Wat maakt een mens tot wat hij is? Deze week ex-formule 1-rijder Jacky Ickx over zijn vroegere en zijn huidige ik, over glorie en generositeit, en over de knikpunten in zijn parcours.

We ontmoeten Jacky Ickx op het balkon van een kamer op de tweede verdieping van Hotel Hermitage in Monaco, aan de vooravond van de Grand Prix. En we kijken naar het schouwspel onder ons.

Ikhebgedurende velejarenopéénenkelspoorgeleefd. Racen was mijn leven, ik had geen oog voor wat daarbuiten gebeurde. Maar hier, op ditzelfde terras van het Hermitagehotel, waar ik sinds 1970 kom, kijk ik nu met enige verwondering naar de jachten, de piste, de bolides, het hele toneel rond de Grand Prix. Vandaag, op mijn 62ste, herken ik geenszins de jongeman van toen die deze Grand Prix heeft gereden, en de vele duizenden kilometers races, en zoveel keren de 24 uren van Le Mans. De confrontatie met die wereld geeft mij nu een heel vreemd gevoel. Als ik de racers in hun auto’s zie stappen, kan ik me nauwelijks voorstellen dat ik zo vaak hetzelfde heb gedaan. Ongelooflijk en verbazingwekkend tegelijk. Omdat het hele schouwspel zo veraf staat van de man die ik geworden ben. Want ik verklap je geen geheim als ik zeg dat de autosport een sport van macho’s en egoïsten is, of op zijn minst van kerels met een opgeblazen ego. Een wereld waar je alles moet voor over hebben om te slagen, en waarin geen tijd of plaats is voor generositeit.”

KenTyrrellheeftmijnleveneenandererichtinguitgestuurd. Ik dacht dat ik gemaakt was voor de motorraces, maar tijdens een wedstrijd met een Cortina-Lotus in Boedapest is de beroemde team boss me komen opzoeken. Met de vraag om een van zijn eenzitters te testen. Ik wilde graag toezeggen, maar moest eerst vijftien maanden legerdienst kloppen, dus dat kon wel even wachten. Vijftien maanden later belde hij weer op, met dezelfde vraag. Dus ging ik, maar vooraleer ik de gelegenheid kreeg om mijn eerste race te rijden, had ik al twee van zijn auto’s in de prak gereden. Omdat je nu eenmaal niets anders kàn dan auto’s in de prak rijden als je tot de limiet gaat. Ik won veel tijd door die ‘zelfopoffering’. Maar op geen enkel moment heeft Tyrrell laten merken dat hij dat vreselijk vond. Toen kon dat nog, werd je enige leertijd gegund. Tegenwoordig zou je al lang voor je diensten bedankt worden. Als ik aan Tyrrell terugdenk, denk ik aan een man die bepalend geweest is in mijn leven. Hij heeft me op de juiste manier in de richting van het racen gestuurd. Dankzij zijn aanbod heb ik me kunnen ontplooien en hebben Ferrari en Porsche mij later gevraagd. Maar het zou een grove vergissing zijn te denken dat je je eigen lot in handen hebt. Je kunt wel een beetje bijsturen, maar eerlijk gezegd dirigeer je niets. De weg wordt voor je uitgetekend, je kunt hoogstens wat naar links of rechts gaan.”

Alsjejongbent, denkjedatallesnormaalis. En dat het succes en de glorie je vanzelf toekomen terwijl je nauwelijks wilt weten dat er een hele ploeg nodig is om te winnen. Pas veel jaren later besef je dat je te weinig waardering hebt opgebracht voor de mensen die het allemaal mogelijk hebben gemaakt. Mensen die op de achtergrond werkten en, gedreven door hun passie, in complete anonimiteit en vooral helemaal buiten de schijnwerpers, nachten lang aan je racewagen sleutelden. Om een overwinning te behalen waarin je uiteindelijk maar een klein radertje bent. En al die mensen heb ik nauwelijks bedankt. Misschien omdat ik het normaal vond om zoveel te krijgen. Er is gezegd dat ik als jonge racer erg arrogant was. Dat kan best want het is een eigenschap die in de topsport bijna onontbeerlijk is omdat je anders onder de voet wordt gelopen. Jammer genoeg kun je die lijn ook doortrekken naar het gewone leven, waar een vriendelijke mens die even niet oplet, vertrappeld wordt.”

Er is een droefheid die ik met me meedraag. De droefheid die het gevolg is van de ongevallen die ik heb meegemaakt. Ik kan niet zeggen dat die ongevallen me veranderd hebben, maar ze hebben me wel onnoemelijk veel verdriet gebracht. Je kent ze, en ik wil er verder niet veel over zeggen. Behalve misschien dat ik in mijn leven zowat alles heb meegemaakt, terwijl de mensen meestal alleen de triomfen hebben onthouden. Sommige ongevallen hebben voor littekens gezorgd, een aantal daarvan zijn onuitwisbaar, niet meer weg te denken, ik draag ze elke dag met me mee. Ik wil er verder niet meer bij stilstaan, behalve dat ik er een beetje probeer uit te leren. Je kunt stomme dingen doen in het leven, en daarna kun je alleen proberen ze niet meer te herhalen. Om maar te zeggen dat mijn leven geen aaneenschakeling is van hoogtepunten. Ik ben verre van perfect.

Ik ben er absoluut van overtuigd dat je de evenementen niet zelf kiest, het zijn de evenementen en de mensen die jou kiezen. Er gebeurt zoveel dat je niet hebt voorzien, er zijn wegen die samenlopen, dingen die gebeuren waar je geen vat op hebt. Gebeurtenissen waar je niet bij stilstaat, maar die moeten gebeuren om je te openen. Je kunt vloeken omdat iets je niet lukt, om achteraf te ontdekken dat de alternatieve weg die je daarbij gedwongen was te nemen, juist de betere was. Ik heb geen spijt van zaken die niet gelukt zijn, omdat ik intussen weet dat als iets niet lukt, je het gewoon moet loslaten. En tegen jezelf zeggen : ‘ Cen’estpaspourtoi’.”

ThierrySabine, de organisator van Paris-Dakar,heeftmijn ogen geopend en daardoor mijnlevenveranderd. Met hem heb ik Afrika ontdekt. Daardoor is een wereld voor me opengegaan en heb ik mij gerealiseerd dat ik niet de enige was op deze planeet. Wat Afrika me gegeven heeft, is nauwelijks in te schatten. Omdat de Afrikanen ongelooflijk wonderlijke mensen zijn, en ons wat te leren hebben vanuit een andere attitude. Ze bezitten niets, maar ze hebben de glimlach. Ze zijn vrijgevig, leven met plezier en zijn zo menselijk. Omdat het er in hun situatie op aankomt zich schrap te zetten om te overleven. De solidariteit die daardoor tussen familie of dorpen is gegroeid, zijn wij kwijt.”

InBurkinaFasohebikontdekthoeengonzeeigenideeënzijn. Hoe arrogant de wil van het Westen is om zijn waarden op te dringen aan andere landen en systemen. Onderweg op onze reizen door Afrika, hebben we Naba Boulga leren kennen, de koning van Salogo. Een buitengewoon man aan wie men bepaalde bevoegdheden heeft toegekend en die verantwoordelijk is voor tweeëndertig dorpen. Hij is nog een koning zoals je ze in 1907 aantrof, of in 1807, of zelfs in 1707. Zijn onderdanen komen naar hem toe voor een audiëntie en op zondag ontvangt hij de dorpsoversten in een modern gebouw en hij zit daar, omringd door de honderddertig leden van zijn familie, van de concubines van zijn vader tot de zusters van zijn moeder, en iedereen heeft er zijn plaats, zoals in een paleis. Na de mis spreekt hij met de dorpschefs die een kip hebben meegebracht. Ze komen voorovergebogen, de ogen neergeslagen en ze richten het woord tot een man die hun boodschap dan doorgeeft aan de koning, ook al heeft deze de vraag de eerste keer al gehoord. Dat systeem geeft de koning de tijd om na te denken, en in zijn antwoord richt hij zich direct tot de man die de vraag heeft gesteld. In onze ogen lijkt dat allemaal niet erg democratisch maar het is wel een systeem dat werkt. Omdat hij in de hoofdstad om hulp kan vragen voor zijn dorp, dat verlaten in de wildernis ligt. En hij krijgt die hulp omdat hij unhommed’influence is, en omdat hij zich verantwoordelijk voelt voor de dertig dorpen die van hem afhangen. Hij zorgt ervoor dat er putten worden gevonden, dat er geboord wordt, ilsedémerde, zoals heel Afrika dat doet, op een Afrikaanse manier. Ik bedoel maar, als iemand de karaktersterkte en de rechtlijnigheid van geest van een leider heeft, dan is het goed om een echte chef te hebben. Even goed als met achttien rond een tafel te discussiëren over een beslissing die nooit genomen wordt, omdat er unanimiteit vereist is.”

Kunnen geven is een cadeau. Mijn vrouw en ik reizen vaak door Afrika om daar dingen te doen waar-over niet gesproken wordt. We zijn geen ngo, we zijn gewoon een groep vrienden en we mijden de publiciteit. We kunnen dat omdat we in vergelijking met grote organisaties het voordeel hebben dat we niet bepaalde doelstellingen moeten bereiken, zeker niet financieel. Dat maakt het mogelijk om in alle discretie te werken, in complete anonimiteit. Maar verwacht vooral niet dat ik je zal uitleggen waar het allemaal om draait. Ik weet alleen dat het mij een enorme voldoening schenkt mensen iets te kunnen geven zonder daarvoor iets terug te verwachten. Als zij mij willen bedanken, voel ik me verplicht erop te wijzen dat het plezier om positieve, constructieve dingen op te zetten een nog veel grotere vreugde geeft. Ik kan niet anders dan zeggen dat het een heel bijzondere ervaring is. Onderweg zijn in Afrika verschaft ons telkens weer een zeer grote voldoening.”

Mijnkinderenzijngeweldig. Ik heb er vijf. De laatste drie hebben het geluk gehad dat zij mij veel meer hebben gezien, ook al waren de omstandigheden niet ideaal. Maar dat betekent dat de tijd die ik met hen doorbreng een speciale dimensie krijgt. Mijn twee oudste kinderen hebben me veel minder gezien, omdat ik altijd onderweg was, al voel ik me daar niet echt schuldig over. Als je jong en ambitieus bent en tegelijk een familie wil, blijft er niet veel tijd over. Want je bent verplicht om hard te werken omdat je het beste wil voor je gezin, een eigen huis. En als je het beste wil, werk je zo hard dat je niet voor 7 uur ’s avonds thuiskomt, en dat je al weer op de baan bent vooraleer de kinderen opstaan. Ik ken Vlaamse bouwvakkers die ’s morgens om vijf uur al onderweg zijn naar hun werk, dat soms twee uren van huis verwijderd is. Het is in onze moderne wereld zo courant geworden dat je je kinderen gedurende de week niet of nauwelijks ziet, om dan op zekere dag te beseffen dat ze volwassen zijn en dat je ze niet hebt zien groot worden. Ik weet het, ik heb het zelf meegemaakt. Maar met de drie kleinsten heb ik ook de andere kant gezien.”

Eengeboorteisietsongelooflijks. Terwijl sterven, of je nu naar de hemel gaat of elders, van een stuitende banaliteit is. Ook dat heb ik in Afrika geleerd. Natuurlijk is het triest en tragisch, maar een Afrikaan ervaart dat vertrek als iets helemaal anders. Hij wordt door een sterfgeval niet zo uit zijn evenwicht gebracht als wij. Omdat we tederder zijn, eeuwig zouden willen leven. Ik heb een Afrikaanse vrouw en ik heb onderweg veel Afrikanen ontmoet en daardoor kan ik beide kanten zien. Ik kan hier in Monaco zitten maar ik kan evengoed onder het klif van de Dogon in Mali verblijven. Daardoor heb ik een soort sereniteit verworven. Ik heb begrepen dat je gewoon je best moet doen, en datgene moet doen waarvoor je in de wieg bent gelegd. Ik ervaar mijn leven als een privilege, omdat ik hier met jou op dit balkon kan zitten en dat alles overleefd heb. Van alle racers uit mijn periode heeft slechts een derde zijn passie overleefd en ik behoor tot dat deel dat niet is gesneuveld. Dat heeft niets met talent te maken maar alles met geluk. Ik ben me daar zeer bewust van. Onlangs heeft men mij gevraagd om enkele races te rijden met auto’s van toen en ik heb neen gezegd. Omdat ik denk dat ik die hele weg niet heb afgelegd om me op me opnieuw met een Cortina-Lotus uit de jaren zestig in de vangrail te gooien. Ik wil het lot niet uitdagen, omdat er grenzen zijn aan alles. Ik ben vol bewondering voor de kerels die nog wel de moed opbrengen om zo hard te rijden, maar het is mijn ding niet meer. En bovendien is mijn engelbewaarder aan een rustige oude dag toe.”

MijnAfrikaansevrouwheeftmijnblikverruimd. Terwijl ik al een beetje afgerond ben in de hoeken, is zij zeer rechtuit. Zij is het die mijn blik heeft verbreed. En als je met haar in discussie gaat, zal ze je op een bepaald moment tegenspreken en zeggen ‘dat is een redenering van blanken, van blanke Europeanen, wat je vertelt kennen wij niet.’ Zij bouwt aan een positief parcours, maar op een andere manier dan wij voor ogen hebben.”

Paradoxaalgenoegismijnbekendheidnugroterdantoeniknogracete. Zou het kunnen dat ik met het ‘liggen’ ook rijper ben geworden ? Of gewoon iets minder slecht ? Nog vreemder is dat veel uit mijn vorig leven weer opduikt. Soms heb ik het gevoel dat in deze moderne wereld steeds meer respect wordt opgebracht voor ‘antiquiteiten’, tenminste als die een beetje een bijzondere weg hebben afgelegd. Of hoe kun je anders verklaren dat mensen van Audi me een jaar geleden zijn komen vragen om met hen de wereld rond te reizen en een keertje in Shanghai, een andere keer in Las Vegas, als ambassadeur van het merk op te treden ?”

Datikvandaagdedagkankiezenismijngrootstegeluk. Ik bedoel daarmee dat ik niet alleen kan kiezen wat ik wil gaan doen. Ik kan zelfs de mensen kiezen met wie ik wil samenwerken. Omdat ik niets specifieks verwacht, ga ik alleen nog naar diegenen die ik echt wil zien, met wie ik wil praten, met wie ik op dezelfde golflengte zit. Ik moet niet meer op zoek gaan en ik zou willen dat het laatste kwart van mijn leven zo vredevol, zo zacht en zo teder mogelijk is. In die wens ligt het verschil tussen twee individuen, dat van vroeger en dat van nu. Daarmee bedoel ik niet dat ik iets speciaals heb, ik geloof alleen dat elke mens die gegroeid is met dezelfde vragen geconfronteerd wordt.

Ik heb ooit een dokter ontmoet aan wie ik vertelde dat er zoiets bestaat als een weegschaal in het leven. Je gaat bergop en voelt je sterk, maar op een bepaald moment kijk je achterom en word je geconfronteerd met de weg die je hebt afgelegd en kijk je vervolgens vooruit naar de weg die nog rest. Iedereen maakt die bedenking op een bepaald punt in zijn leven, op het moment dat daartoe geëigend is. Toen glimlachte hij en zei : ‘U hebt ontdekt dat u sterfelijk bent.’

Wat prachtig is en eigen aan jongeren is dat ze die sterfelijkheid nog niet hebben ontdekt. Omdat ze het eeuwige leven voor zich hebben, zijn ze sterk, boordevol mogelijkheden. Hun ambities kennen geen grenzen en in hun drang om de meest irreële utopieën te realiseren zijn ze niet tegen te houden. Ze kunnen bergen verzetten.

Toen ik op dat punt kwam, waarop ik op de weg terugkeek, maakte ik me de bedenking dat de resterende weg behoorlijk kort wordt. En ik dacht daarbij dat er twee manieren bestaan om dat moment te verteren : verbitterd worden of je goed voelen. Ik heb voor dat laatste gekozen.”

Door Pierre Darge – Foto’s Saskia Vanderstichele