Dat een mens niet alleen weten en kennen is, maar ook emotie. Dat hij zwaar uit zijn doen kan raken als beide niet in evenwicht zijn of niet met elkaar verbonden. En dat depressieve toestanden niet alleen door psychotherapie en pillen kunnen worden bestreden. Daarover heeft Dr. David Servan-Schreiber het in zijn boek ‘Uw brein als medicijn’.

û Dr. David Servan-Schreiber, ‘Uw brein als medicijn’. Lifetime.

Kosmos-Z&K Uitgevers, Utrecht/Antwerpen, 288 pag.

Geestelijk lijden wordt sinds het einde van de negentiende eeuw bestreden met praattherapieën en sinds de vorige eeuw ook met pillen. Praten en analyseren, omdat men ervan uitgaat dat men iets kan verwerken, achter zich kan laten, als men het begrijpt. En pillen, omdat met de uitvinding van de antibiotica het geloof groeide dat men met chemische middelen kon ingrijpen in een ziekteproces. Praattherapieën bedienen zich van ons cognitief brein, waar het rationeel kennen en de taal gehuisvest is, de neocortex. David Servan-Schreiber, Frans psychiater, opgeleid aan de universiteit van Pittsburgh (VS), kwam op een punt dat hij niet langer tevreden was met deze dubbele behandelingsmethodes. Traumatische ervaringen worden immers opgeslagen in ons limbisch systeem, wat men ook ons primitievebrein noemt, dat deel van onze hersenen waar gevoelens als angst, verdriet, welbehagen en onbehagen zetelen. Met de ratio kan men dat allemaal wel onder controle krijgen – rationaliseren – maar op onverwachte momenten steekt oud verdriet de kop op, worden oude wonden opengereten en wordt de rede overspoeld door oude angsten, oud verdriet. Dat kan het functioneren van ons lichaam ontregelen, ons ziek maken. Wie depressief is, heeft vaak ook lichamelijke klachten waarvoor geen duidelijke fysiologische verklaring gevonden kan worden.

Als dat zo is, redeneerde David Servan-Schreiber, dan moet ook omgekeerd gewerkt kunnen worden en moet het, door dat limbisch systeem te beïnvloeden, mogelijk zijn depressies en trauma’s te genezen. Servan-Schreiber, die een serieuze wetenschapper is met een indrukwekkende lijst publicaties, kwam tijdens zijn werk in het Centrum voor Complementaire Geneeskunde in het Shadyside Hospital in Pittsburgh op het spoor van de effectiviteit van andere methodes, dan degene die traditioneel in de psychiatrie worden gebruikt. Hij constateerde ook dat veel patiënten zich afkeren van psychoanalyse en/of pillen en hun heil vonden bij alternatieven, zoals acupunctuur ; EMDR ( Eye Movement Desensitization and Reprocessing) ; een gewijzigd dieet waarin omega-3 een belangrijke rol speelt ; regeling van het bioritme door een eenvoudig apparaatje, de dageraadsimulator ; lichaamsbeweging en affectieve communicatie, gaande van knuffelen tot het zorgen voor een huisdier.

Hartcoherentie

Als ons hart stabiel is, betekent dat dat het overlijden nadert. Ieder normaal mens leeft met een variabel patroon. Hoe coherenter dat variabele patroon is, hoe groter ons psychische en lichamelijke welbevinden. Die wetenschap haalde Servan-Schreiber bij collega’s die met hartlijders en gestresste managers werken. Grote bedrijven als Shell, Unilever, BP en Hewlett Packard gebruiken hartcoherentietraining in stressmanagementprogramma’s voor hun kaderleden. Eigenlijk is het een ademhalingstechniek die al eeuwen bij oosterse meditatie en yoga wordt gebruikt, en vrij eenvoudig aan te leren in een aantal sessies. Iedereen kent het gevoel van benauwdheid dat een jagend hart veroorzaakt op het ogenblik dat we in het nauw gedreven worden, angstig zijn, onder druk staan of geconfronteerd worden met een moeilijke situatie. En hoe je door die spiraal minder adequaat functioneert en een verkeerde inschatting maakt van je eigen mogelijkheden of van de manier waarop anderen je zien. Focussen op de ademhaling, vooral op het uitademen, de adem als het ware door je hart voelen gaan, de warme ruimte in je buik en borst voelen, kan de kalmte herstellen en je hart weer tot zijn normale ritme brengen.

Acupunctuur

In China wordt pijn al lang bestreden met acupunctuur, zelfs bij operaties. Servan-Schreiber paste de methode aanvankelijk toe bij postoperatieve pijn. Bij acupunctuur komen lichaamseigen stoffen vrij die het pijngevoel blokkeren. Bij een bezoek aan Dharamsala, leerde Servan-Schreiber van een arts in het Instituut voor Tibetaanse geneeskunde dat daar acupunctuur volop wordt gebruikt voor het bestrijden van depressie en angsten. Vanuit de holistische visie in de oosterse geneeskunde. Iets waar de cartesiaanse Franse arts aanvankelijk zeer veel moeite mee had. Tot hij er in zijn dagelijkse praktijk mee te maken kreeg, zich ging verdiepen in het aan de gang zijnde wetenschappelijk onderzoek op Harvard (VS). “Zowel onderzoek bij konijnen die geen pijn meer voelen, als dat bij afkickende heroïneverslaafden doet vermoeden dat acupunctuur de afscheiding van endorfine op gang brengt. Dat zijn de kleine moleculen die door de hersenen worden geproduceerd en die dezelfde werking hebben als morfine of heroïne”, schrijft Servan-Schreiber. Een stof dus die gevoelens en het evenwicht van het autonome zenuwstelsel regelt of zoals de oosterlingen het uitdrukken het stromen van de Qi, de energie.

Omega-3-vetzuren

Over de gunstige invloed van omega-3-vetzuren heeft dit blad al vaker gepubliceerd de jongste weken. De onderzoekingen die Servan-Schreiber aanhaalt, bevestigen nogmaals dat het evenwicht (in verhouding 1/1) tussen omega-3- (wilde zalm, makreel, sardines, ansjovis, haring, tonijn, schelvis en forel, lijnzaadolie, koolzaadolie, spinazie en postelein) en omega-6-vetzuren (andere plantaardige oliën, bijvoorkeur olijfolie) van wezenlijk belang is voor de stemmingen en het lichamelijke welbevinden van de mens. Wie dat evenwicht in zijn voeding niet denkt te kunnen realiseren, kan het best een voedingssupplement nemen met voldoende omega-3, naar rato van 1 à 2 gram per dag, en daarbinnen een verhouding met zoveel mogelijk eicosapentaeenzuur (EPA) en minder docosahexaeenzuur (DHA).

Op de website (www.guerir.fr) van Servan-Schreiber staat een nuttige vergelijkende tabel van omega-3-producten die nu op de markt zijn, waarin de concentratie omega-3 en de verhouding EPA/DHA wordt vermeld, evenals de prijs voor een maandbehandeling.

Bewegen

Onderzoek heeft aangetoond dat geregeld bewegen, driemaal twintig minuten lopen, joggen of zwemmen per week volstaat, steeds onder de pijndrempel, om de hartcoherentie en de immuniteit te verhogen, en om angstgevoelens en depressieve neigingen te verminderen. De effectiviteit ervan blijkt zelfs even groot als die van antidepressiva. Het voornaamste verschil is dat er geen bijwerkingen zijn, zoals bij de pillen, en dat deze therapie op lange termijn kan worden volgehouden en dus een langdurig gunstig effect heeft. Men krijgt er na een tijd zelfs ‘plezier’ in. Belangrijk is de vorm van bewegen te vinden, die men zelf aangenaam vindt. Het komt erop aan in een toestand van ‘flow’ te komen, de plezierige balanstoestand die men bereikt door tot de grens van zijn mogelijkheden te gaan en niet verder.

Dageraadsimulator

Lichtkanonnen als genezers van winterdepressies zijn in de noordelijke landen al langer bekend. Maar dat het regelen van onze stemmingen ook kan dankzij het constante gebruik van een dageraadsimulator, een simpele timer die verbonden is met een lamp en het zomerse ontwaken van de dag nabootst, is eigenlijk niet te verbazen. Licht dringt door in de hersenen via de ogen, de prikkels worden direct doorgegeven aan de hypothalamus, die in het hart van ons emotionele brein ligt. Dat kleine orgaantje regelt eetlust, libido, slaap, menstruatiecyclus, lichaamstemperatuur, stemming en energie.

De werkzaamheid van deze dageraadsimulator heeft alles te maken met hoe de remslaap functioneert. Een wekker verstoort bruusk die zo belangrijke fase. De methode werd gedurende tien jaar getest in Seattle, de meest regenachtige stad van de VS en bleek daar zeer effectief tegen depressieve gevoelens gepaard aan donkere dagen.

EMDR

Omdat het emotionele brein nooit vergeet wat ons diep gekwetst heeft, wat een trauma heeft veroorzaakt, overrompelen die ver weggedoken ervaringen ons op de meest onverwachte momenten. Voor de behandeling van posttraumatisch stress-syndroom gebruiken therapeuten al langer Eye Movement Desensitization and Reprocessing. Servan-Schreiber past het ook toe voor minder zware trauma’s en angsten. Het komt erop neer dat het weten en het voelen met elkaar verbonden worden tijdens het opnieuw oproepen van herinneringen aan oude trauma’s, de gevoelens die daarbij hoorden en hoe we daar nu met ons verstand tegenover staan. De patiënt maakt bij dit proces snelle oogbewegingen om de ritmische bewegingen van de hand van de therapeut te volgen. Die oogbewegingen zijn vergelijkbaar met de snelle oogbewegingen bij dromen in de remslaap ( REM = Rapid Eye Movement). Dat zou hem in staat stellen om de traumatische feiten op een ‘veiliger’ plek in zijn hersens te archiveren. Een beetje zoals een computer informatie op verschillende plekken kan opslaan. Servan-Schreiber, een psychoanalyst van opleiding, stond aanvankelijk zeer sceptisch tegen deze manier van behandelen, maar merkte gaandeweg dat ze zeer effectief is. Op dit moment doceert hij een postuniversitaire nascholing in EMDR aan de universiteit van Lyon.

Heb elkander lief

Zesenzestig pagina’s van zijn boek reserveert David Servan-Schreiber voor een van de effectiefste middelen tegen depressie : de ander. “Liefde is een biologische behoefte”, schrijft hij. “Wat telt is het gevoel volledig jezelf te kunnen zijn met iemand anders. Hoe meer we het gevoel hebben een rol en een plaats te hebben die er voor een paar anderen toe doet, hoe gemakkelijker het voor ons is onze gevoelens van angst, wanhoop en zinloosheid te laten varen. Wanneer we ons lichamelijk en emotioneel verbonden voelen met onze omgeving, bereikt onze fysiologie spontaan de coherentie. En tegelijk openen we de deur voor nieuwe manieren om de wereld om ons heen te begrijpen wanneer we onze fysiologie helpen de coherentie te bereiken.”

Tekst Tessa Vermeiren I Illustratie Pieter Van Eenoge

Op onverwachte momenten steekt oud verdriet de kop op, worden oude wonden opengereten en wordt de rede overspoeld door angsten. Dat kan ons ziek maken.

“Om zelfgenezing te bewerkstelligen moet er medewerking zijn van de patiënt en die is er vaak niet genoeg om de gevraagde inspanningen te leveren.”