De evolutie leerde ons vooral gevaren zien, te focussen op het negatieve. Terwijl het in deze tijden zoveel efficiënter is om ook oog te hebben voor het positieve, en daar kracht uit te putten. Dat is iets heel anders dan oppervlakkig en probleemontwijkend positief denken, benadrukt Rick Hanson in zijn boek ‘Geheugen voor geluk’.

Volgens neuropsycholoog Rick Hanson bezitten onze hersenen een evolutiegerelateerde neiging tot het negatieve. Om te overleven in een jungle van gevaren. Maar hij ontdekte ook dat het brein als het ware kneedbaar is, dat de vormgeving van de structuren veranderd kan worden. Om bijvoorbeeld de neiging tot het positieve wat meer te benadrukken en een sterker, minder angstig en gelukkiger leven op te bouwen, en dat via een aantal oefeningen. In Amsterdam vroegen we hem waarom hij dit boek nu schreef.

“Het lag allemaal een beetje persoonlijk. Ik wilde mensen helpen om ze via hun dagelijkse ervaringen de gelegenheid te geven om stap voor stap goede indrukken op te stapelen. Zodat ze beetje bij beetje meer zelfvertrouwen krijgen, meer mindfulness, meer mededogen, meer het gevoel dat mensen om hen geven. En zodat ze kwaliteiten als vrijgevigheid laten groeien. Want als je al dat mooie opmerkt, kun je leren om het in een neurale structuur te vast te leggen, zodat het een blijvend in de plaats van een tijdelijk effect krijgt. Ik vond de tijd ook rijp omdat er momenteel geweldige economische, politieke, culturele krachten aan het werk zijn die ons in alle richtingen duwen, zodat we wat stuurloos raken. Mensen krijgen daardoor verkeerdelijk het gevoel dat ze machteloos zijn, en ik wil ze de kans geven dat gevoel te overstijgen, door ze te laten beseffen dat ze veel meer innerlijke kracht bezitten dan ze vermoeden, en dat ze hun autonomie kunnen terugvinden.

U schrijft als dokter maar ook uit uw persoonlijke ervaring als mens.

Rick Hanson : Op de middelbare school was ik eenzaam, ik voelde me minder waard dan anderen. Er was niets ergs gebeurd, maar ik voelde pijn, ging daaronder gebukt. Tegelijkertijd voelde ik intuïtief waar ik heen wilde, ik volgde mijn hart, omdat we ergens binnenin beseffen welke weg de onze is. Gaandeweg realiseerde ik me ook dat als ik het goede ervoer, ik in de groep opgenomen werd, ik kreeg een glimlach terug van de meisjes, ging met de jongens pizza eten. Het was een lange weg en de goede momenten bleven kort, maar soms kon ik ze aanhouden en door te oefenen werden ze krachtiger. Dertig jaar later, als neuropsycholoog wilde ik begrijpen welke krachten aan het werk waren, en vroeg ik me of ook anderen er hun voordeel mee konden doen.

U zocht naar een wetenschappelijke verklaring ?

Toen ik psychologie studeerde, begon ik in te zien hoe we leren van onze ervaringen, maar pas in de voorbije tien jaren ging ik me focussen op de neuropsychologie van emotional learning, in het bijzonder op wat positieve neuroplasticiteit wordt genoemd.

Negatieve ervaringen gaan erg snel van een fase van activeren naar een fase van installeren, terwijl dat bij positieve ervaringen veel trager gebeurt. Als ouders, leraars, managers, therapeuten zijn we erg goed in het activeren van nuttige stappen voor anderen, maar we zijn nauwelijks bezig met het installeren ervan, met het bestendigen van dat positieve, met het structureren ervan. Waardoor ze momentopnames blijven, en zonder gevolg. De stap naar emotioneel leren, naar het verankeren van het goede zorgt voor unieke opportuniteiten. Psychotherapie is een krachtig middel en ik ben fier psychotherapeut te zijn, maar in de voorbije dertig jaar is er geen echte verbetering opgetreden in het gemiddelde resultaat ervan. Veel ideeën zijn opgedoken, we hebben betere inzichten verworven over de werking van de geest, zijn beter geworden in het opwekken van gemoedstoestanden, maar we zijn niet geslaagd in het bestendigen daarvan. Terwijl ik er juist naar streef om mensen dankzij hun alledaagse ervaringen toe te laten elke dag een beetje te groeien, een beter mens te zijn, gelukkiger en meer verantwoordelijk voor zichzelf.

U wijst nadrukkelijk het ‘positief denken’ af.

Ik geloof niet in positief denken. Ik geloof in realistisch denken, omdat ik niet geloof in illusies. Ik wil dat de mensen de realiteit zien, in al zijn schakeringen, als een mozaïek. Positief denken legt de negatieve stukjes terzijde en focust enkel op de positieve. Dan zit je niet meer in de realiteit. Als wetenschapper en als boeddhist wens ik in de realiteit te staan, ik wil weten of het licht rood dan wel groen is, of je mijn vriend bent of juist tegen mij, wat de waarheid is en of mijn facturen betaald werden.

Het probleem is dat de geest omwille van de evolutie en uit zelfbehoud, meer naar aandacht voor het negatieve neigt. Terwijl het voor iedereen interessanter wordt als we de realiteit gaan zien, ook met zijn positieve kanten. Daarom moeten we de positieve kanten leren herkennen, zonder de negatieve af te wijzen. Maar als we de positieve ervaringen beter herkennen en leren hoe ze vast te houden, kunnen we in de geest nieuwe structuren bouwen die ons helpen te groeien.

Ligt het aan de moderne tijden dat we minder op het positieve letten ?

Deze moderne tijden bezitten uiteraard twee kanten. Enerzijds hebben ze vreselijke ervaringen weten te milderen : we hebben betere pijncontrole, een aantal ziekten met fatale afloop hebben we weten in te dijken, we hebben een burgerlijke, weliswaar niet perfecte maatschappij gecreëerd waarin veel minder mensen hun kinderen of partner slaan.

Anderzijds worden we in deze tijden constant afgeleid, worden we gebombardeerd met slecht nieuws waaraan we niets kunnen verhelpen en waar we ons nog schuldig over voelen ook. Als Amerikaan en omdat ik in het Westen leef, ervaar ik bovendien de bijzonder sterke druk van de reclame. Het consumentisme viert hoogtij en zorgt ervoor dat de mensen voortdurend uitkijken naar de volgende stimulus. Het stimuleren van een eindeloze zoektocht naar verlangen staat het ervaren van een zekere bevrediging in de weg. Het echte genieten van het goede waar we zo hard naar op zoek zijn, komt niet aan bod. Dat is schrijnend, bijna tragisch.

De stimuli volgen elkaar sneller op, terwijl de periodes van voldoening korter worden.

Absoluut. Onze maatschappij draait rond consumptie, en om te consumeren moeten verlangens worden opgewekt. Het is economisch rendabeler ervaringen van voldoening, van tevredenheid te dwarsbomen. En geloof me, dat heeft verstrekkende gevolgen.

Ik ben een psycholoog, iemand die met patiënten werkt, maar ook een meditatieleraar en bezig met individuen. Maar bij dat alles zijn er duidelijke, politieke implicaties. Ik merk dat als mensen erin slagen het gevoel te verwerven dat anderen bezorgd zijn om hen, en gaan beseffen dat de vele problemen waarover ze zich zorgen maken, eigenlijk geen problemen zijn, ze ook sterker worden, en moeilijker van buitenaf door angst te manipuleren zijn. Want zowel regeringen als privé-instanties jagen de mensen om allerlei redenen angst aan.

Naarmate mensen gaan beseffen dat ze ook van eenvoudige dingen kunnen genieten, dat ze met veel minder stimuli verder kunnen, dat er van alles te veel is, ontsnappen ze aan die manipulatie. Dan groeit een radicaal, politiek bewustzijn, een vorm van culturele en van burgerlijke ongehoorzaamheid.

Bovendien stelt die persoonlijke groei je ook in staat om mededogen te verwerven ten opzichte van anderen, ook al bezitten die een verschillend geslacht, een andere cultuur, een andere religie. Ik zie in de toekomst al een kritische massa ontstaan van mensen die bevrijd zijn van hun angsten, en anders gaan denken. In mijn eigen land zijn we de jongste vijftien jaar in toenemende mate gemanipuleerd via angsten voor het terrorisme, voor bepaalde ziektes, of voor wat dan ook. Maar die dreiging hoeft ons niet in het rood te jagen, op voorwaarde dat we voldoende innerlijke sterkte hebben verworven omdat we ons beter zijn gaan voelen. Dankzij die houding kunnen we de wereld helpen bij een veiliger landing.

Worden mensen gedreven naar het consumeren omdat ze zich onzeker en niet geliefd voelen ?

Daar ben ik van overtuigd, en met mij mensen die daar binnen onze cultuur veel meer over hebben nagedacht. Mijn bedenkingen zijn die van één individu, ikzelf. Mijn competentie ligt immers elders, op het vlak van de psychologie, en daar valt het mij op dat mensen die zichzelf beetje per beetje hebben gesterkt, die een klaardere kijk hebben op hun echte behoeftes, zich bevrijd hebben van wat ze vroeger als tekorten ervoeren. Wat mij interesseert, is de manier waarop mensen zich kunnen versterken, zichzelf kunnen worden zodat ze de echte uitdagingen aankunnen. Uitdagingen in hun relatie, hun familie, op hun werk, in hun land en in de wereld. En ze kunnen die uitdagingen aan zonder daarvoor conflicten uit te lokken met anderen. Zonder in razernij of in angsten te vervallen.

Wat is de basis van die evolutie ?

Je moet leren al je zintuigen te gebruiken om het goede te ervaren, om meer te focussen op het goede. Want dat is de essentie zelf van je eigen bewustwording. Duizenden studies ondersteunen het feit dat hoe intenser, hoe meer zintuiglijk een ervaring is, hoe dieper die in het lichaam gevoeld wordt, hoe groter het emotionele voordeel wordt en hoe groter het gevoel van voldoening. Hoe beter je die factoren kunt stimuleren, hoe dieper het coderen ervan in de neurale structuren kan plaatsvinden. Ik ben een intellectueel type van mens en ik heb bij mezelf kunnen vaststellen dat dit soort intellectuele vuurwerk me terug in mijn lichaam heeft gebracht, in de intimiteit van mezelf en de lichamelijke ervaring ervan, die op zijn beurt een emotioneel leerproces op gang brengt die mijn motivatie en mijn attitude stimuleert.

Gebeurt de vormgeving van de hersenen niet vooral op zeer jonge leeftijd ?

Aan de ene kant klopt het dat de vroegste ervaringen de diepste indrukken laten, omdat de vormgeving nog moet gebeuren. Die is het sterkst tijdens de eerste vijfentwintig jaar, en het allersterkst tijdens de eerste vijf jaar. Anderzijds zijn er heel wat neurologische functies die het leren ondersteunen, zoals neurogenesis, de aanmaak van babyzenuwen, en die verminderen met het verouderen. Maar een veranderde mentale houding, van bijvoorbeeld een vatbaarheid voor angst, ondersteunt een verandering in de hersenen. We begrijpen nog altijd niet in detail hoe dat gebeurt, maar duidelijk is wel dat als de geest verandert, de hersenen veranderd zijn. Het feit dat iemand gelukkiger wordt, of nieuwe vaardigheden kan aanleren, bewijst dat de hersenen kunnen evolueren, dat de neuroplasticiteit van de hersenen intact blijft. Er bestaan talloze voorbeelden van mensen die als veertigers of vijftigers, zelfs als tachtigers of negentigers, een evolutie van de geest kunnen ondergaan. Op voorwaarde dat ze leren hoe te leren. Wat betekent dat ook mensen op hoge leeftijd vaardig kunnen worden in het leren in de brede betekenis van het woord, dat ze emotioneel nog kunnen groeien. In sommige gevallen doen ze dat zelfs beter dan jongeren. Kortom, er is nog hoop voor de oudere jongens als u en ik.

Zijn ook mensen met zware trauma’s uit hun vroegste kinderjaren daartoe in staat ?

De vraag of mensen op een permanente, onomkeerbare manier beschadigd kunnen zijn, blijft onbeantwoord. Ik vermoed dat kinderen die op een vreselijke manier getekend zijn, daar nooit meer van af geraken. Maar er zijn talrijke voorbeelden van mensen die als kind zware trauma’s hebben opgelopen, maar die dankzij het beoefenen van emotionele groei, van het herschapen van de vorm van de hersenen, een heel eind op weg geholpen kunnen worden. Zeker is dat het veel werk vraagt van het individu zelf, en vaak is het in de ogen kijken van het probleem een nuttige weg. Wie voor een snelle oplossing gaat, doet immers meestal niets anders wat positief denken, en dat vergelijk ik met het overschilderen van een vreselijk schilderij door een vrolijker tweede laag : dat heeft geen blijvend effect. Maar het klopt ook dat het versterken van de innerlijke kracht zoals ik dat in mijn boek voorstel, mogelijk niet voldoende is.

Zijn we dan verantwoordelijk voor ons geluk, of voor het ontbreken ervan ?

Ik had die opmerking verwacht, en ze is terecht. Het recentste onderzoek gaat ervan uit dat ongeveer een derde van de hersenstructuren en connecties vastgelegd zijn. Aan de overige twee derde kunnen we dankzij hard werken nog heel wat doen. Sommige mensen hebben echt tegenslag gehad met hun genen, of werden door vreselijke ervaringen overvallen, met verstrekkende gevolgen. En toch valt er nog veel zelf te doen. Je kunt de pijn identificeren, exploreren, in mindful awareness houden, laten gaan. Je kan leren om het piekeren over niet-rationele zorgen te minderen. Je kunt wrokgevoelens onderhouden of ze laten gaan, zoals je onnodige spanningen in het lichaam kunt laten gaan. Als je elke dag iets doet, dan heb je een goede dag achter de rug, ook al was het geen gemakkelijke dag. En als je daaraan blijft werken, groeit je zelfrespect, omdat je gaat beseffen dat je deed wat je moest doen.

In uw boek sluipen bij herhaling zinnen over meditatie binnen. Is meditatie een deel van de oplossing ?

Ik denk dat meditatie zoiets is als aerobic voor de geest. Er bestaan vele soorten van meditatie, en daar reken ik zelfs bidden bij, maar zeker is dat het een fundamenteel hulpmiddel is om een andere dimensie te ervaren. Ik geef sinds 1974 lessen in mediteren en ik heb daarbij ervaren dat iedereen het kan. Tenminste toch heel even. Het komt eropaan die periode te verlengen, en dat heeft alles met focus te maken. Een van onze fundamentele problemen is dat we zo moeilijk onze aandacht bij iets kunnen houden, omdat anderen de godganse dag op onze aandacht jagen. In magazines, in mails, via reclame. Het fenomeen werkt als een stofzuiger : het zuigt de inhoud van onze hersenen weg. Dat hoeft helemaal niet, als je je er tenminste wilt op toeleggen. Meditatie is een geweldig hulpmiddel om onze aandacht daar te houden waar die nodig is, waar we die willen. En vergeet niet dat aandacht de weg effent naar positieve neuroplasticiteit.

Omwille van het overleven hebben de hersenen veel aandacht voor negatieve prikkels. Maakt het opzetten van positief gerichte structuren ons dan minder alert voor gevaren ?

Als mensen door positieve neurale structuren sterker worden, meer begrip en mededogen tonen, ontstaat er ook een toename in het herkennen van het werkelijk negatieve. De aandacht voor het negatieve, die versterkt werd door de evolutie, was en is nuttig in extreme omstandigheden van overleven. Alleen heeft het ons een beetje blind gemaakt voor positieve ervaringen.

In onze maatschappij zijn we zeer gefocust op fysieke training. We zijn goed geworden in het ontwikkelen van allerhande spieren, we weten hoe we een sixpack en een platte buik kunnen verwerven. We hebben geleerd de vorm van ons lichaam zelf te scheppen. Terwijl we maar heel weinig bezig zijn met de vorm van onze hersenen, die zoveel nuttiger is.

Geheugen voor geluk, Rick Hanson, uitgeverij Ten Have, 19,99 euro.

DOOR PIERRE DARGE & FOTO FREDERIK BUYCKX

“Positief denken legt de negatieve stukjes terzijde en focust enkel op het positieve. Dan zit je niet meer in de realiteit”

“Om te consumeren moeten verlangens worden opgewekt. Het is economisch rendabeler ervaringen van voldoening te dwarsbomen”

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content