Vroeger schatte men dat het er zesduizend waren. Tot ze ze werkelijk gingen tellen. Toen werden het er bijna tweehonderdduizend. Ik heb het over de Finse meren. Het Saimaa-merengebied, strekt zich in Zuidoost-Finland uit over 300 kilometer van noord naar zuid. Een heerlijke plek voor een zomervakantie.

TESSA VERMEIREN

We komen tegen elf uur in Helsinki aan, half juli. Het is nog klaarlichte dag en een stel vrolijke bruidsparen tateren en zoenen uitgelaten op het terras van het Grand Marina Hotel, een doeane-entrepot uit het begin van de eeuw in het historische stadsdeel Katajanokka, dat op een voorbeeldige wijze werd omgebouwd tot een sfeervol hotel. Jammer dat het Antwerpse stadsbestuur hier niet eens zijn licht kwam opsteken vooraleer ze onze Entrepot tegen de grond gooiden…

De stad, die er ’s winters om vijf uur’s avonds al zo doods kan bij liggen, bruist nu de halve nacht van het leven. Overal genieten mensen met volle teugen van de langste dagen van de korte noordelijke zomer. Esplanadi, de groene wandelboulevard in het centrum, de danscafés bij het water, het bruine café Vastarannen Kiiski bij het busstation waar het vol hangt met Belgische en Hollandse memorabilia en waar onder andere De Koninck, Brugs Tarwebier en Kwak geschonken worden. De baas heeft een Belgische vriendin en bracht een tijdje in onze contreien door. Zijn heimwee naar en zijn liefde voor Vlaanderen en Nederland vertaalde hij in goedlopende cafés.

De volgende ochtend geuren de straten naar rijpe aardbeien, échte aardbeien die bloedrood druipen van het sap als je erin bijt. Op het marktplein aan de haven nemen we de boot naar Suomenlinna, het vestingseiland voor de kust dat opgenomen werd in de lijst Kultureel Erfgoed van de Mensheid van de Unesco. Om het halfuur vertrekt er een waterbus of een ferry. Heel wat stadsmensen stappen’s ochtends, met de strandspullen onder de arm, de boot op naar een van de eilanden. Suomenlinna is de rust zelve, het heeft prachtige rotsstranden met kristalhelder water. De natuur is er bukolisch en de imposante vestingen en de officierskwartieren, die nu voor een groot deel door kunstenaars bevolkt worden, bleven vrijwel ongeschonden bewaard. Pirrii, onze Finse gastvrouw, heeft hier veel zomerdagen van haar jeugd gespendeerd en speurt naar inskripties op de rotsen. Russische soldaten die hier gelegerd waren, schreven meer dan honderd jaar geleden met grote cyrillische letters hun naam in het graniet. In het Ehrensvärd-museum, een achttiende-eeuwse officierswoning, hangen etsen van de Britse bombardementen tijdens de Krimoorlog in 1855, tussen scheepsmaquettes. Het was niet altijd zo idyllisch.

Helsinki is slechts een etappe in ons kort zomers verblijf in Finland. De komfortabele Intercity trein brengt ons naar Lappeenranta, dicht bij de grens met Rusland. Vandaar trekken we verder het immense Saimaa-merengebied in, het Finland waar de grens tussen land, water en lucht niet altijd duidelijk is.

De nachtelijke schemer is hier niet even lumineus als in Helsinki. Maar zelfs al zit de zon achter een diffuus grijs gordijn, dat kan de sfeer niet bederven. Na een eenvoudige maaltijd van sla, worst en bier wacht ons de heetgestookte moderne sauna en tussen de zweetsessies in, loom zwemmen in de stilte van het meer dat rimpelt onder een avondbries. Op het strandje staat een bank en daar blijf ik in mijn eentje turen naar al die wuivende rietpluimen en dat zo Finse licht. Het is niet uit te leggen aan mensen die dit nooit hebben beleefd, maar de rust van zo’n avond doet je alles vergeten. Hanneli, onze gids in Saimaa, houdt binnen een vurig betoog over de te sterke Finse vrouwen die hun mannen in de hoek hebben gedrongen en daar nu bitter spijt van hebben. Niemand luistert, ieder is met zijn eigen gedachten bezig, dat soort problemen krijgen het gewicht van een eendedonsje in deze omgeving.

De volgende dag hebben we afspraak met Kimmo en Tarja Karjalainen in Puumala. In het oude schoolhuis waar de legendarische president Urho Kekkonen nog steeds aan de muur hangt, worden we op kousevoeten verwelkomd met koffie, aardbeien en koekjes. Kimmo is een kleine, pezige man met viooltjesblauwe lachogen. Hij wil ons zo snel mogelijk het water op krijgen en vindt het spijtig dat we geen tijd hebben om een lange tocht te maken. Bij Kimmo en Tarja in het Lintusalo Canoeing Centre kan je een kano of een kajak huren voor tochten langs de eilanden, voor een paar dagen, een week of langer, zoals je wil. Ze helpen je om een trip uit te stippelen en brengen je op de hoogte van de geplogenheden te water. Ze introduceren Roska Roope bij ons gezelschap, de zeehond die het symbool is van Keep the Archipelago Tidy Association. Deze ledenvereniging, die gesubsidieerd wordt door het Finse milieuministerie en plaatselijke autoriteiten, verzorgt een vuilophaaldienst op vaste punten in het uitgestrekte Finse waterlandschap. Iedere toerist die uitvaart, krijgt een kaartje mee waarop de plekken zijn aangeduid waar afval kan achtergelaten worden. ’s Zomers halen de vuilophaalboten door het hele land zo’n 250.000 zakken op.

Ik ben niet zo’n waterrat en laat mij dus door een stoere Finse meid vergezellen, zij bepaalt het roeitempo. Na vijf minuten peddelen, zijn het dompelen van de roeispanen en opvliegende watervogels de enige geluiden die ik nog hoor. Ik moet denken aan de kano die onder de maan naar zee glijdt in de Melopee van Paul Van Ostaijen.

Bij de volgende etappe wacht ons weer een echtpaar. Het lijkt of heel Saimaa één groot familiebedrijf is. Aira en Jorma Kiuru zijn de eigenaars van het Sahanlahti-hotel, bungalowdorp en camping in Puumala. Het idyllisch geel-blauwe hotelletje, een houtzagerij uit de vorige eeuw, met zijn terras in verschillende niveaus boven het water is schitterend gelegen, tussen het meer en een stroomversnelling. In het bos eten we een lekkere zalmsoep met zuur brood, en pannekoeken die we zelf bakken op een houtvuur in een pan met lange houten steel. In het restaurant is de specialiteit verse vis uit het Saimaa-meer.

Die avond logeren we in Lomamokillla. Een jonge boer, hij is pas 20 en heeft het familieverblijf overgenomen, verhuurt daar een aantal vakantiewoningen. Van komfortabel ingerichte, tot zeer eenvoudige hutten. Er wordt gebarbecued en het dessert is een door de boerin zelf gebakken taart. Maar weer is de sauna, in een eenvoudige blokhut aan het water, dé attraktie. Zoals het hoort, gaan eerst de vrouwen en daarna de mannen de sauna in. Na de mannenbeurt schalt over het water een aria, iedereen heeft zo zijn manier om te genieten.

Lomamokilla ligt vlak bij Savonlinna. In juli wordt in deze stad een vier weken durend operafestival gehouden. Decor is de, voor de gelegenheid met waterdicht zeil overspannen, binnenplaats van de middeleeuwse burcht Olavinlinna. De granieten burcht ligt op een rotseiland, en is met de stad verbonden door een brug. Vijftigduizend toeschouwers wonen de voorstellingen bij, één vijfde zijn buitenlanders. Wij zagen er een indrukwekkend Macbeth van Verdi, met Finse operasterren met internationale faam zoals de bariton Jorma Hynninen (artistiek direkteur van het festival) en de bas Jaakko Ryhanen. Het stadje heeft een aantal hotels, maar die zijn maanden van tevoren volgeboekt door de operagangers. Die blijven er vaak slechts voor één of twee nachten, daarna trekken ze verder.

De avond van de voorstelling dineren we vooraf in de statige eetkamer van Villa Rauhalinna, een hotel dat enkel in de zomer open is en slechts een paar kamers heeft, lang van tevoren reserveren is hier aangeraden. De romantische villa met haar kantachtige houtsnijwerk gevel- en daklijstversiering werd in 1900 opgetrokken in opdracht van een luitenant-generaal van de tsaar, Nils Weckman, als cadeau voor zijn vrouw Alma bij hun zilveren bruiloft. De boottocht vanuit de haven van Savonlinna naar Lehtiniemi waar Rauhalinna ligt, duurt een halfuurtje.

Cruisen op het Saimaa-meer is op zomerdagen een onverdeeld genoegen. Met een hapje en een drankje gaat de tijd voorbij aan boord van de Heinävesi of de Princess of Saimaa. Daarbij het Finse gezegde indachtig dat water alleen gemaakt is om schepen te dragen. Van begin juni tot half augustus is er vanuit Savonlinna een lijndienst naar het merkwaardige, ten dele uit de rotsen gehouwen, kunstencentrum Retretti in Punkaharju. De permanente kollektie is de moeite waard en ’s zomers is er altijd een grote tentoonstelling. Tijdens het operafestival zijn er ook een reeks koncerten en recitals in de ondergrondse koncertzaal van Retretti, die een schitterende akoestiek heeft en plaats biedt aan 1000 toeschouwers.

Bijna driekwart van de oppervlakte van Finland is bebost. Op diverse plaatsen in het land werden recent ‘bosmusea’ ingericht. Lusto in Punkaharju is biezonder interessant. Het ligt op wandelafstand van het kunstcentrum Retretti. Lusto betekent jaarring, en het ronde houten gebouw een mooi staaltje van hedendaagse Finse architektuur is dan ook opgevat als de doorsnede van een boom : in het hart vertelt het museum over het verleden, van het centrum weg zijn het heden en de toekomst aan de beurt. Geschiedenis, folklore, design, architektuur, technologie, ekologie : alles wordt hier aangeraakt via het Finse bos. Dat bos is dan ook bepalend in het leven van een Fin. Dat jagen een manier van overleven was, is hier immers nog niet zo lang geleden. In slechte tijden bakte men brood met bloem die versneden was met gemalen boombast. Nu nog zijn paddestoelen en bessen uit het bos evenals wild een belangrijk onderdeel van het Finse menu. Finnen wonen nog steeds voor een groot deel in houten huizen en heel wat van hun gebruiksvoorwerpen werden en worden traditioneel van hout vervaardigd. De belangrijke Finse papierindustrie kwam voort uit de overvloedig aanwezige wouden. 40 procent van de Finse export bestaat nog steeds uit hout en zijn derivaten.

Eén van de machtigste gezichten zijn de rivieren waarop de gevelde boomstammen in dichte drommen drijven op weg naar de houtzagerijen en verdere verwerking. Hoewel de eerlijkheid gebied dit romantische beeld te korrigeren en te zeggen dat 75 procent van het houttransport tegenwoordig per vrachtwagen en per trein gebeurt.

Finland, een van de pas toegetreden EU-partners, wordt meer en meer die mengeling van tradities, ongerepte natuur en zeer geavanceerde technologie. Openbaar vervoer, kommunikatiesystemen, gezondheidszorg, sociale voorzieningen, milieubewaking zijn er feilloos geregeld. Een stad als Helsinki baant in frivoliteit met zevenmijlslaarzen haar Europese voorbeelden bij en is ze op veel andere gebieden ver vooruit. Welke andere Europese hoofdstad heeft bijvoorbeeld centrale stadsverwarming ? Nergens wordt meer gelezen en meer buitenlandse literatuur naar de eigen taal omgezet dan in Finland. De gehaaste manager die over Mannerheimintie loopt met zijn wandeltelefoon aan het oor en zijn laptop in de andere hand, is dezelfde die op vrijdagavond nauwelijks kan wachten om naar zijn zomerhuisje te trekken, waar hij met zeer weinig vertier en veelal met nauwelijks hedendaags komfort zijn ziel terugvindt. Het echte Finland woont nog steeds in het bos, zij het dan vaak alleen in het weekend.

Water, lucht en land vormen in het oostelijke merengebied een onverbrekelijke eenheid.

Publiek op weg naar een operavoorsteling in de middeleeuwse burcht van Savonlinna.

Mits een goede kaart en enige watervastheid kun je met een kano de hele archipel verkennen.

Finland is een mengeling van ongerepte natuur en geavanceerde technologie.

Het houten bosmuseum “Lusto” in Punkaharju geeft een overzicht van het Finse leven.