HORROR & GOTIEK

Thunderbolts and lightning, very, very frightening… Gothic is back ! De meer alternatieve modeontwerpers, regisseurs en popsterren zijn terug bezeten van alles wat duister en mysterieus is. Vampieren en demonen, heel veel schaduw en weinig licht. Een cursus heksenkringleggen voor beginners.

Peter De Potter

Er lijkt een samenzwering gaande om de apocalyps wat sneller dan ons lief is aan te roepen. Als je het niet zo meteen aanvoelt, neem dan het dichtstbijzijnde stijltijdschrift op de schoot, zap naar MTV en zoek naar het hipste radiostation. Veel kans dat je binnen het kwartier de duivelsmeisjes ziet paraderen, de zwarte kraaien ziet vliegen en een lawaaierig exorcisme te horen krijgt. Je hoeft je niet meteen achter de sofa te verschuilen ; het is vast niet persoonlijk bedoeld. Een groot deel van de audiovisuele garde is de discotravesties en de computergrafiek hartsgrondig beu ; er wordt terug geroerd in kolkende potjes en getapt uit de donkerste vaatjes, de ene al wat vrijblijvender dan de andere.

Dit is the year of darkness, een gerecycleerd Huiverland vol eeuwenoude symbolen maar opvallend veel beelden uit de popcultuur van de afgelopen decennia. Want nieuw is de stroming natuurlijk niet. Wel wordt de danse macabre lichtvoetiger dan voorheen geswingd, met meer humor en gevoel voor spektakel. Het levert terug wervelende defilés, bombastische films en verheven rockgoden op, het spreekwoord indachtig dat de duivel nog steeds de beste deuntjes en prentjes heeft. De nieuwe DarkSide, zo wordt het genoemd, choqueert niet ; het is en blijft een fantasiewereld waarin nachtmerries een begin en een eind hebben. De levensechte terreur en droefheid krijg je op het journaal te zien en die is van alle tijden, fin de siècle of niet.

Om de recente Gothic-liefhebbers te typeren, gooit journalist Ryan Gilbey er in The Face de term doom generation op (kunt u de gen’s nog tellen ?), en schrijft hij dat het een leeftijdsgroep betreft die in het midden van een crisis zit maar daar dubbel en dik van geniet. ?Wat de Dark Side onderscheidt,? vindt Gilbey, ?is dat ze hun demonen confronteren en niet proberen te verbannen. Er wordt nagedacht over ideeën die een goede, brave burger niet hoort te hebben. Dat duidt op een intensief (zelf)onderzoek. Antwoorden vinden ze niet altijd, maar er wordt tenminste terug hoog gegrepen.? Welkom in het moderne spookhuis, vol effecten, dubbele bodems en ironie.

Algemeen is Gothic de look en levensstijl van de onbegrepen enkeling, de romantische ziel die passief rebelleert tegen, om een beladen uitdrukking te gebruiken, de strikte normen en zeden van de samenleving. Het is ongegeneerd escapisme, en wat ontbreekt in het dagdagelijkse wordt gezocht in het bovennatuurlijke, het irrationele en de mystiek. In Gothic-kringen heerst een fascinatie voor middeleeuwse alchemie en occultisme ; duisternis wordt met een hoofdletter geschreven en de natuur is dan een overweldigende, primitieve oerkracht die je maar beter respecteert.

Hoewel de meningen verschillen, kan je de naam terugbrengen naar de Gothic novel uit de late achttiende eeuw, het begin van de westerse griezelliteratuur. De verhalen vol gedoemden en gekwelden speelden zich af in verlaten kastelen, kloosters en cellen bezaaid met doodskisten en graftomben, nog steeds vaste waarden in het genre. The Monk van Matthew G. Lewis, de bekendste roman uit die tijd, is verplichte Goth-kost, net als latere turven van Blake, Edgar Allan Poe, Mary Shelley en natuurlijk Dracula van Bram Stoker.

Gothic is over het algemeen abstract en ceremonieel, met karrenvrachten symboliek en rituelen die de moderne tijd ontduiken zoals vleermuizen het licht. Kaarsen en kandelaars in plaats van elektriciteit, oude huizen met hoge plafonds, vergeelde boeken, pentagrammen en geen zaktelefoons. Er wordt ook vaak teruggegrepen naar de decadente kunst van de late negentiende eeuw : de onheilspellende Gustave Moreau, de zinnelijke Dante Rossetti, de vergiftigde Aubrey Beardsley. Het genre omarmt de dood als ware het een fatale liefde, en bedient zich van een op zijn zachtst gezegd pompeuze taal. Sterren zijn juwelen van de nacht, bloemen in de knop al verdord, de slaap een afdaling in de spelonken van de geest. Gothic is een antihouding, maar het manifesto dicteert geen spandoeken en betogingen.

Het is vooral het uiterlijk dat alles duidelijk moet maken : een raaf hoort zich te kleden zoals hij gevederd is. De outfits moeten gitzwart zijn, van kop tot teen, met lange, wapperende gewaden, overjassen en voor de durvers een dramatische cape. Netkousen, al dan niet gescheurd, zwarte kant, hemden met ruches, puntschoenen of laarzen. Accessoires : kilo’s sieraden, liefst met een religieuze inslag, van kruisbeelden en doodshoofden tot Egyptische tekens. Riemen, hoge hoeden, zijden sjaals. Essentiële afwerking : zwartgeverfd haar, pluizig en ragebol of in pieken omhooggekamd, een lijkbleke teint en donkere, zware make-up. Voor de meisjes : nog meer make-up, stijl Cleopatra. Op z’n best is Gothic een zwaarmoedige glamour met iets latent erotisch, maar elk verlies van beheersing leidt tot een eendimensionale verkleedpartij.

Het werd een heuse jeugdcultuur begin de jaren tachtig, aangedreven door een hele resem Engelse rockgroepen. Bij de aanvang van dat decennium stond alles in één grote freeze-frame : de bom ging meer dan waarschijnlijk vallen, overal werkloosheid, en wat was er toch mis met Christiane F. ? De punks waren uitgeschreeuwd, Ian Curtis van Joy Division werd bengelend aan een koord teruggevonden. Het was de periode die muzikaal schipperde tussen de new romantics en de post-punk : van Fade To Grey tot Killing Joke. Daartussenin fladderden de vleermuizen en vlogen de bezemstelen. Bauhaus orakelde Bela Lugosi’s dead, The Sisters Of Mercy bezongen de Black Planet met een grafstem, en The Virgin Prunes hadden een Pagan Love Song.

Maar het was vooral Siouxsie & The Banshees die de verborgen vogelverschrikker in de devote Gothic-fan naar boven haalden. Hun muziek klonk intens, atmosferisch en kronkelig, een beetje zoals de Klimt– en Schiele-imitaties die vaak hun platenhoezen sierden. Trouw aan de regels haspelde zangeres Siouxsie verscheidene donkere heldinnen-looks door elkaar : wat Louise Brooks, een snuifje Egyptian chic, alle Koninginnen van Onderland vindbaar, en zoveel mascara dat er vast een verdoken Rimmler-sponsoring achter zat.

Al die groepen trokken hetzelfde leger zwartdragers aan die gezamenlijk maar nooit gezwind, dat hoorde niet alle optredens en festivals afschuimden, eigen cafés openden en een curieuze dansstijl ontwikkelden. Een soort houthakkersdansje was het, schuddend en diep voorovergebogen, alsof iedereen verwachtte dat het plafond ging instorten. Je zag ze overal, zeker hier in Vlaanderen, waar de boetiekjes met spinnenweb-T-shirts en donkerpaarse nagellak floreerden.

In de tweede helft van de eighties kikkerden de meesten terug op, maar hier en daar bleef er eentje vastberaden op een zolderkamer z’n witte muis voederen, want die diertjes waren in volle doemtijd zeer en vogue. De hele ideologie ging van radicaal terug naar halfzacht ; de plunje die eerder de ouders deed schrikken, was plots de bron van eindeloos jolijt. Maar kijk, de tijden zijn de volhouder goed gezind : de gestencilde posters voor Back to the Grave-fuiven worden vandaag de dag steeds frequenter, houseliedjes samplen noe-weef dichteres Anne Clarke, en zelfs de Backstreet Boys hebben een clip gemaakt vol magiërs en vampieren.

De noir-renaissance komt niet in de laatste plaats door het toedoen van de Amerikanen. Het genre kennen ze natuurlijk al langer. The Addams Family heeft er al sinds de jaren zestig een nationale fanclub, en heel wat Gothic queens komen uit hun popcultuur. Stevie Nicks van Fleetwood Mac bijvoorbeeld, de fee in zwarte kant of Anne Rice uit voodoo-stad New Orleans, die het visionaire Interview With A Vampire schreef. Bette Davis in haar gloriedagen was je reinste Goth, en elke volgelinge wil even krakend oud worden als de actrice. Strikt geografisch hoort ze niet in het rijtje, maar Velvet Underground-chanteuse Nico was ook een archetype. Na haar affaires met Lou Reed en John Cale kon ze zo terug de modellenwereld in ; in de plaats koos de tragische schone ervoor de aardbol rond te trekken met haar harmonium en klaaglijke, mystieke liederen.

De Dark Side, versie populair vermaak, wordt ons nu vooral gebracht door Hollywood. Het is vooral de verdienste van regisseur Tim Burton die, zonder ooit een echte horrorfilm te maken, het griezelige terug fun maakte. Elke film van zijn hand, het magistrale Nightmare Before Christmas op kop, zit vol referenties aan het macabere en het duistere, opgefrist door stripverhaalachtige absurditeit en dito humor. Burton is binnen Gothic-milieus een held omdat hij de freak laat winnen : de vertwijfelde Batman, de verstoten Edward Scissorshands, de onbegrepen Winona Ryder in Beetlejuice. Een andere instantklassieker was The Crow, niet zozeer om het levende-dode-thema, maar om de mysterieuze echte dood van hoofdrolspeler Brandon Lee.

Maar dé prent die vorig jaar alle Amerikaanse schoolmeisjes deed kiezen voor zwarte panda-oogjes en zware crucifix-hangers was het hier flink ondergewaardeerde The Craft van regisseur Andrew Fleming. De film vertelt in wezen hetzelfde over tienerhoogmoed en de-moeilijke-weg-naar-volwassenheid als elke andere titel uit de jongerencinema. Vier jonge meisjes, elk met hun eigen frustratie, besluiten hun heksenkrachten te bundelen om wraak te nemen op hun belagers : het ontrouwe liefje, de dominante vader, de racistische all American girl. Goed en kwaad worden echter niet door iedereen in het clubje even goed begrepen, en het eindigt allemaal in mineur : vriendschap verbroken, en eentje belandt in het gekkenhuis. Naast deze harde les toont The Craft elke mogelijke basistip uit het dark-handboek : numerologie, spiritisme, zwarte magie, adders, onweer, verboden boeken.

De moderne Carries introduceren ook wat we voor het gemak H&M-Goth zullen noemen : ze zien er niet meer uit als onvervalste lijkbidders, maar dragen hippe korte rokjes en dromerige bloemenjurken over hun beenderen-colliers. Beverly Hills 666, kortom. Glad commercieel, dat wel, en toch nog doeltreffend. Craft-actrice Neve Campbell duikt ook op in Scream, de Dark-blockbuster van dit jaar, nog een voorbeeld dat de hernieuwde interesse in de donkere kant vooral gillend entertainment is. Want eenmaal je From Dusk Till Dawn hebt bekeken, ga je eerder grinnikend voor The Night Of The Living Dead zitten.

De duivel houdt ook hof in de hitlijsten, liefst op het hoogste schavot. De meest populaire is Trent Reznor, die alles wat hij aanraakt in nummer 1 ziet veranderen, hoe extreem zijn geleende eighties-industrial ook klinkt. Zelf lijkt hij het laatste half jaar overschaduwd te worden door zijn troetelkinderen Marilyn Manson.

Begin met eender wie een gesprek over de 90’s Dark Side ; ofwel denkt men dat je een oversture Getuige van Jehova bent, of men vraagt of je Marilyn Manson, de groep of hun gelijknamige bendeleider bedoelt. Hun status is niet moeilijk te verklaren : alles, maar dan ook alles wat het genre te bieden heeft, weten ze te brengen tegen de winkelprijs van een cd. Het is gotiek Grand Guignol, luider dan een opera, grove middelen eerst. De leden hebben namen als Madonna Wayne Gacy of Twiggy Ramirez, ze vertonen zich als transseksuele opgelapte zombies, noemen zich welgebekt Antichrist Superstars, verwerpen alles wat in het Nieuwe Testament staat en maken rechts Amerika behoorlijk nerveus. Zelfs als je afwaswater boeiender vindt dan hun muziek, kan je niet om hun adembenemende videoclips heen, naast hun make-up hun belangrijkste wapen. Het zijn weinig subtiele maar detaillistisch gemaakte werkstukjes, een overzicht in drie minuten van honderd jaar donkere kunst. Witkin, Bellmer, Dalí, Sherman en Bacon zitten gesandwicht tussen heidense symbolen en vreemde chirurgische attributen, op de maat van de knarsende, pompeuze rock.

Bowie, nooit vies van een trend, huurde Floria Sigismondi, de maakster van de promo’s, stante pede in voor zijn eigen video’s. Alle voorgenoemden doen ook hun kunstjes op de soundtrack van Lost Highway, de meest recente David Lynch. Voor de jongste generatie moet het wel lijken alsof de regisseur de Dark Side, de oude en de nieuwe, eigenhandig heeft uitgevonden. In zijn surrealistische wereld schuilt het donkere overal, vooral waar je het niet zo graag vindt. Bij dokter Lynchenstein gaat de menselijke psyche op de operatietafel, en zijn camera registreert ieders meest donkere fantasmes, tot genoegen van volle zalen.

De modewereld kent ook haar zwartgekleed voetvolk, maar dat betekent niet altijd dat elk van hen thuis een met sterren beplakte punthoed draagt. Zwart van boven tot onder is in modekringen en op straat zo vanzelfsprekend als peper bij het zout, als regen bij België. Ontwerpers en hun klanten zeggen steeds dat ze het zwart verkiezen omdat het tijdloos is en altijd chique staat. Ontegensprekelijk waar natuurlijk, maar hier en daar moet er toch een closet-Goth tussenwandelen. De Japanse invasie begin de jaren tachtig, met hun typische, asymmetrische zwarte kledingstukken, beïnvloedde een hele reeks jonge designers, maar een snuifje Nick Cave of The Cure was vaak nooit ver weg.

Je kan eigenlijk zo een gotisch plakboek maken met modeprentjes. Op de cover : de aangevreten, met bacteriën bestrooide jurken van Margiela die onlangs te zien waren in het Rotterdamse Boymans-Van Beuningen-museum. Verder een pagina voor Mugler, die van zijn Vampirella-obsessie geen geheim maakt en al sinds het begin van zijn carrière de meest vamperige, gestroomlijnde variaties op het thema verzint. Anna Sui, die in Amerika met een vergrootglas over de rockcultuur gaat en dus meer dan eens een doodshoofdje en wat lange fluwelen rokken laat verschijnen. De centerfold : de Franse Sonia Rykiel die haar uiterlijk meeheeft om voor een schrijfster van spannende en enge verhalen door te gaan.

Maar het is vooral sinds de vernieuw(en)de activiteit in een aantal Engelse ateliers dat de neo-Gothic de catwalks heeft bereikt. Het stormt al een paar jaar in de collecties van John Galliano, als in de woeste hoogten van Emily Brontë. Hij bracht de echte sfeer van arsenicum-hysterie en dolende kasteelvrouwen als eerste terug, deze keer met joie de vivre en hoge hakken. De bladen reserveren de meeste ruimte voor Alexander McQueen met zijn hyena- en kraaienvrouwen en zijn spirituele zus Isabella Blow die in een ideale wereld Glenn Close had vervangen in de verfilming van De 101 Dalmatiërs.

De modeversie van de Dark Side moet niets hebben van introspectie en eenzaam doemdenken. Het is een dol circus dat teruggrijpt naar de grandeur van het pre-millennium van de vorige eeuw, maar met The Prodigy psychosomatic/addict/insane ! op de soundtrack.

Shirley Manson van Garbage : H&M-Hoth.

IJslijke Siouxsie Sioux.

De originele Addams Family.

The Craft : pubergotiek.

Tiener-Halloween in The Craft.

SM of Goth ? Catwoman versie Tim Burton.

Everblack Nick Cave.

Een eng meisje van McQueen.

McQueen.

Suede : grandeur en sluik haar.

Een scène uit Lost Highway.

Cinema noir : Seven.

Cult Dark Side : Carrie.

Vampieren in het aids-tijdperk : Interview With A Vampire.

Chelsea Goth : Nico.

De heel erg griezelige Marilyn Manson.

De gevallen engel door Marilyn Manson.

Uit het cd-boekje van Marilyn Manson.

Styling van Isabella Blow in The Face.

Hedendaagse vampirella in The Face.

Lange tanden in The Face.

Mysterie op tv : The X-Files.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content