Omdat het nog niet te laat is. Omdat de toekomst van onze kinderen, ons milieu en onze economie op het spel staat. Omdat de overheid veel zou kúnnen doen maar te weinig ook echt dóét. Sarah Van Riel en Erika Verscheure vechten achter de schermen van vzw Klimaatzaak voor een beter klimaat. Tot in de rechtbank toe.

Nee, we dragen geen geitenwollen sokken, en ja, we geloven rotsvast in deze zaak.” Sarah Van Riel (41) en Erika Verscheure (26) spreken meteen duidelijke taal. Sarah is coördinator en enige werknemer van vzw Klimaatzaak. Erika is advocate bij het Brusselse advocatenkantoor Philippe & Partners, door de vzw aangetrokken als juridische ruggensteun. Want wie de Belgische staat voor de rechtbank sleept, kan wel wat hulp gebruiken. Klimaatzaak gaat resoluut voor de harde aanpak met dagvaardingen, dwangsommen en vonnissen. Erika : “Zoals Nic Balthazar het zei : het is gedaan met dansen en zingen voor het klimaat.” In plaats daarvan trokken elf bezorgde burgers – waaronder Nic Balthazar – in december 2014 naar de rechter om de Belgische staat aan te klagen wegens nalatig klimaatbeleid. Hun eis : dat de overheid alles zal doen wat nodig is om tegen 2020 de uitstoot van broeikasgassen in ons land met minstens 25 % te verminderen ten opzichte van de uitstoot in 1990. In april 2015 werd de procedure officieel opgestart. Wanneer de rechtszaak voorkomt, is moeilijk te voorspellen. De vier overheden in ons land werken – op z’n zachtst gezegd – niet vlotjes mee.

Burgers die de staat voor de rechter slepen : het was de eerste keer dat zoiets in ons land gebeurde.

Erika : Het idee is even geniaal als logisch. De staat doet niet wat hij beloofd heeft om te doen, namelijk zijn burgers beschermen tegen de gevaren die gepaard gaan met de klimaatopwarming. Dus stappen we als bevolking naar de rechtbank. Het idee komt van Roger Cox, een Nederlandse topadvocaat en milieu-activist die in 2013 de Nederlandse staat dagvaardde met zijn stichting Urgenda. Klimaatzaak is op zijn voorbeeld geïnspireerd.

Sarah : Veel mensen zagen in Klimaatzaak een zoveelste symbolische actie om de klimaatproblematiek hoog op de agenda van onze politici te krijgen. Dat is het niet, of toch niet alleen. Het is redelijk baanbrekend wat we doen. Het gaat hier om een realistische, haalbare rechtszaak die daadwerkelijk iets in beweging kan zetten.

Erika : In Nederland heeft Urgenda gelijk gekregen in eerste aanleg. De Nederlandse staat wordt dus door de rechter gedwongen tot een effectiever klimaatbeleid. Hij gaat in beroep, maar de uitspraak is een belangrijk precedent dat aantoont dat het niet absurd is wat we doen.

Loopt het dan zo grondig mis met het klimaatbeleid ?

Erika : In België zit je met drie gewestelijke overheden en een federale overheid. Vier instanties die elk hun eigen visie hebben op de klimaatkwestie maar blijkbaar niet met elkaar kunnen communiceren. Er is nochtans een samenwerkingsakkoord gesloten om een beleid uit te werken, maar daar gebeurt niets mee. België is vorig jaar naar de klimaattop in Parijs getrokken zonder akkoord over de verdeling van de klimaatinspanningen tussen de gewesten. Er wordt al drie jaar gediscussieerd over maatregelen die sinds 2013 al uitgevoerd moesten worden. Dat zegt genoeg. Intussen blijven we met België bijzonder slecht scoren wat de CO2-uitstoot per burger betreft. Volgens cijfers uit 2011 staan we op de 33ste plaats – van ruim 195 landen.

Sarah : De manier waarop onze politici handelen – of niet handelen – staat totaal niet in verhouding tot de ernst van het probleem. Er is werkelijk geen ambitie. Niemand durft er zijn schouders onder te zetten. Sinds het begin van het proces is er letterlijk in alle talen gezwegen over de grond van de zaak : het klimaat. De Vlaamse regering heeft vorig jaar een aanvraag gedaan om de taal waarin de procedure opgestart is te wijzigen van het Frans naar het Nederlands. Volgens de taalwetgeving en de rechtspraak was het nochtans duidelijk dat de procedure in het Frans opgestart móést worden. Voor ons is het duidelijk dat de overheden heel bewust met een vertragingsmanoeuvre bezig zijn en ons stokken in de wielen willen steken. Als je overtuigd bent dat je goed bezig bent, is er geen enkele reden om dat niet voor de rechtbank te gaan uitleggen.

Dat klinkt als een vermoeiende procedureslag.

Sarah : Dat is het ook, maar het maakt ons alleen maar strijdvaardiger.

Eén jaar na de uitspraak van het vonnis in Nederland blijkt de CO2-uitstoot er gestegen te zijn. Is het naïef om te denken dat het oordeel van een rechter kan leiden tot een beter klimaatbeleid ?

Sarah : We zijn nog maar 2016, de Nederlandse overheid heeft tot 2020 de tijd om te realiseren wat de rechtbank oplegde. Het is ook niet zo gek dat de uitstoot nog niet gedaald is. Nederland moet nog beginnen met de maatregelen om te voldoen aan het vonnis. Een echt effect zal pas over enkele jaren merkbaar zijn. Het duurt ook altijd twee tot drie jaar voor de officiële cijfers over de uitstoot bekend zijn, omdat je met effecten op heel lange termijn zit.

Erika : Wij hebben dwangsommen opgenomen in de dagvaarding – iets wat ze in Nederland niet gedaan hebben. Stel dat Klimaatzaak gelijk krijgt en de overheid veroordeeld wordt voor nalatigheid, dan kan de rechter dwangsommen opleggen wanneer de regering het vonnis niet uitvoert. Het is een stok achter de deur om ervoor te zorgen dat er daadwerkelijk iets gebeurt. We eisen 10.000 euro per dag vertraging : een som die hoog genoeg is om een dreigend karakter te hebben.

Hoe sterk geloven jullie dat er iets zal veranderen ? Is het allemaal geen druppel op een hete plaat ?

Erika : Je moet een beetje idealistisch zijn, anders doe je dit niet. Maar we zijn niet goedgelovig. Anders zouden we geen rechtszaak begonnen zijn.

Sarah : We zijn geen boomknuffelaars die zich met regenwater douchen. We zijn burgers die een gezondere wereld willen en eisen dat het land zijn verantwoordelijkheid opneemt voor de bevolking. Eigenlijk kunnen we alleen maar hopen dat deze rechtszaak zo snel mogelijk overbodig wordt. We strijden niet omdat we dat leuk vinden, maar omdat het nodig is. Het zal sowieso een bittere winst zijn als we ons einddoel via de rechter moeten bekomen.

Waarom wordt er eigenlijk zo traag gereageerd ? Het is toch in ieders belang dat de opwarming van de aarde aangepakt wordt ?

Erika : Veel politici zijn bang om moeilijke beslissingen te nemen en voor de eventuele gevolgen daarvan. Niemand durft iets te proberen, terwijl zoveel studies aantonen dat als je nu niets doet, je kosten op lange termijn veel groter zijn dan wanneer je nu begint te investeren. Klimaatdoelstellingen worden vaak voorgesteld als tegenpool van economische groei. Alsof iedereen plots zonder werk zal zitten als we onze maatschappij op een duurzame manier inrichten. Niets is minder waar. Je zult andere industrieën en economische activiteiten krijgen, dat wel, maar die zullen op hun beurt voor jobs zorgen. Een groene wereld hoeft geen terugkeer naar de oertijd te betekenen. Klimaatzaak staat volledig achter een hoogtechnologische, intelligente maatschappij.

Sarah : Klimaatmaatregelen kunnen net een boost betekenen voor ons land. We dreigen een achtergestelde regio te worden als we er geen werk van maken, want landen zoals Duitsland, Noorwegen en Denemarken zijn er wél volop mee bezig.

Klimaatzaak heeft intussen elfduizend mede-eisers. Dat is niet weinig, maar in vergelijking met de hele Belgische bevolking blijft het een fractie.

Sarah : Je volmacht geven is niet zomaar snel een onlinepetitie tekenen of iets liken op Facebook. Je moet formulieren uitprinten, invullen en ondertekend terugsturen. In dat opzicht is elfduizend wél veel, al mogen het er natuurlijk altijd meer zijn.

Minister van Leefmilieu Joke Schauvliege was not amused toen ze hoorde dat haar regering voor de rechter werd gesleept. Meteen na de dagvaarding pleitte ze in de krant zelf schuldig aan niet zo groen gedrag, en draaide ze de beschuldigende vinger richting overheid om naar de oprichters van Klimaatzaak.

Erika : “We zijn geen heilige klimaatridders, en gaan dat ook niet beweren. We willen vooral vooruitgang boeken en vragen daarbij de hulp van de staat.

Sarah : We doen allemaal ons best. Ik ben zelf vegetariër, laat mijn auto zo veel mogelijk staan en probeer mijn consumptiegedrag te verminderen. Natuurlijk is er altijd ruimte voor verbetering, ook bij wie zich achter Klimaatzaak schaart, maar daar gaat het hier niet om. Ik vind het ongepast dat de overheid het probleem zonder meer terugkaatst naar de burger. Daarmee zeg je : jullie moeten het zelf maar oplossen.

Zouden we inderdaad niet beter allemaal een Tesla kopen als we de klimaatdoelstellingen willen halen ?

Sarah : Zo eenvoudig is het niet. Klimaatverandering is geen individuele kwestie. We moeten allemaal ons gedrag aanpassen, dat klopt, maar het is de taak van de overheid om daarbij een faciliterende rol te spelen. We kunnen niet wachten tot elf miljoen Belgen doordrongen zijn van het probleem en zelf stappen ondernemen. Daarvoor is het probleem te groot en te dringend. Individuele aanpassingen zijn nodig, maar niet genoeg. Soms moet de overheid gewoon het voortouw nemen en ingrijpen, in het belang van iedereen. In Brussel geldt sinds kort een verbod op plastic zakjes op de markt in Anderlecht. In september volgt de markt in Sint-Gillis ; in 2017 is de drukbezochte Zuidmarkt aan de beurt. Dát is beleid voeren, dat is een duidelijke, politieke keuze maken. We kunnen niet wachten tot die duizenden wekelijkse bezoekers zelf inzien dat ze beter geen plastic zakjes meer gebruiken.

Erika : Het verleggen van subsidies is nog zo’n voorbeeld. Er gaat zoveel geld naar vervuilende bedrijfswagens. Ook daar kan de overheid andere keuzes maken.

Hoe zijn jullie zelf bij Klimaatzaak betrokken geraakt ?

Sarah : Ik heb jarenlang in de muziekindustrie gewerkt, waar ik Dirk De Clippeleir (directeur van de Ancienne Belgique, nvdr) en Stijn Meuris heb leren kennen, twee van de oprichters van Klimaatzaak. Op een bepaald moment voelde ik de drang om iets helemaal anders te doen, ver weg van de entertainmentsector. Dirk en Stijn broedden al langer op het plan om Klimaatzaak op te starten, en zochten iemand die halftijds de coördinatie van de vzw op zich wilde nemen. Ik had geen enkele juridische of wetenschappelijke achtergrond, maar wist heel snel : hier wil ik mee op springen.

Erika : In hun zoektocht naar een advocatenkantoor zijn de oprichters bij ons terechtgekomen. Ik heb altijd al interesse gehad in zaken rond milieu en klimaat. Toen ik de vraag kreeg of ik de zaak mee op gang wilde trekken, heb ik geen seconde getwijfeld. Het is een gigantische zaak waarmee we ons op volledig nieuw juridisch terrein begeven. De bestaande rechtsregels zijn niet geschreven om een heel klimaatbeleid aan te vechten. Het is fantastisch boeiend om daar als beginnend advocaat aan te mogen meewerken.

Opvallend : bij de elf oprichters van Klimaatzaak zit slechts één vrouw, Francesca Vanthielen.

Sarah : Dat is een spijtig toeval. De oprichters zijn geen artificieel samengestelde groep. Het zijn mensen die elkaar gevonden hebben in hun bezorgdheid om onze planeet, en achter de schermen al jaren bezig zijn met de klimaatproblematiek. Toevallig zijn dat tien mannen en één vrouw, en toevallig zitten daar ook enkele bekende gezichten tussen. We vinden ‘Klimaat-BV’s’ een beetje een ongemakkelijke term, maar we weten ook dat we zonder Francesca, Tom (Lenaerts), Stijn en Nic de krantenkoppen wellicht nooit gehaald hadden. Hun engagement is groot, maar minstens even belangrijk zijn de vrijwilligers achter de schermen, op wie we kunnen rekenen voor de verwerking van de volmachten en donaties. Het is waanzinnig om te zien hoe zij hun vrije tijd opofferen om ons te helpen.

Hoe kijken jullie naar de toekomst ?

Sarah : Mijn kinderen zijn nog klein en ik ben best bang voor wat hen te wachten staat. Soms is het verleidelijk om je hoofd in het zand te steken bij al die onheilspellende berichten. Wat mij vooral somber stemt, is dat onze beleidsmakers wéten wat er op ons afkomt, maar die informatie droogweg naast zich neerleggen. Als we zo voortdoen, zal het Middellands Zeegebied binnen vijftig tot honderd jaar veranderd zijn in een woestijn. Honderd jaar, dat is de nabije toekomst. En wat doet onze regering ? Niets. Ik kan dat moeilijk begrijpen.

Erika : Ik wil niet elke dag denken aan wat er allemaal zal gebeuren als we er niet in slagen om een deftig klimaatbeleid af te dwingen. Als je dat doet, maak je het jezelf heel moeilijk om aan een zaak als deze te werken. Ik probeer positief te blijven. De mensheid zal overleven, de vraag is alleen hoe. Mijn vriend zei onlangs : we moeten interplanetair kunnen gaan. Een oplossing op heel lange termijn, al stelt de gedachte dat het ooit mogelijk zal zijn me ergens wel gerust. Maar eerst moeten we onze eigen planeet weten te beheersen. Daar hebben we nog werk genoeg mee.

klimaatzaak.be

Tekst Lien Lammar & Foto’s Debby Termonia

Sarah : “België dreigt een achtergestelde regio te worden als het geen werk maakt van het klimaat”

Erika: “We hebben dwangsommen opgenomen in de dagvaarding : 10.000 euro per dag vertraging”