Hangend boven Hiroshima

Hij is tegendraads. Doet nooit wat de klant van hem verwacht. En ontmaskert hem maar al te graag als een keizer zonder kleren. Toch is hij een van de meest gegeerde designers ter wereld. Over de planeet in het algemeen, en scheermesjes in het bijzonder : Ross Lovegrove spreekt.

Max Borka

Hotel Seaside in Helsinki biedt vanuit het raam van kamer 306 enkel uitzicht op een verlaten weg. En een brug. Die symbool, symbool ! zowat halverwege in het niets eindigt. Naar niets smaakt ook de omelet bij het ontbijtbuffet, die met poeder is bereid. Het resultaat, een kleverige brij, weet ook niet echt de man van de kamer naast me te verblijden. In zijn jonge jaren had hij nog voor kok gestudeerd. Maar nu is hij als een van ’s werelds beroemdste designers van Londen naar hier komen reizen om er als eregast op het congres New Simplicity ? te fungeren. Hij heeft het er onder meer over de stoelen in eiervorm die in de gouden dagen van het Scandinavische design werden getekend, en hem aldoor zijn blijven inspireren. En hij brengt aan het slot van zijn lezing ook het vreemdsoortige ei ter sprake dat hij onlangs aan een autoconstructeur had geserveerd. De fabrikant had gewoon een nieuwe auto besteld. En : hij had er ook voor betaald. Maar Ross Lovegrove had hem eerst een portie filosofie willen voorzetten. In de vorm van een ei. Wielloos, opblaasbaar, uit plastic, en zwevend. En hij deed het niet zomaar uit balorigheid, zegt hij, om te provoceren, of om een of andere esthetische reden. Maar uit liefde voor de planeet.

Een ongevaarlijke gek ? De kans is groot dat die gedachte u door het hoofd suist in een kantoor dat nagenoeg helemaal door diezelfde gek werd getekend. Begin jaren tachtig had Lovegrove in Duitsland met Frog Design aan de Walkman van Sony gewerkt, en aan computers voor Apple. Toen hij zich later in Parijs vestigde, ontwierp hij als consultant voor Knoll International het befaamde Alessandri Office System. Men had hem gevraagd om zich met Jean Nouvel en Philippe Starck bij het Atelier de Nîmes aan te sluiten, waar hij onder meer Cacharel, Louis Vuitton, Hermès en Dupont als klanten had. En het lijstje had zich nog met alle groten uit de meubelsector uitgebreid sinds de Welshman in 1988 naar Londen was teruggekeerd : Cappellini, Moroso, Driade, Kartell, en een Herman Miller.

Zijn eerste meubel maakte hij midden de jaren zeventig, toen hij zestien was. Een opvouwbare kinderwagen. En de grote doorbraak kwam in 1992, toen hij voor de meubelfabrikant Cappellini de F.O. 8-stoel maakte, met een plastic zit- en rugvlak in de vorm van een acht, of een oneindigheidsteken. ?Ik was tevoren al wel bekend in de industriële wereld. Maar uiteindelijk is er maar één sector die van een designer een vedette weet te maken, en dat is het Italiaanse meubel.?

Hij praat en praat. Grapt en predikt. En blijft me enkele dagen na onze ontmoeting in Helsinki met een niet te stuiten geestdrift in zijn studio in Powis Mews in Londen van het ene prototype naar het andere slepen. Hij heeft iets van een rubberen knipmes, als liep hij op veren, en zijn geest beweegt zich al even soepel van het ene naar het andere probleem : nu eens de kwaliteit van het metaal van een nietjesmachine, en dan weer de overlevingskansen van de hele planeet, wat ongeveer neerkomt op hetzelfde. En onderwijl strooit hij onvermoeibaar met complimenten. Voor mij, voor zijn medewerkers, en voor zichzelve. ?Geen stoel?, zegt hij niet weinig trots, ?heeft de voorbije jaren zoveel de glossy magazines gehaald als zijn F.O. 8?, en ook de transparante thermos, die hij in 1991 bij Alfi Zitzmann uitbracht, mag zich rustig de titel van marktleider aanmeten. Het belet hem niet om wat later vernietigend uit te halen naar die hippe boekjes die hem populair hebben gemaakt. Want : waar willen ze heen met dat funky sfeertje, dat voortdurend om het nieuwe schreeuwt ? Ze hebben hem tot het boegbeeld verheven van een generatie designers die onder de noemer Organisch Minimalisme wordt gecatalogiseerd, vanwege het overvloedig gebruik van gladde, golvende en glooiende vormen die aan de natuur refereren.

Maar Lovegrove is lang niet zeker of hij daarbij wel in het goede gezelschap verkeert. ?Op zich is dat organisch minimalisme niets nieuws. En daarom was het voor mij ook zo een vreemde ervaring om in Helsinki te worden geïnviteerd. Want het Fins design wordt nog steeds overschaduwd door een figuur als Alvar Aalto, ook al is die al meer dan twintig jaar overleden. Hij was de eerste organische architect, terwijl zijn eerste ontwerpen toch al van eind jaren twintig dateren. Later hebben we ook nog een Eames gehad, en ik vrees dat een hele hoop mensen die in de meubelindustrie nu weer dat modernisme van de jaren vijftig en zestig aan het heruitvinden zijn, niet beseffen waarom die meubels van Eames indertijd zo ontworpen werden. Het was hem niet om een stijloefening te doen, die met veel glamour op de cover van een funky magazine zou kunnen figureren. Primordiaal bleef voor hem het menselijk lichaam, en de manier waarop dat bijvoorbeeld in zo’n stoel zou kunnen functioneren. Zijn ontwerpen waren er niet zozeer om gezien, maar wel om gevoeld te worden. Ik heb hetzelfde : ik wil voor blinden ontwerpen. Een stoel bijvoorbeeld is voor een designer zo fantastisch omdat je iets ontwerpen kan dat op kleren na het dichtst bij het menselijke lichaam staat. Maar dan moet je ook iets maken dat in zijn soepelheid haast de kwaliteit van de menselijke huid benadert. En niet zo’n ding à la Starck, waarop iedereen onwennig zit, omdat ze bij God niet weten hoe ze ermee moeten omgaan.?

Bij Apple had hij vorig jaar de Ammonite geleverd, een zakcomputer die als een kei in de hand ligt. Eenmaal opengeklapt, blijkt hij naast een computerscherm ook een telefoon en schrijfgerief te bevatten. ?Maar kijk naar die pen,? zegt Lovegrove, ?die is driehoekig en niet rond. Omdat ze vanuit het menselijk organisme is gedacht en de manier waarop de vingers zich bij het schrijven positioneren. Veel van die ontwerpers die het label organisch opgespeld krijgen, zouden ze rond hebben getekend. Hoogst ongemakkelijk. En vaak kunnen ze ook niet aan de barokke zwiep weerstaan. Terwijl de natuur zo helemaal niet in elkaar zit. Niets is er te veel.?

Toen hij met Mishka trouwde, had hij lang getobd over wat hij in die zelfontworpen ringen zou graveren. Het werd : ?Living a meaningful life together?. Want hij had het reeds als kind gehad : dat gevoel dat alles een betekenis moest hebben, een radertje moest zijn in een zinvol geheel. ?En dan zat ik daar op zo’n dubbeldekker, en hoe ik ook keek en keek : ik had niets te maken met die mensen. En ik zag alleen maar onverschilligheid. Iedereen leek alles te nemen wat hem opgedrongen werd, en het leven leek ook niet verder te reiken dan een eeuwig nemen. Als je dat dan met de dieren vergeleek : die leven in volmaakte symbiose met hun omgeving. In een cirkel van geven en nemen. Dat is van een absolute schoonheid, en de mens is de eerste die denkt dat hij niet volgens die regels hoeft te leven. En het is natuurlijk een huizenhoog cliché, maar je kan niet straffeloos blijven nemen. You don’t fuck with nature. Het wordt er intussen natuurlijk niet beter op : the world is full of shit, and it’s getting fuller and fuller. Steeds meer raakt de natuur ontregeld, onder een berg van rommel, en er is niemand die er wat om geeft. Zelfs wij zitten hier als de piloten boven Hiroshima : we zien het wel, maar we zitten ver boven de plaats van het onheil verheven. Zowat de enige hoop die je als designer koesteren mag, is dat iemand die op een dag door een deur gaat, jouw deurklink aanraakt, en heel even dat gevoel krijgt dat die onverschilligheid doorbreekt. Een beetje zen, zeg maar. Maar dan nog gaat het over een fractie van een seconde, ik weet het.

Vier jaar heeft onze studio intussen ook al een project voor een nieuw scheerapparaat lopen. Het duurt zolang omdat we totaal onafhankelijk willen werken, met een eigen team van wetenschappers. En omdat we iets trachten te ontwerpen waarvan de hele sector beweert dat het onmogelijk kon : een scheerapparaat met een ceramisch mesje. We hebben dat mesje nu eindelijk klaar. Het zal ongeveer veertig keer langer meegaan dan het doordeweekse mesje. En als je dan weet dat er alleen al in de Verenigde Staten jaarlijks 3,8 miljard mesjes in de vuilnismand gegooid worden, wordt zo een scheermesje plots het allerbelangrijkste project dat je misschien ooit hebt kunnen realiseren. Maar minstens één keer per week zit ik vandaag met een hoop anderen in een vliegtuig opgesloten. En dan overvalt me weer datzelfde gevoel : wat moet ik in godsnaam met die mensen ? Het is hopeloos. Tijdens onze onderzoekingen hebben we bijvoorbeeld zelfs ontdekt dat Gillette zijn mesjes uit roestvrij staal tijdens het productieproces met een speciale coating bedekt waardoor ze sneller in onbruik raken. Zoveel immoraliteit, daar zijn geen woorden voor.?

Meer dan 280 producten heeft hij intussen achter zijn naam staan. En altijd was er ook die wil om ze dezelfde kwaliteiten mee te geven die de door hem zo bewonderde Henry Moore aan zijn sculpturen meegaf. Of een Donald Judd, en een James Turrell, die met niets, want enkel en alleen met licht, altijd een hoekje wereld weet te transformeren tot een zuiver stuk poëtica. ?De toekomst van het design ligt onder meer in die dematerialisatie. Vandaar dat ik ook zo graag met computers werk. Want die verbruiken ook nog weinig grondstoffen. Als je naar de stoelen van een Eames kijkt : het menselijk lichaam is sindsdien niet spectaculair veranderd, dus wat dat betreft zijn die stoelen nog altijd handzaam. Maar datzelfde comfort kan nu worden geboden met minder of betere materialen. En dat is een van de redenen waarom je als designer aan de slag blijft. Het kan altijd wel een stuk makkelijker. De schrik slaat mij echter om het hart als er over ‘nieuwe eenvoud’ gepraat wordt, en ik dan plots tot het uithangbord van een congres rond die problematiek gebombardeerd word. Ik vrees dat die mensen het over iets anders hebben. En het woord ‘simple’ wordt in het Engelse woordenboek niet voor niets gevolgd door ‘simpleton’, onnozelaar. Als je bij een mens onder de huid kijkt : de natuur steekt afgrijselijk ingewikkeld in mekaar. En ik denk dat de toekomst van het design juist ligt in objecten die dankzij hun artificiële intelligentie de mens mogelijk in zijn complexiteit benaderen.?

Voor Sony ontwierp hij vorig jaar nog het prototype van een plat televisiescherm. Het kan als een partituur op een muziekstandaard worden gelegd. En voor Olympus maakte hij twee jaar geleden de Eye, een fototoestel met de vorm van een lange, platte kei, waarin een gat voor de handgreep zit verwerkt. ?Want alle fototoestellen zijn voor de jacht voorbestemd, met een lens die als een mannelijk lid naar buiten schuift. Ik heb een toestel willen ontwerpen dat lijnrecht ingaat tegen die mannetjesputtersmentaliteit.? De televisie en de camera moeten nog in productie, net als de Mercedes Communicator, een pc die hij vorig jaar voor Apple ontwierp en die de vorm van een kostbaar sigarettenetui meekreeg. Op de jongste meubelbeurs van Milaan was al wel zijn Apollo voorgesteld, een ligzetel die Lovegrove zelf de Querty Lounger had willen noemen, omdat de voetensteun ook als tafeltje voor een laptop dienen kan, zodat er zittend ook kan worden gewerkt. En ondertussen liggen in zijn studio in het Londense Powis Mews ook alweer de maquettes en plannen klaar van een schier eindeloze reeks andere objecten : een servies, een theepot, keukengerei, een parfumfles voor Armani, en een Office System voor ’s werelds meest toonaangevende fabrikant op het vlak van kantoormeubelen, Herman Miller.

Aan een muur hangt zijn ultieme droom. Een tekening van de Solar Seed, een huis van drie verdiepingen hoog, in doorschijnend plastic. Hij had bij het ontwerp het beeld van een grote gloeilamp in het achterhoofd. Van een cactus. Van een luchtballon. En van de woonst van de grootste nomaden aller tijden : een bedoeïenentent. Hij had aan die tent het ventilatiesysteem ontleend : koele lucht wordt langs onder naar binnen gehaald, terwijl de warme lucht via het platform bovenin wordt afgedreven. ’s Nachts kan het dakje naar beneden, zodat de warmte binnen blijft, en boven op de ballon zou ook een zonnescherm komen te liggen, als een film die overdag niet alleen voor afkoeling zorgt, maar ook zonne-energie zou opslorpen. Water dat via het plastic naar beneden loopt, zou onderin in een ring kunnen opgevangen worden. Als bij een cactus. ?Ik wou een huis als een plant, dat dankzij zijn artificiële intelligentie haast volledig op eigen kracht verder kan.?

Voor zichzelf zou hij graag één Solar Seed in Europa optrekken, één in de Verenigde Staten, en één in het Verre Oosten. ?Maar daarnaast denk ik ook aan massaproductie. Want het wordt hoog tijd dat huizen gewoon als een readymade in een fabriek gemaakt worden. En de Solar Seed zou dan ook een prachtig alternatief aan de derde wereld kunnen aanreiken. Om het prototype uit te werken, heb ik ongeveer 15 miljoen nodig, en eenmaal in productie zou één zo’n huis maximaal acht miljoen kosten. Tot vandaag heb ik het plan nog maar twee keer op een conferentie laten zien. Maar de mensen waren daar al door het dolle heen, en ik heb hier nu zelfs al faxen uit Japan op mijn bureau liggen.?

En of hier dan misschien voor Groot-Brittannië een nieuwe industrie is weggelegd ? Het lijkt niet echt waarschijnlijk. ?Ik was indertijd maar wat blij dat ik uit Parijs naar Londen kon terugkeren. Want in Parijs zag je maar drie soorten mensen op straat : de bcbg’s, de Johnny Halliday‘s, en de derde weet ik al niet meer. Creativiteit is er iets dat strikt voor een podium is gereserveerd, of voor de catwalk. En voor mensen die hebben gestudeerd. Hier in Londen zit dat anders : cultuur is hier een working-class phenomenon, altijd geweest. Maar vreemd genoeg wil de industrie hier voor geen cent in de eigen designers investeren. Het paradijs heet voorlopig nog Italië, waar je één uur praat, vier uur eet, en waar je eerste schets vervolgens in blind vertrouwen wordt gerealiseerd. Financieel halen ze het niet van de klanten in de Verenigde Staten, maar daar staat dan weer tegenover dat ze in de Verenigde Staten zelfs je naam zouden veranderen als dat meer geld zou kunnen opleveren. En nu is hier in Londen na de verkiezingen het kruim van de Britse architecten en designers al een avondje in Downing Street geïnviteerd. En we kregen er door Blair zelfs champagne geserveerd. Bij Major was dat niet waar geweest.?

Een ambachtsman had negen maand moeten werken om de juiste golving in het bed van Lovegrove te trekken. En bij een Engelse lederfabrikant was er per exemplaar twee uur handwerk nodig om één stukje in de juiste plooi te zetten. Met Armani lopen de onderhandelingen wat stroef omdat Giorgio per se zijn naam op het flesje wilde zetten. En natuurlijk schrok ook de autofabrikant zich een hoedje toen hij een auto bestelde en een opblaasbaar ei kreeg voorgezet. ?Maar de onderhandelingen blijven aan de gang. Want ze weten beter dan wie ook dat het roer moet omgegooid. We zorgen nooit zomaar voor een quick fix, en ik verlies hopen geld omdat ik altijd veel meer energie in een project stop dan ik eigenlijk betaald word. Ik had natuurlijk een elegante auto kunnen ontwerpen. Maar wat voor zin heeft het nog een variante te ontwerpen van een concept dat zichzelf overleefd heeft ? Het leek me belangrijker om de aanzet te geven tot een nieuw concept. Dat zal niet makkelijk gaan, want we hebben tenslotte te maken met een 500 billion dollar industry. Maar eerlijk gezegd zal het mij ook een zorg wezen als de gesprekken afspringen. Het belangrijkste is dat je je eigen zuiverheid bewaren kan, door van bij het begin tegen zo’n keizer te zeggen : ‘Mijnheer, u heeft geen kleren. ‘ Liever dat dan zo’n Swatch-auto te moeten tekenen, heel gestileerd, maar zonder plaats voor bagage of kinderen. Het gevolg : men moet zich hoe dan ook een tweede wagen aanschaffen. En reken maar uit wat dat weer betekent voor de planeet.?

Lovegroves ultieme droom : de Solar Seed, een huis in doorschijnend plastic. Koele lucht komt langs onder naar binnen, warme lucht wordt via het platform bovenin afgedreven. ’s Nachts kan het dakje naar beneden, en bovenop ligt een zonnescherm als een film die overdag voor afkoeling zorgt en ook zonne-energie opslorpt.

(Met de klok mee) Scheerapparaat met ceramisch mesje, dat 40 keer langer meegaat dan het doordeweekse mesje. Prototype van een plat televisiescherm voor Sony (1996), kan als partituur op een muziekstandaard worden gelegd. Prototype voor parfumfles voor Giorgio Armani. Magic Chair.

(Met de klok mee) Mercedes Communicator, pc voor Apple (1996) die oogt als een kostbaar sigarettenetui. Ammonite zakcomputer voor Apple (1996), ligt als een kei in de hand, en bevat computerscherm, telefoon en schrijfgerief. Transparante thermos (1991).

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content