Van X naar Y is niet zozeer een leeftijdsverschil als wel een mentaliteitsverandering, getypeerd door Courtney Loves transformatie van grunge-idool tot glamourqueen. Een ontmoeting met een generatie die niet is wat ze lijkt.

Lene Kemps

In maart ’91 verscheen de eerste druk van Douglas Couplands Generation X. In zijn boek vertelde de 28-jarige Coupland het verhaal van drie leeftijdsgenoten, die vluchten uit de verveling van een verstikkend stadje en een saaie job, om in Californië op zoek te gaan naar hun ware identiteit. Het boek veroorzaakte geen stormloop en werd omzeggens nergens besproken. Diezelfde zomer bracht leeftijdsgenoot Richard Linklater zijn film Slacker uit, over overgediplomeerde en onderbetaalde twentysomethings, en brak in Seattle een muziekvorm door die gitaarlawaai en gemompel koppelde aan marginaliteit en bezinning. Volgens het aloude media-adagio ?twee is veelbelovend, drie vormt een trend?, werd op dat moment een fenomeen geboren en werd Generation X een groep slackers die van grunge houden : doemdenkerig, apathisch, ironisch en zeurderig. Waren voor de babyboomers drieletterwoorden als Che en Mao nog belangrijk, dan zijn voor hen MTV en XTC erg populair.

Ondertussen is het uit met X. Zoals Coupland schreef in Details : Cobain is in de hemel, Slacker ligt in de afprijsbak van de videowinkel en grunge is nergens nog te bekennen.

Na X komt logischerwijs Y, door de Amerikaanse pers luidruchtig ingehaald als Generation Why ?, vanwege hun weigering om ook maar ergens bij ingedeeld te worden. We hebben het over de 14- tot 25-jarigen. De Clueless, Beverly Hills 90210 en Friends-generatie. The Gap– en Gympencultuur. Zij die de permanente revolutie hebben ingeruild voor een paar sneakers. De kleine broers en zussen van de X’ers, zo u wil.

In zijn tweede boek Shampoo Planet omschreef Coupland de man heeft veel op zijn geweten hen als Global Teens. Het zijn geroutineerde consumenten, kapitaalkrachtige veel-shoppers en kritische reclamekijkers, opgevoed in het Esperanto van de internationale beeldcultuur, vloeiende sprekers van de MTV-taal. Ze zijn niet bang van technologie (op het Internet staat een multiple choice test, duidelijk opgesteld door Generation Y, om uit te maken tot welke groep je behoort : http://www.umr.edu/sbrit/humor/boomer.html) en ze zijn evenmin vies van glamour. Het zijn bijvoorbeeld verzamelaars van conditioners, balsems en shampoos (vandaar de titel van Couplands boek, en laten we niet vergeten dat de grootste trend die Friends startte, het kapsel van Jennifer ?Rachel? Aniston was). ?Ik denk dat ik lang genoeg een culturele Ophelia ben geweest?, zei Courtney Love toen men haar naar de reden van haar transformatie vroeg. Stop met treuren en zeuren, clean up your act.

In Amerika worden deze jongeren echo baby boomers genoemd. Niet alleen omdat ze voor het eerst sinds lang een stijging van de bevolking betekenen, maar ook omdat ze in houdingen en ideeën die van hun ex-hippie-ouders weerspiegelen (daar duikt zelfs Che weer op). Een MTV-onderzoek (januari ’97) naar de waarden van de Europese jeugd (16-24 jaar) maakt gewag van middle aged attitudes tegenover werk, opvoeding en seks. Ondanks de navelpiercings en tatoeages zijn echo boomers in wezen traditioneel en conservatief : huisje, boompje, baantje, beestje, vrienden.

?Ze komen braaf over. Ze zijn zo comformistisch dat het lijkt alsof de generatiekloof niet meer bestaat?, zegt Gerry Lybeer. ?Maar de kloof is groter dan ooit omdat ze in hun eigen, specifieke wereld leven. Het zich afzetten tegen, is vervangen door het zich afsluiten van.? Samen met Stijn Cox en Nathalie Starck vormt Lybeer de denkcel Magic Hat, opgericht binnen McCann-Erickson, om het gedrag van jongeren te bestuderen en een beter beeld van hen te krijgen.

Blijkt dat de Y-generatie niet is wat ze lijkt. Het conformisme is veeleer een zorgvuldig geconstrueerde overlevingsstrategie, een pragmatische oplossing om niet cynisch te worden. ?Het gevoel dat ze voor hun eigen kleine wereld moeten zorgen omdat ze de wereldproblemen toch niet kunnen oplossen, leeft heel sterk?, aldus Stijn Cox. ?Ze zijn pessimistisch ingesteld als het om de toekomst van de maatschappij gaat, maar optimistisch over hun eigen leven. Ze kunnen de aarde niet opruimen, maar wel hun eigen huis en achtertuin, en dat doen ze dan ook. Collectief zijn ze moeilijk te mobiliseren, ze zien niet in waar dat goed voor is ; maar hun engagement is individueel en concreet.?

Generation Y shopt in the supermarket of styles, zoals trendwatcher Ted Polhemus dat noemt. Ze zijn niet alleen post-fashion (in staat hun eigen outfit uit te kiezen, zonder hulp van enige trend), maar ook post-tribe (niet bereid zich bij een of andere stam in te lijven, tenzij op zeer tijdelijke basis). Ze stellen hun eigen look samen uit duizend-en-één-ingrediënten en veranderen van de ene dag op de andere, een discipline die Polhemus stylesurfing noemt. Ze combineren een punkjasje met een skatebroek, een samba-geitensik en een hippie-T-shirt. Alles kan, if it feels good. Ze zijn de meest eclectische generatie tot nu toe. En degene die zich het minst laat vangen in stereotypen.

?Die complexiteit was voor mij erg verrassend?, zegt Nathalie. ?Hun microwereld van vrienden en familie is erg belangrijk voor hen, maar tegelijkertijd zijn ze superindividualistisch. Ze hebben een houding van elk voor zich, maar zijn enorm tolerant en solidair. Ze zijn pessimistisch, maar vol goede moed en hoop. Ze willen een carrière, maar niet ten koste van alles. Het gaat om zelfverwezenlijking, niet om zichzelf bewijzen. Het is een generatie zonder helden, rebellen of leiders. Ze zijn gewoon zichzelf.?

Communiceren met jongeren is voor Sanjay Nazerali, president van MTV, dagelijkse kost en noodzaak. En hij gelooft niet in X, Y of Z. Dat zijn marketingpraatjes van snuggere reclamemensen die aan bange fabrikanten hun bepaalde aanpak willen verkopen. Hij gelooft in de supermarkt der stijlen, voortgebracht door The Age of Aquarius die het Vissen-tijdperk verdringt. ?De Vissen zijn met z’n twee maar zwemmen in tegengestelde richtingen, wat duidt op geloofssystemen die diametraal tegenover elkaar staan : je was een hippie of een yuppie, een druggebruiker of mister clean, je hoorde ergens bij of stond alleen. De waarheid ligt zoals altijd in het midden : je bent alle twee of geen van beiden. Aquarius betekent dat paradoxen geen paradoxen zijn, maar de veelheid je karakter uitmaakt.?

Nazerali is aanhanger van de heilige drievuldigheid van de jeugdcultuur : seks, drugs en rock-‘n-roll, de dingen in een tienerleven die nooit veranderen. ?Jongeren zijn altijd geïnteresseerd in seks, zo zijn ze hormonaal geprogrammeerd. Ze zullen altijd experimenteren met drugs ; of het nu alcohol of pillen zijn. En ze zullen altijd hun zielenroerselen terugvinden in de liedjes van hun favoriete groepen. Generatie X, Y of Z… Ze dragen misschien andere kleren, luisteren naar andere muziek, maar dat ze fundamenteel anders zouden zijn, kan ik niet aanvaarden. Ik zie nog altijd mensen op elkaar verliefd worden.? Zo heb je natuurlijk altijd gelijk.

Toen Coupland zijn Frankenstein het graf in schreef, gaf hij volgende verwittiging mee : ?Het belangrijkste over X heeft men nooit begrepen, namelijk dat het niets te maken heeft met leeftijd, maar een manier is om de wereld te bekijken.? Probeer het dus eens op de Y-manier : If it feels good, just do it.