Het hippe IJ

Rond het IJ verrijst Nieuw Amsterdam, kortweg Noord of Oost genoemd, met coole buurten en indrukwekkende nieuwe architectuur. Leuk om een dagje op ontdekking te gaan, met de fiets op de overzetboot.

Van geen andere stad kun je zo goed zien dat ze aangroeit als van Amsterdam. Het noordelijke en oostelijke landschap aan het IJ verandert voortdurend. Naast het Centraal Station staan hijskranen voor de bouw van het nieuwe gerechtshof dat uit het water oprijst, maar ook verder op de oevers en de eilanden van het IJ verschijnen nieuwe gebouwen uit het water. Wie geboeid is door ingenieurswerk, van water houdt en graag fietst, raden we aan om even met bouwhistorica Sabine Lebesque mee te toeren, langs en over het IJ. Zij publiceerde een handige gids met de leuke titel Het IJ Rondom, over de jongste bouwwoede aan het water.

Amsterdam heeft zijn naam te danken aan de Amstel waarlangs de eerste bewoningskern ontstond. Maar die rivier valt ondertussen nog amper te onderscheiden van de vele kanalen die de stad rijk is. Achter het Centraal Station, aan de noordzijde van de stad, ligt het IJ, een enorme waterpartij die een open verbinding biedt met het markermeer en via het Noordzeekanaal naar de Noordzee. Dit is de plek waar eeuwen geleden alle schepen passeerden die de stad groot hebben gemaakt. Ook nu nog varen er heuse zeeschepen voorbij op weg naar de haven. “Het gebied rond het IJ was vroeger alleen maar haven. Behalve de mensen die er werkten, kwamen er nauwelijks stadsbewoners in Amsterdam-Noord. Nu schuift de haven op en ontwikkelt zich in Noord een nieuwe stad”, vertelt Sabine Lebesque. Datzelfde gebeurde eerder ook aan de oostzijde van de stad, waar de eilanden KNSM, Borneo, Java en IJburg werden bebouwd.

Noordwaarts

Onze eerste bestemming is de plek waar het stadslandschap nu het snelst verandert. We huren een fiets en nemen achter het Centraal Station een van de gratis overzetboten die je naar de overkant van het IJ brengen. We kiezen voor het langste traject, naar de NDSM-werf. We varen eerst bijna recht naar de overkant, naar een enorm gebied dat tot voor kort door Shell werd gebruikt. Daar staat een van de architectuuriconen van Nederland : de Toren Overhoeks, die in 1971 voor Shell ontworpen werd door Arthur Staal. Net daarnaast legt men de laatste hand aan het Eye, een langgerekt futuristisch gebouw à la Zaha Hadid, ontworpen door het Weense bureau van Delugan Meissl. Meissl ontwierp ook het bekende Porsche Museum in Stuttgart. Het Eye wordt de nieuwe locatie van het filminstituut. Het opent zijn deuren in het voorjaar van 2012. Aan de overzijde, kant Westerdok, rijst het nieuwe gerechtshof uit het water. Daarnaast staat een van de fraaiste flatgebouwen in het water, ondertussen een ‘klassieker’ van de hedendaagse architectuur : het kleurrijke Silodam, in 2002 opgetrokken door het bekende bureau MVRDV.

Tijdens de overvaart geniet je van het schitterende uitzicht over het hele landschap dat reikt van de historische binnenstad tot diep in de haven, met zijn oceaanreuzen en typische rookpluimen. Er ligt zelfs een Russische onderzeeër. “Vreemd toch dat een hele generatie Amsterdammers dit nog nooit heeft gezien. Men beseft niet hoe snel de ontwikkeling hier gaat”, zegt onze gids. Maar wie thuis is in het artistieke circuit kent Noord wel. “Op Noord vind je studenten, stadsnomaden, kunstenaars en creatieve ondernemers. Meestal vestigen zij zich als eersten in zo’n gebied dat potentie heeft. Zij maken het aantrekkelijk.” Ook nu wonen er studenten rond de NDSM-werf. Op een grote loods achter de pont waar je aanmeert, staat in grote letters : Nederlandse Dok en Scheepsbouw Maatschappij. Maar schepen worden er niet meer opgekalefaterd. In de loods vind je nu ateliers van kunstenaars en ontwerpers met kleurrijke gevels. Je kunt het gebouw zo binnenlopen. Op de NDSM-werf worden festivals georganiseerd en maandelijks is er zelfs een hippe vlooienmarkt. Fiets ook even naar de kop van het eiland waar een van de spectaculairste bouwsels staat van Nieuw Amsterdam : Kraanspoor, een kantoorgebouw opgetrokken boven op een oud betonnen kraanspoor. Het werd in 2007 afgewerkt en is ontworpen door J.D. Postma en Ontwerpgroep Trude Hooykaas.

Een prettige halte is het pop-uprestaurant Noorderlicht (Neveritaweg 15) waar je lekker eet en een schitterend uitzicht hebt op de stad.

Westerdokseiland

Terug aan het Centraal Station rijden we even in westelijke richting naar het Westerdokseiland waar heel wat nieuwe flatgebouwen staan. Je kunt er tot Silodam fietsen en het IJ van de andere kant bewonderen. Wie wat extra tijd heeft, raden we een ommetje aan via het Westerpark, een ecologisch park met een cultureel leven. Daar vind je eethuizen, een theater en een bioscoop. Amsterdammers vinden dit ook een heerlijke plek om te zonnen.

Oost

In de jaren negentig van vorige eeuw kreeg de stadsuitbreiding een nieuw elan en werden heel wat havengebieden woonzone. Het begon aan de oostkant en breidt nu noordwaarts uit. Eerst werden in Oost eilanden en schiereilanden bebouwd met voyante architectuur. We beginnen onze tocht op de verste plek, op de eilanden IJburg en Steigereiland (ernaast). Deze eilanden werden vijftien jaar geleden opgespoten en worden sinds enkele jaren bewoond. IJburg ligt aan de weg naar Almere, de nieuwe stad ten oosten van Amsterdam. Een tram – waarop je de fiets mag meenemen – verbindt Amsterdam met Almere. Je rijdt IJburg binnen via de elegante Enneüs Heermabrug (2000) van de Engelse architect Nicholas Grimshaw, ook de ‘Dolly Partonbrug’ genoemd. Wie via de ring komt bewondert een andere brug : de Nesciobrug uit 2006 van Wilkinson Eyre Architects. Op IJburg wordt het ‘wilde bouwen’ gecultiveerd. Alle huizen hebben een andere stijl. Er staan panden in Hollandse retrostijl naast meer hedendaagse creaties. De Amsterdammers beschouwen dit als de meest Belgische straat van hun stad. Feit is dat je in Nederland normaliter niet mag bouwen hoe je wil. De stijlvrijheid die wij in onze voorsteden kennen bestaat hier amper.

De moeite waard is ook een kijkje op Steigereiland, want van de grote weg af kun je het ‘geheim’ van dit eiland niet zien. Er werd namelijk een hele wijk gebouwd met drijvende woningen, waartussen zelfs zeilboten liggen : prachtig !

KNSM

Op terugweg naar de stad ontdekken we het Oostelijke Havengebied met een reeks eilanden en schiereilanden die in de jaren negentig bouwrijp werden gemaakt. Voor het grootste eiland, KNSM (Koninklijke Nederlandse Scheepvaartmaatschappij), maakte de befaamde Nederlandse bouwmeester Jo Coenen het stedenbouwkundige masterplan op. Zelf ontwierp hij het ronde gebouw op de kop van KNSM, de Emerald Empire. Het mooiste gebouw is ongetwijfeld de Piraeus van Hans Kollhoff en Christian Rapp. Dit bakstenen monument ligt aan een jachthaven, waar je ook rustig van een natje en een droogje kunt genieten. Naast de Piraeus bouwde Diener & Diener ook een strak uitgelijnd bakstenen flatgebouw.

Java

Het westelijke deel van dit eiland draagt de naam Java-eiland. Hier werd het masterplan getekend door de extravagante ontwerper Sjoerd Soeters. Tal van architecten bouwden er moderne grachtenhuizen, onder wie Kees Christiaanse, Sjoerd Soeters en de Belgen Bob Van Reeth en Jo Crepain.

Borneo en Sporenburg

De schiereilanden Borneo en Sporenburg, iets meer naar het centrum toe, werden tussen 1996 en 2000 volgebouwd. De Scheepstimmermanstraat (Borneo) was een van de eerste experimenten van ‘het wilde bouwen’. Ook daar een blikvanger van formaat : de building The Wale van Architecten Cie (Frits van Dongen).

Oostelijke Handelskade en Rieteilanden

We fietsen verder in de richting van het oude centrum, langs een zone met halfhoge flatgebouwen en kantoren. Aan de Oostelijke Handelskade kun je even stoppen aan het beroemde Lloydshotel uit 1917, opgetrokken in de stijl van de Amsterdamse School. Ooit een gevangenis, later een kraakpand van kunstenaars, nu een stijlvol hotel, modern opgeknapt door het toonaangevende bureau MVRDV. In deze buurt staat ook de oudste woontoren van dit gebied, in 1998 gebouwd door Neutelings-Riedijk. Meer naar het centrum toe zie je fraaie gebouwen van onder meer Claus en Kaan, Van Reeth, DKV Architecten en Rapp & Rapp.

Onze volgende stop is het spectaculaire Muziekgebouw aan ’t IJ, een muziektheater in het water, in 2004 ontworpen door 3xNielsen. De zwarte doos in de gevel is de drukbezochte jazzclub. Het muziekgebouw, met schitterend terras, bevindt zich op loopafstand van de oude stad, waarvan de geborgenheid iedereen blijft bekoren. “Anders dan in Vlaamse historische steden, zoals Gent of Brugge, wordt in Amsterdam hedendaagse architectuur die breekt met de oude schaal en stijl geweerd”, zegt Sabine Lebesque. In de binnenstad wordt zo veel mogelijk bewaard en wordt er weinig nieuw gebouwd. Niet zelden wordt gekozen voor een meer ‘historiserende’ architectuur. Maar in de nieuwe stad rond het IJ is er wel plaats voor meer ruimtelijke experimenten.

Het IJ Rondom, Uitg. Valiz, 18,50 euro.

Door Piet Swimberghe – Foto’s Michel Vaerewijck

In de jaren negentig van vorige eeuw kreeg de stadsuitbreiding een nieuw elan en werden heel wat havengebieden woonzone. In Noord vind je studenten, stadsnomaden, kunstenaars en creatieve ondernemers. Zij vestigen zich vaak als eersten in zo’n gebied met nieuw potentieel.