De Ducasse van Ath staat op de Unescolijst van het immateriële werelderfgoed. Het is een van de populairste feesten in zijn soort. Wij wierpen een blik achter de schermen en ontdekten een boeiende geschiedenis vol kleurrijke figuren.
Wat is eigenlijk een ducasse ? Sommigen zullen zeggen : “Oh, dat is gewoon een kermis.” In zekere zin klopt dat ook. De woorden ducasse en kermesse, die begin veertiende eeuw rond dezelfde tijd in het Frans verschenen, verwijzen naar de jaarlijkse dorpsfeesten ter ere van de patroonheilige die de lokale bewoners moest beschermen. Hoewel het religieuze karakter vandaag naar de achtergrond is verdwenen, gaat het wel degelijk om een parochiefeest. Op het kerkplein kwamen de lokale heren, notabelen en magistraten samen. Er werd gedanst en er ging een processie uit, gevolgd door een groots banket, opgeluisterd door allerlei volksspelen, zoals boogschieten en balspelen, maar ook door een markt, alweer met muziek en dans. Het woord ducasse is afgeleid van dédicace, de oorspronkelijke naam van dergelijke kerkelijke feesten, een beetje zoals het Nederlandse woord ‘kermis’ is afgeleid van kerkmisse. Dat is het in een notendop. Maar er is meer.
DE TROTS VAN ATH
Elke vierde zondag van augustus wordt in Ath Sint-Juliaan vereerd. Maar eigenlijk begint het feest de avond tevoren al en het gaat een heel weekend door. De inwoners van de stad kijken er weken naar uit, en velen van hen zijn nauw betrokken bij de organisatie en de uitwerking. De vespers en het huwelijk van de reuzen, de fakkeltocht, de reuzenstoet en de concerten, ze hebben er de handen vol mee. Maar ze doen het met hart en ziel. Want ze zijn niet alleen trots op dit feest, ze willen hun feest ook voor geen geld ter wereld missen. Een Athois die uitgerekend eind augustus met vakantie gaat, is geen echte Athois. “Bij dit feest is de hele gemeenschap betrokken”, zegt Laurent Dubuisson, directeur van het Reuzenhuis. “De feestelijkheden worden niet georganiseerd of uitgewerkt door professionals, maar door de inwoners zelf. Zij leven elk jaar naar het volksfeest toe, zij dragen de reuzen, zij maken de muziek, zij zijn de protagonisten van het hele gebeuren. Het is hun feest.”
EEN VLEUGJE GESCHIEDENIS
De eerste sporen van de Ducasse van Ath gaan terug tot het jaar 1399. In de loop der eeuwen onderging het feest natuurlijk veel veranderingen. Hoewel het herhaaldelijk te lijden had onder oorlogen en overheersingen, heeft het event alle tegenspoed overwonnen. Sinds 1945 is er zelfs geen jaar overgeslagen. Ondanks de magere opkomst in de jaren zestig en de zware stortregens die in 1993 veel schade toebrachten aan de praalwagens, of de zeer bescheiden editie van 2004 vanwege de ramp van Ghislenghien die toen nog vers in het geheugen lag (een gasexplosie op 30 juli 2004 in de deelgemeente van Ath kostte aan 24 mensen het leven, er vielen 132 gewonden).
“Het feest heeft zich altijd aangepast aan de samenleving. Na het ontstaan in de middeleeuwen als parochiefeest, werden de religieuze kenmerken geleidelijk minder belangrijk. Tijdens de renaissance, de Franse Revolutie en in de negentiende eeuw waren er veel veranderingen. Maar nu ligt alles vast : het patroon is elk jaar hetzelfde. Dat onveranderde scenario valt bij de mensen in de smaak. Want het zijn juist de tradities die het succes bepalen.”
GOLIATH EN DE ANDEREN
De legende is duidelijk : Goliath is een van de beroemdste reuzen ter wereld. Volgens sommige theorieën leidde hij zelfs tot het ontstaan van de eerste folkloristische reuzen in de Europese geschiedenis, vanaf de vijftiende eeuw, die later de hoofdrol gingen spelen in de grote stoeten in België en Noord-Frankrijk. Alleen in ons land al zouden er zo’n 1500 reuzen opstappen in allerlei volksfeesten. Toch zijn de reuzen van Ath niet te onderschatten : ze zijn zelfs met zijn zevenen : Goliath, zijn gemalin, Samson, Ambiorix, de tweekoppige adelaar, Mademoiselle Victoire en het paard Bayard (het Ros Beiaard). Zij zijn de ware helden van het weekend.
“Allereerst omdat het fascinerende figuren zijn. Maar ook omdat de reuzen van Ath een zeer bijzondere uitstraling hebben. Hun koppen van lindehout zijn meer dan tweehonderd jaar oud, en ze dragen echte borstharnassen met gouden versieringen en kunstig uitgewerkte kleren. Bovendien beperken ze zich niet tot wat rondwandelen, ze dansen ook, ze vechten of omhelzen elkaar. Ondanks hun zware constructie zijn ze erg levendig.”
Vergeten we niet dat elke reus tussen 120 en 130 kilogram weegt. Elk van hen wordt voortbewogen door één drager, gedurende niet meer dan enkele minuten, waarna een volgende drager het gevaarte overneemt. Eén uitzondering : het paard Bayard, dat zevenhonderd kilo weegt, wordt door zestien dragers tegelijk voortbewogen.
ERKENNING DOOR DE UNESCO
In 2004 werd een verzoek ingediend bij de Unesco voor de erkenning van meerdere folkloristische evenementen als “meesterwerken van het immaterieel erfgoed van de mensheid”. Dat wekt misschien enige verbazing, vooral omdat de kandidatuur ook verscheidene Franse feesten omvatte, in dezelfde categorie van de stoeten met reuzen en draken in West-Europa. Op 25 november 2005 werd de reactie van de jury bekendgemaakt. Behalve Ath vielen toen ook de Ducasse van Bergen, het carnaval van Binche en het Ros Beiaard van Dendermonde in de prijzen. De kwaliteit van de feesten en het enthousiasme van de burgers werden door de Unesco gewaardeerd. “Een echte erkenning. Wat ook een rol speelde, was het idee van de overdracht, de manier waarop de tradities worden doorgeven van generatie op generatie. Bij de dragers van de reuzen bijvoorbeeld zijn er soms acht of negen generaties die de fakkel doorgeven. Dat is uniek. Net als de impact van de toeschouwers. Normaal gesproken telt Ath tussen de twaalf- en dertienduizend inwoners. Maar tijdens de Ducasse zetten wel vijftigduizend mensen de stad op stelten.”
Ook Binche en Bergen hebben dus folkloristische volksfeesten met een Unescolintje. Leidt dat niet tot concurrentie ? “Toch niet,” zegt Laurent Dubuisson, “het zijn echte familie-evenementen, die allemaal uitgaan van hetzelfde gevoel : samen plezier maken. Soms zijn er zelfs uitwisselingen tussen medewerkers, echte folkloreliefhebbers die een handje gaan helpen in de andere steden. Dat neemt uiteraard niet weg dat er wel wat plaagstoten worden uitgedeeld. De mensen van Ath zullen bijvoorbeeld altijd het feest van de Doudou (in juni) in het oog houden, want een oud gezegde luidt : Als het regent in Bergen, wordt het goed weer in Ath. Verder is er een hardnekkige legende die zegt dat die van Bergen aan het eind van de achttiende eeuw onze Goliath hebben gestolen. Maar het blijft bij onschuldige rivaliteit, meer is het niet.”
CONCREET
Wat moet u doen om geen spetter van het feest te missen ? In het kort samengevat : op vrijdag om 22 uur is iedereen paraat voor de fameuze ‘brûlage des marronnes’, dat is het moment waarop Goliath zijn vrijgezellenbestaan vaarwel zegt en zijn broek verbrandt bij een vreugdedans op de Esplanade. De volgende dag, om 12 uur, begint de grote klok van de Sint-Juliaankerk te beieren, om het officiële begin van de festiviteiten in te luiden. Rond 15 uur neemt er u vast en zeker een Athois mee naar de bruiloft van Goliath en zijn beminde. Het koppel trouwt elk jaar opnieuw, en dat al driehonderd jaar (zonder ooit gescheiden te zijn).
In de late namiddag, rond 17 uur, verzamelt iedereen zich op de Grote Markt voor het hoogtepunt van de dag : de strijd tussen David en Goliath, bijgewoond door duizenden enthousiaste toeschouwers. Wie ook de winnaar is, daarna volgt er sowieso een fakkeltocht, begeleid door een feestelijke fanfare. En hoe eindigt dat allemaal ? Bij het verorberen van een tarte à masteilles (of tarte Gouyasse) en onder het genieten van een goed glas bourgogne ! “Dat is de traditie en daar valt niet aan te tornen ! De taart wordt trouwens alleen in deze tijd van het jaar gebakken, zowel door de bakkers als door de mensen thuis. Er is één simpele basisregel : je mag ze pas aanraken als de strijd tussen David en Goliath beslecht is !
We zouden bijna vergeten dat er bij de Ducasse van Ath nog andere activiteiten horen, van boogschieten en pelotte (een balspel) tot een ballonfestival. Het feest wordt overigens pas echt afgesloten op 8 september met een andere traditie : een gigantisch mossel-met-frietfestijn.
De Ducasse van Ath vindt dit jaar plaats van 22 tot 24 augustus (met wat bescheiden uitlopers tot 8 september).
Voor meer informatie over het programma : www.ath.be en www.athenducasse.be
DOOR NICOLAS BALMET & FOTO’S FRÉDÉRIC RAEVENS
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
