Hij overtuigde als de gladste (“Saturday Night Fever”), de engelachtigste (“Michael”) en de taaiste (“Pulp Fiction”) kid in town, maar is hij geloofwaardig als een arrogant en gewetenloos advocaat? Als je Travolta zelf mag geloven, is zijn rol in het gerechtsdrama “A Civil Action” de meest complexe in z’n hele carrière.

Wat John Travolta onweerstaanbaar charmant maakt, is het schaamteloze plezier waarmee hij John Travolta is. Kan je hem ongelijk geven? Zijn verrijzenis in Pulp Fiction geldt in Hollywood als de comeback van de eeuw, en ook zijn vertolkingen in Face/Off en Get Shorty werden unaniem geprezen. Tegenwoordig vangt hij zo’n twintig miljoen dollar per film, en van alle topacteurs is hij wellicht degene die het meest als een ster leeft, in die mate zelfs dat het iets cartoonachtigs heeft. Wie anders kan er prat gaan op vier privé-vliegtuigen, waaronder een Boeing 707, met een vierkoppige bemanning van top tot teen uitgedost in Armani? Zijn wagenpark mag er ook wezen: een Rolls, een Chevrolet Tahoe, een grote Mercedes 560 SEL en een kleine, sportieve Mercedes 280 SL, de laatste een kerstcadeautje van mevrouw Travolta, de blonde blauwogige actrice en all American beauty Kelly Preston. De twee trouwden zes jaar geleden in Parijs, kregen hetzelfde jaar nog een zoontje, Jett, en als ze niet op een of andere filmset zijn, verdelen ze hun tijd tussen hun eigendommen in Carmel, Los Angeles, Maine en Hawaï.

De Travolta’s staan op goede voet met de Clintons, wat een tikkeltje bizar mag heten, want in Primary Colors zette Travolta een tot in de kleinste tics feilloze imitatie van Bill Clinton neer. Wat niet zo erg zou zijn, mocht de president in die film geen goedbedoelende, maar hopeloos hypocriete en vrouwenverslindende mooiprater zijn. Achter Travolta’s werktafel in zijn opulente villa in Spaanse stijl in Brentwood, een van de elegantste wijken van Los Angeles, hangt een foto van prinses Diana. Een voetnoot bij de kronkelige logica van roem en noodlot, want toen de twee bevriend raakten, stond zij op elke voorpagina, terwijl hij door het diepste dal van zijn carrière ging. En nu is hij op zijn 45ste opnieuw een superster en zij dood.

Op Travolta’s bureau ligt de steendikke turf What is Scientology?, een selectie uit de geschriften van L. Ron Hubbard. Samen met Tom Cruise is Travolta een van de bekendste aanhangers van deze sekte. Hij maakt er geen geheim van dat de leer van LRH, zoals hij Hubbard gemeenzaam noemt, een belangrijke rol speelt in zijn gezin. “Of het nu over relaties gaat of over opvoeding, scientology heeft een antwoord op alle vragen. Er zijn zelfs scientology-schrijfcursussen, daar zouden veel journalisten baat bij hebben.”

Touché. Maar kunnen we het nu over zijn rol in A Civil Action hebben? Een veilige keuze kan je het bezwaarlijk noemen. De film, geregisseerd door Steve Zaillan, de scenarist van Schindler’s List, is een wrang, waargebeurd verhaal over voorstadkinderen die sterven aan leukemie, veroorzaakt door industriële vervuiling. Daar komt nog bij dat de helden, en dan vooral Travolta’s personage, niet meteen sympathiek zijn. Jan Schlichtmann, de echte advocaat uit Boston die er uiteindelijk negen jaar en een groot deel van zijn kapitaal voor over had om twee machtige bedrijven aan te klagen in een zaak van giftig industrieel afval, is een al even dubbelzinnige figuur als Schindler. Schlichtmann stond bekend als een specialist in chantage. Als hem in het begin van de film gevraagd wordt waarom hij de zaak aanvaardt, antwoordt hij dat de theatrale waarde van acht dode kinderen hem wel aanspreekt. Toen Travolta het script las, was hij niet meteen overtuigd dat hij de cynische advocaat wilde spelen. “Ik zag wel dat het om een waardevolle film met een positieve boodschap ging, maar Schlichtmann was mij op het eerste gezicht te koud, te egoïstisch en excentriek. Zo’n rol is niet zonder risico, je zet er veel mee op het spel. Maar nadat ik een groep bevriende acteurs opgetrommeld had en we het script samen luidop gelezen hadden, wist ik hoe ik het personage moest aanpakken. Ik wilde hem spelen als iemand die zich aanvankelijk zelfs niet bewust is van zijn immoraliteit. Maar gaandeweg verandert er iets in hem. Schlichtmann is zonder twijfel een van de meest controversiële mensen die ik ooit gespeeld heb.”

Het matige succes dat A Civil Action in de States kende, verbaast hem niet echt. “Het is een lange film met een ernstig onderwerp, en je kunt niet echt voor de advocaat supporteren omdat hij onvolmaakt en prikkelbaar en zelfvoldaan is. Maar je kunt wel voor de zaak supporteren.” De president die hij in Primary Colors speelde, was ook een advocaat, maar je ziet hem nooit pleiten. “Dit is mijn eerste praktiserende advocaat, maar het beroep ligt mij wel”, grinnikt Travolta. “Als ik een ingewikkeld contract aangeboden krijg, bijvoorbeeld, dan ben ik er sneller uit dan mijn eigen advocaat.” Zijn personage heeft niet de tics van de echte Schlichtmann, hoewel hij die wel ontmoette. “De man die ik leerde kennen, was tot inkeer gekomen, terwijl ik vooral geïnteresseerd was in zijn vroegere persoonlijkheid. Niet dat dat echt een probleem was. Als ik een model nodig had voor een kerel die flashy was, ongevoelig, arrogant, een versierder die van geld hield en de dingen die je ermee kunt kopen, dan hoefde ik maar om me heen te kijken. Dat type is niet echt zeldzaam onder het soort volk waarmee ik de laatste twintig jaar te maken heb. En wat hem leuk maakt om naar te kijken, is dat de man niet eens beseft hoe verschrikkelijk hij wel is.”

De film rond krijgen bleek een beproeving op zich. De acht families uit Woburn, Massachusetts, die het echte drama beleefd hadden, vonden het ongehoord dat ze voor de film niet door de Walt Disney Company geconsulteerd of gecompenseerd waren. Verschillende betrokkenen betreurden het dat er om redenen van dramatische aard wijzigingen in het verhaal waren aangebracht. Donna Robbins, wier zoon in ’76 stierf, was er het hart van in dat diens afscheidswoorden iemand anders in de mond gelegd werden. Op een bepaald ogenblik leek Disney zelfs bijna even diabolisch als W.R. Grace en Beatrice Foods, de twee van milieuvervuiling beschuldigde bedrijven. Toen Disney de getroffen families een aanzienlijke som uitbetaalde, ebde de kritiek weg. Travolta: “Ik denk dat ze uiteindelijk wel blij waren dat de film er kwam. Ik had ook het gevoel dat ze ons respecteerden. Eén moeder kwam mij vertellen dat haar zoon voor zijn dood een geweldige fan van mij was. Welcome Back, Kotter (de tv-serie die Travolta bekend maakte, LA) was zijn favoriete show. Ik moet eerlijk bekennen dat mij dat overrompelde. Plotseling was het voor mij minder belangrijk om elk detail over de zaak te weten te komen, ik wilde die moeder gewoon zoveel mogelijk plezier doen. Ik kan alleen maar hopen dat ik haar niet enkel aan de tragedie herinnerd heb, maar ook een beetje getroost.”

Al bij al waren de opnamen van A Civil Action behoorlijk uitputtend. “Ik had zonder problemen twee Michaels of twee Primary Colors na elkaar kunnen maken, maar geen twee Civil Actions. De buitenopnamen gebeurden hartje winter in Boston en het was ijzig koud. Het verhaal was op zich al dramatisch en verontrustend en het script was zeer verbaal: ik moest verschrikkelijk lange monologen uit mijn hoofd leren. En de regisseur had een heel specifieke visie op de film, maar hield die grotendeels voor zichzelf.”

Het boterde niet echt tussen Zaillan en Travolta, zoveel is duidelijk. Zaillan bleek een onwaarschijnlijke perfectionist te zijn, die elke opname zo vaak liet overdoen dat het een running joke werd op de set. William H. Macy ( Fargo) speelt een boekhouder in Schlichtmanns advocatenkantoor: “Soms legde Zaillan de opnamen stil, liep naar een asbak in het decor, verschoof hem een centimeter en schoot de scène dan opnieuw. Ik denk niet dat Travolta of wie dan ook op de set ooit eerder zeventien takes hebben moeten ondergaan.” Volgens andere bronnen had Travolta dan weer zoveel moeite om zijn tekst te onthouden dat hij een beroep moest doen op een teleprompter en bordjes met trefwoorden. Hij zou vaak te laat op de set gearriveerd zijn en vroeg weer vertrokken in een van zijn privé-jets. Zijn lunches, bereid door de chef die overal met hem meevliegt, zouden veel te lang uitgelopen zijn.

Mensen uit Travolta’s omgeving ontkennen met klem dat hij zich tijdens de draaiperiode als een prima donna gedragen zou hebben. En zelfs Zaillan, die beslist geen boon voor hem heeft, verdedigt de acteur: “Met een ster werken is anders dan met toneelacteurs. John heeft zijn entourage, hij hangt doorlopend aan de telefoon. Maar eenmaal op de set en aan het werk was hij een professional.” Misschien waren de conflicten tussen de twee mannen niet eens zo dramatisch als de roddelcolumnisten deden uitschijnen. Zou Travolta opnieuw met Zaillan willen werken? Hij lacht de beroemde kuiltjes in zijn vlezige wangen. Ondanks zijn grijzende haar en weldoorvoede pens heeft hij nog altijd iets jongensachtigs. “Ja, maar niet meteen. Ik zou eerst een paar films op mijn manier willen maken voor ik er weer een op zijn manier zou aankunnen.”

Travolta zou anders wel wat perfectionisme in zijn carrière kunnen gebruiken. Als A Civil Action wereldwijd niet het verhoopte succes haalt, zou Travolta’s marktwaarde kunnen dalen, voor het eerst sinds zijn spectaculaire wedergeboorte als de junkie-huurmoordenaar in Pulp Fiction. Mad City, waarin hij tegenover Dustin Hoffman acteerde, kreeg overwegend positieve recensies, maar bracht slechts 10 miljoen dollar op. Bij ons raakte de prent niet eens in de bioscoop. En Primary Colors deed het in de States niet eens zoveel beter, ondanks alle promotie die Travolta er voor voerde. “Volgens mij ging het om een soort burn-outsyndroom. De studio dacht dat het Clinton-schandaal een goede motor voor de film zou zijn, maar het tegenovergestelde bleek waar. De mensen werden er elke avond op televisie mee om de oren geslagen en dus wilden ze niet nog eens naar de bioscoop voor een film waarvan ze dachten dat hij een gefictionaliseerde versie van de feiten was. Maar ik hield er twee mooie brieven van president Clinton aan over. Hij apprecieerde de zorg die ik besteedde aan de interpretatie van mijn personage…”

Na A Civil Action draaide Travolta de militaire thriller The General’s Daughter, met als regisseur Simon West ( Conair). Zijn volgende project zou The Shipping News worden, de filmversie van de roman over het leven in een stadje in Newfoundland, waarmee E. Annie Proulx in ’93 de Pulitzer Prize won. Maar budgetproblemen en meningsverschillen over het script zorgden voor uitstel. Volgens Travolta moest de film in essentie een love story worden, terwijl regisseur Fred Schepisi vond dat hij op die manier onrecht zou doen aan een complex, ingenieus opgebouwd boek. Een ander project dat al een tijd in de lucht hangt, is Battlefield Earth, een sciencefictionfilm gebaseerd op de bestseller van Travolta’s grote idool, scientology-stichter L. Ron Hubbard. Hij noemt het “het beste sciencefictionboek ooit geschreven” en is “verschrikkelijk enthousiast” over het project.

Maar intussen zit er dus een hiaat in zijn werkschema en die vrije tijd brengt hij door met vrouw en zoon, op hun eiland in Maine of in een van hun huizen in Californië. Volgens intimi zouden ze bijna elke avond in hun slaapkamer eten. Travolta, met vonken in zijn blauwselblauwe ogen: “Kelly en ik delen de mening dat leven een kunst is waaraan gewerkt moet worden. We steken zeker evenveel energie in ons huwelijk als in onze films.”

Als The Shipping News ooit van de grond komt, zouden Travolta en Preston samen op het scherm te zien zijn, voor het eerst sinds het redelijk lamentabele The Experts (’87) waarbij ze elkaar leerden kennen. Lang speelde Preston vooral blonde bimbo’s die naar de held konden fluiten. Niet alleen op het scherm trouwens, want voor ze Travolta ontmoette, werd ze door Charlie Sheen gedumpt. Later liet de toen nog onbekende George Clooney haar verstaan dat hij meer gehecht was aan zijn huisvarken Max dan aan haar. Maar nu is ze dus gelukkig getrouwd en ook haar carrière kent een miraculeuze heropleving. Zo is ze binnenkort te zien als tegenspeelster van Eddie Murphy ( The Holy Man), Michael Keaton ( Jack Frost) en Kevin Costner ( For the Love of the Game). Travolta is blij met haar succes, maar het betekent wel dat er voorlopig niets in huis komt van het grote gezin waarvan hij allang droomt. “Het is niet het juiste moment”, geeft hij toe. “Het is Kelly’s lijf en het zou niet fair zijn om nu van haar te eisen dat ze tijd uittrekt voor meer kinderen.”

Verkeerde keuzes, Travolta kan er van meespreken. Drieëntwintig was hij toen Saturday Night Fever en Grease een sekssymbool van hem maakten. “Maar ik had het te druk met experimenteren en van mijn roem te genieten om op een serieuze manier aan mijn carrière te bouwen. Ik weigerde de hoofdrol in American Gigolo, An Officer and a Gentleman, Scarface en Splash, stuk voor stuk succesvolle films… Nu is het anders: ik ben intens met mijn werk bezig en ik heb het geluk dat er nog nooit zoveel interessante rollen voor rijpere mannen geweest zijn. En hoe hoger je plaats op de power list, hoe beter de keuze: alle projecten waarbij ik nu betrokken ben, zijn gebaseerd op kwaliteitsscripts. Ik heb geen spijt van alles wat ik heb meegemaakt. Waar ik nu sta, bewijst dat alles mogelijk is, als je maar koppig volhoudt in plaats van na een paar afwijzingen de moed te laten zakken. Jonge acteurs vertellen me weleens dat ze zich aan mijn voorbeeld optrekken, en daar ben ik eerlijk gezegd nogal trots op.”

“A Civil Action” loopt vanaf 28 april in de bioscoop.

Bruno Lester / Bewerking Linda Asselbergs