Geluk van vroeger
The Truman Show is een film over een echt leven in een onecht stadje. In het Amerikaanse Florida bestaat er een nieuwe gemeenschap die erop lijkt: geschapen door Disney, maar voor echte mensen. Verslag van een bezoek aan Celebration.
J ohn Newsome, inwoner van Celebration, Florida: “Er rijden regelmatig nieuwsgierige bezoekers door de straat. Ooit draaide een van hen het autoraampje naar beneden en vroeg: wonen jullie hier echt? Ja, wij wonen hier echt. We zijn geen figuranten, en we gaan niet weg na zonsondergang.” Wellicht had de passant The Truman Show gezien, de film over een jongeman die zijn hele leven op een filmset heeft gewoond zonder het te weten (zie bespreking in Weekend Knack nr.45, p.100). De regisseur in de film tracht een leven te creëren zoals het zou moeten zijn, in een klein, vriendelijk stadje aan het water met huizen uit vroeger tijden, met een gezellig centrum, en een gemeenschap waar de mensen aardig zijn voor elkaar. Het hele stadje is een enorme overdekte filmstudio, waar de zon op- en ondergaat als de regisseur het wil. Het leven van Truman wordt gefilmd via honderden verborgen camera’s. Op Truman na weten alle bewoners wat er gaande is.
Wie voor het eerst door Celebration wandelt, denkt dat Truman elk moment kan opduiken. Op het marktplein misschien, of bij de bakker, of in de bomenrijke Longmeadow Street. Want ook Celebration, dat inmiddels tweeduizend inwoners telt, is een experiment. Van Disney. ’s Werelds beroemdste fabrikant van fantasieën voor het hele gezin houdt zich nu bezig met echte mensen en echte levens.
Amerika heeft heimwee. Ergens, zegt men, is er iets misgegaan. De mensen vereenzamen in hun riante en veel te vrijstaande woningen in de slaapwijken. Kinderen kunnen zonder auto nergens komen. Je ziet niemand op straat. Mensen zijn bang voor inbrekers en loslopende idioten. Of voor de buren die een autowrak voor de deur zetten.
John Newsome: “De verbindingen zijn zoek, de verplichtingen vergeten. Toen ik jong was, werd je gedrag beïnvloed door je ouders en de buurt. Je wist wat de buurt van je verlangde. Dat zijn we kwijtgeraakt. Door televisie en airconditioning sluiten mensen zich op. We hebben ook in Los Angeles gewoond en ik kan je verzekeren, daar kijken de mensen uitsluitend naar zichzelf. Niemand wil iets met een ander te maken hebben.”
Het kan anders, menen aanhangers van de “nieuwe stedelijkheid”. Als je de mensen een andere omgeving biedt, zullen ze zich anders gedragen. Vandaar Celebration, in het midden van Florida, op een kwartier rijden van Disney World. Het is aangelegd op een lap moerassige grond die Disney nog had liggen. Topman Michael Eisner laat in zijn net verschenen memoires ook weten dat er een ordinaire reden was om iets met die grond te doen: geld. Het hoorde bij de aankoop in 1966 door Disney van de vele hectaren die nodig waren voor de pretparken. Inmiddels is het bedrijf uitgeparkt, en het was zonde die dure grond braak te laten liggen. Toen dacht men terug aan de oude Walt, die ruim dertig jaar geleden droomde van een futuristisch modeldorp voor echte mensen. Walt overleed en met hem het plan, maar Eisner wilde het alsnog proberen. Niet meer futuristisch, want we hebben genoeg toekomst gezien om er niet meer naar te verlangen. Dertig jaar geleden was 2000 een belofte, nu is het een computerprobleem. Nee, liever terug naar vroeger, toen geluk nog zo gewoon was. Naar Celebration.
De Market Street in het minieme centrum is voorzien van bakstenen in plaats van asfalt. Hier is de kruidenier gevestigd, en de bakker, en winkels met hebbedingetjes. De eerste en tweede verdieping worden bewoond, zodat het centrum niet na sluitingstijd uitgestorven is. Dat wonen betekent ook dat het centrum geen onderdak biedt aan nachtelijke horeca. “Maar”, zegt men, “tieners en twintigers die vertier zoeken, kunnen in een van de vele Disney-vestigingen in de omgeving terecht.”
De straat komt uit bij een weg langs een meertje. Front Street telt diverse restaurants en koffietenten. Op de smetteloze kade staan schommelstoelen voor algemeen gebruik. Een bordje in het water meldt dat het verboden is de kaaimannen te voeren of lastig te vallen. Verderop staat de charmante bioscoop van Cesar Pelli, een van de grote namen die door Disney zijn aangetrokken.
Michael Graves tekende voor het knusse postkantoor aan Market Square, en Philip Johnson voor het achter ranke pilaren verstopte stadhuis. Een echt stadhuis is het niet, want Celebration is geen echte stad. Het is een privé-gemeenschap, waarvan er in de VS honderden bestaan. Aanleg en onderhoud worden gecoördineerd door Disney, via de Celebration Company. Die grijpt ook in als bewoners er een zootje van maken, maar dat is nog niet gebeurd. De echte wetshandhaving wordt verzorgd door het bestuur van de regio, die beschikt over politie en brandweer. Ook de moderne school en het gloednieuwe ziekenhuis vallen onder regionaal bestuur.
Maar Celebration is meer dan het centrum. De eigenlijke revolutie grijpt plaats in de woonwijken die in een halve cirkel op loopafstand om het centrum zijn aangelegd. De meestal vrijstaande huizen staan dicht bij de straat en dicht bij elkaar. De garages liggen aan de achterkant, bereikbaar via smalle binnenstraatjes. De huizen hebben aan de voorkant een veranda met schommelstoelen, het symbool van Amerikaans buurtleven. Dit is de plek waar men ’s avonds en in het weekend gaat zitten om te kletsen met voorbijgangers. Goed, nu even niet want het is te warm, maar straks zeker.
Tegenover het stadhuis ligt het verkoopkantoor, het laatste ontwerp van de intussen overleden architect Charles Moore. Wie in Celebration wil komen wonen, wordt in het kantoor verteld, kan een huis laten bouwen in zes prijsklassen die variëren van 160.000 tot meer dan een miljoen dollar. Voor elk type kan men kiezen uit zes verschillende bouwstijlen. Niet alleen staan de diverse stijlen door elkaar, ook de prijsklassen zijn min of meer gemengd zodat chirurg en melkman elkaar kunnen tegenkomen als het vuilnis aan de achterkant wordt buitengezet.
Het is zaterdagmiddag en we zijn op weg naar Larry Richardson. We passeren een gymzaal en een voetbalveld met spelende kinderen. Bij de gymzaal liggen fietsen op de grond die niet op slot zijn gezet.
Larry (54) woonde met vrouw Margee en twee van de vier kinderen in het zuiden van Florida. Hij had een oogje op midden-Florida omdat hij die staat bedient voor een financieel adviesbedrijf. Zijn tienerdochter las een artikel over Celebration, ze gingen kijken en waren meteen verkocht. “Ik ben opgegroeid in Washington, in een tijd dat je alles te voet of per fiets kon doen. Als kind had ik veel meer vrijheid dan kinderen nu. Er zijn steeds meer mensonvriendelijke wijken. Mensen komen aanrijden bij hun huis, de garagedeur gaat automatisch open, ze rijden naar binnen, deur dicht en je ziet ze niet meer.” Omdat er voor de eerste 300 woningen 5000 liefhebbers waren, organiseerde de projectontwikkelaar een loterij, en de familie Richardson behoorde tot de gelukkigen. Twee jaar geleden betrokken ze een voorlopige woning in Celebration en een maand geleden zijn ze opnieuw verhuisd.
Werkt het? “Het is fantastisch. Als ik van hier naar het centrum loop, dan kom ik gegarandeerd iemand tegen die ik ken, en dan maak ik een praatje. Zoals vroeger. De mensen kennen elkaar. Uit de buurt, of van de kerk, of van de sportclub, of de Rotary. Het is zo aardig dat hier allerlei types door elkaar wonen. Alleenstaanden, koppels zonder kinderen, met kinderen, ouderen, hoogbejaarden.” Sociaal verkeer kost tijd. “Ik werk thuis – iets wat in Celebration veel voorkomt – en als ik niet uitkijk, dan blijf ik werken. Dus moet je tijd maken. Dan leer je mensen kennen, hun goede kanten, hun minder goede kanten, en dat is veel waard. Je ziet ook dat ze veel voor elkaar doen, elkaar helpen in allerlei situaties.”
John Newsome (56) behoorde twee jaar geleden ook tot de eerste groep bewoners van Celebration en wil er nooit meer weg. Kort na de verhuizing overleed Johns moeder, en behalve verdriet bracht dat ook een hoop geregel met zich mee. “In die tijd maaide iemand uit de straat ons gazon. Een ander kookte eten. Dat kom je op veel andere plaatsen niet meer tegen.” Dat het project van Disney is, was van belang. John, in het dagelijks leven verantwoordelijk voor het telefoonnet op de luchthaven van Orlando: “We zijn sinds jaar en dag fans van Disney. Vroeger hadden we jaarpasjes voor Disney Land. We zijn met Disney op vakantie geweest toen de kinderen jong waren. Als familie probeerden we twee keer per jaar bijeen te komen en dat was vaak in een van de Disney-oorden. Daarbij komt dat ik ben opgegroeid in een kleine plaats met huizen die veel lijken op de huizen hier, met veranda’s. Hier kennen we de buren en de overburen. We nemen deel aan de buurtfeestjes die hier regelmatig worden georganiseerd. Zo ontdek je hoe bijzonder de mensen in je omgeving zijn. En ja, mensen zitten daadwerkelijk in de schommelstoel op de veranda. Als je voorbijloopt, krijg je een glas ijsthee of wijn aangeboden.”
In Celebration let men een beetje op elkaar. John: “Laatst zag ik ’s avonds bij de overburen een onbekende auto voor de deur staan terwijl zij niet thuis waren. Toen de auto er na een uur nog stond, ben ik toch even gaan kijken. Er was niks aan de hand, maar zoiets doe je hier.” Echtgenote Barbara (49): “Je kunt hier veel wandelen. Om het meertje, of naar het centrum. Je kunt lopend naar de kruidenier. Goed, het is geen grote winkel, maar de alledaagse dingen kun je er krijgen. En we weten nu al dat Celebration een geschikte plek is om te wonen als we met pensioen gaan.”
J im Bailey (67) en echtgenote (“in de zestig”) parkeren de fiets bij het terrasje, groeten het personeel achter de toog, bestellen koffie respectievelijk chocolademelk, en nemen plaats. Na een arbeidzaam leven zijn ze naar Celebration verhuisd, vanuit het noordelijke Wisconsin waar de winters lang en gemeen kunnen zijn. Hij was ingenieur, zij verpleegster. Hij werkt nu parttime bij Disney, zij als vrijwilligster in een modelwoning. Ze hebben twee volwassen zoons, beiden getrouwd en vader.
Zoals veel oudere Amerikanen hadden ze een oogje op het warme Florida, maar ze wilden niet naar een van de vele seniorengemeenschappen. In een weekblad zagen ze een verhaal over het experiment van Disney. Ze hadden al rondgekeken in andere nieuwstedelijke projecten “omdat daar de sfeer van vroeger wordt herschapen”. Ze waren ook in Seaside geweest, het dorp waar The Truman Show is opgenomen. Jim: “Ik heb de film niet gezien, nee. Maar Seaside sprak ons minder aan omdat het voor veel inwoners een vakantieplek is met het tweede huis. Dus die mensen zijn er vaak niet.”
Het concept werkt, is hun ervaring. Shirlee: “De mensen hier hebben een andere instelling. Ze zijn erop uit contacten te leggen. Dat was immers voor iedereen een reden om hierheen te komen.” Jim, die ook voorzitter is van de 50-plus-club The Celebrators: “We hebben op allerlei plekken in de VS gewoond, maar nergens leerden we zo snel en makkelijk andere mensen kennen als in de ruim twee jaar dat we hier wonen. Ook prettig is dat het aantal gepensioneerden hier zo’n vijftien procent van de bevolking bedraagt, wat overeenkomt met het landelijk gemiddelde.”
Disney is een synoniem voor regelneef. In de vele pretparken wordt niets aan het toeval overgelaten, en het is dus al een wonder dat het bedrijf zich in het onlangs geopende Animal Kingdom heeft gestort op echte dieren. Een project met echte mensen is nog enger. Om dat in banen te leiden, kent Celebration het Grote Regelsboek. Het werkje is een populair gespreksonderwerp bij buitenstaanders, een vriendin van Johns dochter dacht dat de bewoners alleen de straat opmochten als ze in pak gekleed gingen. Dat hoeft niet, maar er gelden wel andere regels. De gordijnen mogen aan de straatkant geen schreeuwkleur hebben, een kapotte auto voor de deur is verboden, het gras in de voortuin dient gemaaid, politieke affiches mogen alleen 45 dagen voor de verkiezingen worden opgehangen maar niet te veel en ook niet te groot, en wie het huis een ander kleurtje wil geven, heeft toestemming van de architect nodig.
Larry Richardson: “Dit land kent talloze zelfstandige gemeenschappen en die hebben allemaal hun regels. We hebben ook eens in een gemeenschap in New Jersey gewoond. Alleraardigste buurt hoor, maar zonder regelsboek. En dan zie je dat de buurman zijn sleepauto elke dag voor de deur parkeert. Dat is niet leuk en je kunt er niks tegen doen. De mensen hier hebben geen probleem met de regels. Het komt erop neer dat als iemand iets idioots doet, anderen de mogelijkheid hebben daar iets van te zeggen.”
John Newsome: “Ik voel die regels niet als een beperking. Het zijn regels die je in elke gemeenschap tegenkomt.” Barbara: “Bovendien gaat het om dingen die je toch al niet zou doen.” Jim Bailey: “We vinden het prettig te weten in wat voor omgeving we terechtkomen. En we willen graag dat het ook zo blijft. Iedereen die hier komt, weet wat de regels zijn.” Shirlee: “Als je aan de binnenkant graag een wild gordijn hebt, dan kun je er aan de raamkant toch een voering inzetten die past bij de buitenkant? Ik wil niet naarbuiten kijken en aan de overkant allerlei wilde kleuren zien. Of een onverzorgde tuin.”
Misdaad was een onbekend verschijnsel in Celebration, maar een paar maanden geleden sloeg het noodlot toe. Op 10 augustus werd een bewoner op klaarlichte dag in zijn openstaande garage bedreigd door een overvaller. De onverlaat leek een vuurwapen in zijn zak te hebben en eiste geld. Nadat hem contanten en creditcards waren overhandigd, excuseerde hij zich voor zijn onaangenaam gedrag en ging er in een Honda vandoor.
“Natuurlijk is het leven hier niet perfect”, zegt John Newsome. “Dit is niet Disney World. Mensen raken hun baan kwijt, hebben stress, worden ziek, er zijn al enkele sterfgevallen in de buurt geweest. Dit is geen fantasie. Misschien hadden sommigen te hooggespannen verwachtingen. Er is veel gedoe geweest over de school. Zo’n instelling heeft tijd nodig en daar moet je rekening mee houden.”
Hoeveel inwoners Celebration uiteindelijk zal tellen, weet niemand. Vermoedelijk 10.000 over een jaar of vijf. Misschien 20.000 als de belangstelling zo groot blijft als die nu is. Wellicht dat Disney zich terugtrekt als het stadje klaar is, waarna het bestuur wordt overgedragen aan een bewonersvereniging. Misschien ook wordt het dan een heuse stad met een burgemeester, een gemeentebestuur, politie en brandweer.
“Los daarvan”, zegt Larry Richardson, “zou ik het mooi vinden als Celebration een uitstekende plek wordt om te leven zonder dat het een exclusieve enclave wordt. Disney ziet het ook als een voorbeeld voor de regio, als een bron van inspiratie. Is het duur? Voor sommigen wel. Maar vergeleken met vele andere gebieden in het land valt het reuze mee. Oké, het is allemaal midden- en hogere middenklasse. Dat is nu eenmaal de opzet. We zijn gezegend.”
En de zegeningen wil hij delen. Als lid van de Rotary en de presbyteriaanse kerk, en als vrijwilliger bij een organisatie die ongeneeslijk zieke kinderen helpt. Daarnaast wil hij binnen een andere organisatie kinderen op het belang van liefdadigheid wijzen. “Ook zij moeten leren hoe ze hun tijd en talent kunnen besteden aan het helpen van anderen.” Is Celebration de beste plek om te wonen? John Newsome: “Ja, op één uitzondering na. We hebben twee jaar op een eiland gewoond tussen Hawaï en Australië. Een paradijselijke omgeving. We waren er als burgers op een militaire basis, supergereguleerd. In het dorp waren geen auto’s, dus de kinderen konden gewoon op straat spelen. Er was toen, twintig jaar geleden, niet eens tv. We deden veel aan sport en organiseerden allerlei activiteiten. Je ziet de band met je jeugd: de huisdeuren stonden open, geen tv, veel sociaal verkeer. Dat hoop je hier weer een beetje terug te vinden.”
Jim Schilder
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier