla zichzelf herkent in Isaiah. Iemand die alleen is, geïsoleerd, van zijn wortels is weggerukt. En ze ziet dat als ze die jongen kan gidsen en koesteren, hij iets van zijn leven kan maken, ze hem kan helpen om zijn plekje in de wereld te vinden. Ze behandelt hem als een gelijke, ze is zijn vriendin, hoewel er ook een moederband is. Ze wil niet dat hij hetzelfde doormaakt als zij, en als hij omkomt, is er iets in haar dat ook sterft.

Het was heerlijk werken met Clipper. We speelden samen in de sneeuw, brachten samen heel wat tijd door. Films maken, valt kinderen zeer zwaar. Je moet goed uitkijken hoe het hen raakt. Plots staan ze bij een grote groep volwassenen in het centrum van de belangstelling. Ik weet van de samenwerking met kinderen in vorige films dat sommigen daar achteraf echt last van ondervinden. Ik werkte ooit met een kind dat zich bij zijn terugkeer naar school niet meer kon aanpassen en door zijn klasmaatjes uitgestoten werd. Kinderen hebben het er ook moeilijk mee dat ze een paar maanden door iedereen op handen worden gedragen en dikke vrienden zijn met de hele filmploeg, en dat dat van de ene dag op de andere wegvalt. Ze voelen dan een grote leegte. Het is moeilijk om ze daartegen te beschermen. Je kan toch niet voortdurend met ze telefoneren. Dat plotse verdwijnen van wat een hele tijd één grote familie was, is al lastig genoeg voor volwassenen. Clipper kan dat allemaal aan, hij begrijpt de realiteit van het filmberoep. Hij stuurt me nog altijd kaartjes.

Is het moeilijk om aan Hollywood te weerstaan ?

Nee, de business is veel internationaler geworden. Ik lees in tijdschriften dat ik in L.A. woon, terwijl ik daar nooit heb gewoond. Ik woon nog altijd in Engeland maar spendeer veel tijd in New York, waar mijn productiemaatschappij gevestigd is. Ik wil ook aan projecten werken met Europees talent. Ik hou van die mix. Ik stapte voortdurend heen en weer van de ene cultuur naar de andere. Als je een Amerikaanse film maakt, loop je het risico dat men zegt dat je verkocht bent. Zo zie ik het niet. Ik ben een acteur en wil niet beperkt worden door mijn afkomst. Als acteur moet ik zowel een Amerikaanse als een Zweedse kunnen spelen. Maar ik vind ook dat ze aan weerszijden van de oceaan aan zichzelf twijfelen. De Amerikanen zeggen dat de Britten heel goed zijn op toneel, maar ik zie schitterende stukken in Amerika. De Amerikanen voelen zich onzeker wat Shakespeare betreft, maar als hij zo universeel is, waarom doen wij dan zo possessief ?

Ik zou graag weer toneel doen, maar mijn productiemaatschappij slorpt zoveel van mijn tijd op dat ik me nu niet kan permitteren om zes maanden aan een stuk op de planken te staan.

Hebt u die maatschappij opgericht uit ontevredenheid met uw carrière ?

Nee, het was een oude droom die in vervulling ging. Al van toen ik nog toneel deed, droomde ik ervan ook achter de schermen iets te doen. Waarom als acteur niet zelf je lot in handen nemen, waarom altijd het slachtoffer zijn van de keuzes van anderen ? Want als je zelf je situatie beter in handen hebt, ga je ook begrijpen wanneer je faalt, wat er fout loopt.

Op het eind van Sabrina kreeg ik de kans om dit te doen. Het is geen ijdelheidsproject. Ik zit elke dag op kantoor, ik pomp er al mijn energie in als ik niet acteer. Ik wil het alleen maar doen als ik het goed kan doen. We hebben een aantal projecten in preproductie, maar ik kan er verder niets over zeggen.

U speelt nu ook de hoofdrol in de nieuwe film van Nikita Mikhalkov ?

Ja, The Barber of Siberia. Terug naar de sneeuw. Ik vond het script prachtig, maar waarom kon het niet The Barber of Hawaii heten ? Waarom moest ik weer naar de vrieskou ? We draaiden in de herfst in Siberië. Het verhaal speelt in 1895 en vertelt over een ingenieur die een stoommachine heeft uitgevonden waarmee hij bomen kan afhakken. Om zijn uitvinding in Rusland te kunnen gebruiken, heeft hij de handtekening nodig van de groothertog. Omdat hij dat zelf niet voor elkaar krijgt, roept hij de hulp in van een vrouw ik dus die al flirtend aan de handtekening moet zien te geraken. Maar het loopt allemaal in’t honderd. Richard Harris speelt de ingenieur.

U bent snel beroemd geworden.

Eerlijk gezegd wist ik niet dat het zo snel zou komen. Er wordt veel geschreven dat ik extreem ambitieus ben, maar dat is helemaal niet waar. Ik werk hard, en ik ben waarschijnlijk ambitieus, maar niet zoals het door de pers soms wordt voorgesteld. Ik was er echt niet op voorbereid. Plots zag ik overal op tijdschriftencovers mezelf staan. Het voelde vreemd aan om opeens mijn kop te zien op de voorpagina van de Daily Mail. De hype is pas goed begonnen toen Legends of the Fall in de bioscoop kwam. Om je evenwicht te bewaren, hecht je best niet al te veel geloof aan de hype. Het heeft ook een poosje geduurd eer ik negatieve kritiek kon verwerken, terwijl de meeste kritiek toch ook iets opbouwends heeft.

Het feit dat ik de rol van Smilla aangeboden kreeg, zie ik als een grote stap vooruit. Het is een rol die de film draagt, wat bijvoorbeeld niet het geval was in Sabrina. Ik zit nu minder te tobben. Vroeger was ik altijd ongerust. Nu denk ik nog wel eens : ?God, ik zal nooit nog werk vinden.? Maar omdat ik inmiddels mijn kans heb gekregen, voel ik me ook minder onzeker. Ik heb kunnen bewijzen wat ik kan. Ik ken zoveel mensen die ongelofelijk getalenteerd zijn maar nooit een kans krijgen, en met die frustratie blijven zitten. Dat geldt voor veel van mijn vrienden van de toneelacademie. Het blijft voor mij een raadsel waarom ik wel en zij niet, want zij kunnen minstens evenveel als ik. We zijn samen gegroeid, en plots ben ik naar omhoog geschoten. Gelukkig zijn mijn vrienden doodeerlijk met mij gebleven, zij maken me tenminste geen blaasjes wijs.

Smilla’s Sense of Snow, vanaf 28 mei in de bioscoop. De spectaculairste scènes werden gedraaid in Disko Bay op Groenland, zie p. 66 e.v.