Ze is muzikante, stijlicoon, moeder en muze voor een hele generatie vrouwen. Maar ze is ook een vurige activiste. In de jaren negentig sprak ze al over verkrachting, uit eigen ervaring. Onlangs schreef ze de muziek voor Audrie & Daisy, een Netflixdocumentaire over het thema. Knack Weekend sprak met Tori Amos.
Vijfentwintig jaar zit er tussen deze twee stukjes tekst. Beide zijn van de Amerikaanse singer-songwriter Tori Amos.
Het eerstekomt uit een nummer van haar debuutalbum Little Earthquakes uit 1991, een confessionele verzameling die alles verkent van godsdienst tot relaties, vrouwelijkheid en seksueel geweld. In Me and a gun tekent Amos haar eigen ervaring met seksueel geweld op : na een optreden in een bar in Los Angeles in 1984 werd de zangeres, toen net 21 jaar oud, verkracht tegen de motorkap van een wagen, door een man die haar met een mes bedreigde. Het is een a capellanummer, en als luisteraar ben je je meteen bewust van de ernst van de feiten.
Dit jaar schreef de zangeres Flicker, opnieuw een nummer over seksueel geweld. Flicker is vintage Tori Amos. Alles zit erin : Amos’ therapiesessie-intimiteit smelt samen met gerechtvaardigde feministische polemiek, de openhartige confrontatie met een ongemakkelijk onderwerp, de vreemde songstructuur. Amos schreef het nummer voor een Netflix- documentaire van Bonni Cohen en Jon Shenk, over de verkrachtingscultuur bij Amerikaanse jongeren. Nadat Amos de documentaire twee keer na elkaar bekeek, kroop de zangeres achter haar piano, strijdvaardiger dan ooit.
Als Me and a Gun een sobere bekentenis was, is Flicker een vurig pleidooi. “Audrie & Daisy is geen gemakkelijke film om te bekijken, net zoals Me and a Gun geen gemakkelijk nummer is om te beluisteren”, vertelt Amos (53) als ik haar vraag naar de inspiratie voor het lied. “De documentaire gaat over de vijftienjarige Audrie Pott uit Californië, die op een dronken feestje door haar vrienden werd uitgekleed, beklad, gefotografeerd. Alles werd online gegooid, wat haar uiteindelijk tot zelfdoding dreef. De daders kwamen ervan af met een tik op de vingers. Meer niet. Daisy Coleman maakte iets soortgelijks mee, maar kan het nog wel navertellen. Ik heb veel tijd met haar doorgebracht en bewonder haar kracht.”
Het verhaal is ook in ons land helaas geen uitzondering. Een op de tien Belgische minderjarige meisjes krijgt te maken met verkrachting of een poging tot verkrachting. Dat cijfer is naar schatting slechts een tiende van het ware aantal, omdat zo’n negentig procent – het dark number – van de slachtoffers geen aangifte doet. Dat mag niet verbazen, want meer dan 40 procent van dit soort zaken wordt geklasseerd zonder gevolg. Slechts vier op de honderd eindigt in een veroordeling, waarvan slecht eentje uitdraait op een effectieve gevangenisstraf.
“Ongelofelijk toch ?”, zucht Tori Amos wanneer ik dat uit de doeken doe.
Verbaast het u nog, met al uw ervaring als spreekbuis over het onderwerp?
Het went nooit. En het mag ook nooit wennen. Vanaf het moment waarop we seksisme en seksueel geweld als normaal beschouwen, zitten we in de gevarenzone. Ik denk heel vaak terug aan een avond van mijn tour in 1994. Een tienermeisje in het publiek viel flauw tijdens Me and a Gun. Ik snelde haar te hulp. Huilend smeekte ze om bij mij te mogen blijven : “Als ik vanavond naar huis ga, randt mijn stiefvader mij opnieuw aan. Mag ik voor jou komen werken ? Neem me alstublieft mee.” Haar angst en kwetsbaarheid raakten mij tot diep in mijn ziel. Haar snikken ging door merg en been. Meteen wou ik toestemmen, maar mijn entourage waarschuwde mij dat ik haar dan technisch gezien zou kidnappen.
Hoe moeilijk is het om in 2016 nog steeds over hetzelfde onderwerp te zingen?
Eerlijk ? Soms is het enorm vermoeiend om te zien hoe weinig er veranderd is. Toen ik 25 jaar geleden zong over het onderwerp, dacht ik echt dat de toekomst beter zou zijn. Met Rainn, het Rape Abuse & Incent National Network waar ik me voor inzet, wilden we van seksueel geweld een prioriteit maken op de politieke agenda. Jaar na jaar heeft de organisatie zich ingezet voor slachtoffers en jaar na jaar is het aantal noodoproepen toegenomen. Dus het probleem is niet weg en in 2016 was het zelfs alomtegenwoordig in de pers, met prominente figuren die beschuldigd worden van ontoelaatbare intimiteiten. Ik zie de situatie alleen maar verergeren. Seksisme is overal. Machthebbers scheppen tegenwoordig zelfs op over aanranding, alsof dat de normaalste zaak van de wereld is.
Terwijl ik naar de documentaire keek, dacht ik aan uw cover van Nirvana’s Smells Like Teen Spirit. Een nummer dat onder meer gaat over de onderdrukte woede van jongens. Wat schort er aan ons idee van mannelijkheid?
Goed dat je dat aanhaalt. Die cover heb ik juist daarom op mijn eigen, fragiele manier aangepakt. We kijken massaal weg van de druk die we als samenleving op jongens leggen. Ze mogen geen emoties tonen, moeten altijd stoer en vooral hetero zijn. Als ze zich dominant gedragen tegenover vrouwen is dat daar een rechtstreeks gevolg van. Als ze holebi’s en andere minderheden vernederen, is dat daar een rechtstreeks gevolg van. Ons idee van wat het betekent om een ‘echte man’ te zijn is niet alleen achterhaald, maar ook letterlijk levensgevaarlijk. Ook voor de mannen zelf, die bijvoorbeeld vaker zelfmoord plegen, niet durven te praten over partnergeweld of over twijfels over hun geaardheid.
U bent moeder van een dochter. Hoe begint een ouder een gesprek over zo’n moeilijk onderwerp ?
Ik zou willen leven in een wereld waarin moeders hun dochters niet moeten waarschuwen over de kwetsbaarheid van hun lichaam. Mijn dochter is prachtig. Ze is getalenteerd, slim, grappig en goedlachs. Wij hebben haar altijd heel ruimdenkend opgevoed en ik wilde haar nooit verstikken met mijn bezorgdheid of mijn angsten op haar projecteren. Maar natuurlijk hebben we het gesprek over seksueel geweld gevoerd. Ik vind dat elke ouder daarin een verantwoordelijkheid draagt. Maar veel mensen gaan het onderwerp liever uit de weg. Seks is altijd een moeilijk gesprek geweest tussen ouders en kinderen en ik vrees dat het vandaag, ondanks de vermeende versoepeling van seksuele waarden en gendernormen, juist nog complexer is. Maar alles begint met een open gesprek erover. Ze moeten van jou leren wat seksisme en de verkrachtingscultuur inhouden, niet van de schandalen in de media of via het net.
U vermeldt hier expliciet het internet. Toen u begon te praten over seksueel geweld, 25 jaar geleden, speelde het internet daarin nog geen rol.
En nu is het een groot deel van het probleem, ja. Vergis je niet, het zijn nog steeds dezelfde oude mechanismen van iemand pesten en te schande maken die ik altijd al heb gezien – maar die zijn versterkt door de teloorgang van onze morele waarden in combinatie met de populariteit van de sociale media. In dat opzicht heeft Audrie & Daisy mij enorm de ogen geopend. Ik was gechoqueerd en verdrietig toen ik zag dat het probleem zich verlegd heeft naar twaalf- en dertienjarigen. Wat mij daarin verontrust is dat seksueel geweld steeds vaker – frequenter dan we denken – gebeurt onder tieners en door tieners. Feestjes en ontmoetingen lopen uit de hand en ze posten daarna zonder toestemming naaktfoto’s van elkaar. De slachtoffers worden op een publiek forum uitgelachen. Dit zijn niet zomaar trollen waarvoor je de schouders moet ophalen. Dit zijn onze eigen kinderen die onze eigen kinderen het leven zuur maken.
Wat is de grootste zorg die we moeten oplossen ?
Strengere straffen voor overtreders zijn hoogdringend. De slachtoffers krijgen alle schuld en schaamte over zich heen, terwijl de daders vaak vrijuit gaan. Dat geeft het signaal dat wij hun gedrag goedkeuren, en het leed van de slachtoffers niet ernstig nemen. Daardoor zullen nog minder mensen aangifte durven doen, want ‘wat maakt het uit?’ Heel veel. Overlevenden zoals ikzelf of de talloze fans die ik heb gesproken in de loop van de jaren moeten er de rest van hun leven de gevolgen van dragen. Dat moet meer erkenning krijgen. En dat start, volgens mij, bij veranderingen in het juridisch systeem. Het is de hardnekkigste epidemie in onze wereld en ze bedreigt elke dag miljoenen mensen, vooral vrouwen maar ook veel holebi’s en transgenders. Dat is niet alleen het gevolg van enkele rotte appelen. Het is makkelijk om het kwaad te projecteren op een kleine groep overtreders. Maar dat is onzin. De hele samenleving is erin betrokken : de heersende vooroordelen, het manke rechtssysteem, onze onwil om in te grijpen en onze achterhaalde ideeën over schuld van daders en slachtoffers. De schade na elk incident van seksueel geweld wordt niet serieus genomen. Het kwaad is niet geboren, het is gemaakt. Door ons.
In Flicker draait u dat om : “Heroines, they are not born…”
They are made. Maar het zou zo ver niet mogen komen. Vrouwen zouden niet bovennatuurlijk sterk moeten zijn om het onrecht dat hen is aangedaan op hun eentje te boven te komen.
Hoe denk u als artieste een rol te kunnen spelen in deze problematiek ?
Veel mensen zijn bezorgd, maar hebben niet de taal om hun bezorgdheid te uiten. Ik kan enkel zingen om de anonieme slachtoffers wereldwijd een hart onder de riem te steken. Muziek is de enige universele taal die tastbaar is. Liefde is ook een universele taal, maar veel abstracter. Muziek is in staat om te communiceren met iedereen over de hele wereld. Voor mij is dat meer dan een voorrecht, muziek heeft mij een stem gegeven. En ik hoop dat mijn stem gehoord wordt door de mensen die het zwijgen wordt opgelegd door deze maatschappij. Maar bovenal hoop ik dat we niet meer het gevoel hebben dat we moeten zwijgen. Dat we overal en door iedereen gehoord worden. En dat ze naar ons luisteren, dat ze ons niet in twijfel trekken. Dat ze niet meer wegkijken wanneer we zeggen: “Het doet pijn.” Maar in de plaats daarvan vragen: “Hoe kan ik die wonden helen?” Om zo, misschien, nog meer pijn te voorkomen.
Audrie & Daisy, te zien op Netflix
Tekst Anke Wauters
Tori Amos “We moeten het gesprek over seksueel geweld durven voeren”
” Yes I wore a slinky red thing. Does that mean I should spread?” — TORI AMOS, ME AND A GUN (1991)
” Shed a little light on this and on those who excuse this act of violence.” — TORI AMOS, FLICKER (2016)
” Seksueel geweld is de hardnekkigste epidemie in onze wereld en we zijn er allemaal verantwoor-delijk voor”
“Dat het zou gaan om enkele rotte appelen is onzin, de hele maatschappij is erin betrokken”
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
