De Britse toneelschrijver-scenarist Christopher Hampton dweept al langer met Joseph Conrad, en kon nu zijn passie uitleven in de verfilming van een profetische roman uit 1907 van de grote Engelse schrijver van Poolse origine.

Zoals Conrad in de weerzinwekkende climax van ?Heart of Darkness? (de inspiratie voor ?Apocalypse Now? van Francis Coppola) al bij de eeuwwisseling de verschrikkingen van de concentratiekampen voorspelde, zo doen ook de samenkomsten van terroristen en politieke kruiperijen in ?The Secret Agent? heel actueel aan (echo’s naar recente aanslagen in Parijs, Tokio en Oklahoma). Toch speelt het duister verhaal wel degelijk in een schimmig gefotografeerd Victoriaans Londen.

De protagonist Adolf Verloc ( Bob Hoskins) verkoopt pornografische prenten onder de toonbank van zijn miezerig winkeltje in Soho, maar zijn huis is ook het trefpunt van anarchisten van divers pluimage, een ideaal wereldje voor Conrads ?onderzoek naar menselijke extremen?. Wat de verdachte bezoekers (onder wie Gérard Depardieu) niet weten, is dat hun corpulente gastheer ook als informant voor de vijand werkt tsaristisch Rusland. Geregeld loopt Verloc de Russische ambassade binnen, waar de sluwe intrigant Vladimir als tussenpersoon fungeert en hem geniepig manipuleert. De Russen zijn ontstemd omdat Engeland een schuilplaats is geworden voor anarchisten en revolutionairen. Ze ensceneren zelf een terroristische aanslag en hopen dat de publieke verontwaardiging de regering zal aanzetten om de vluchtelingenstroom een halt toe te roepen. Vladimir gebruikt zijn tipgever als agent-provocateur. Zijn opdracht : het Greenwich Observatory opblazen, een symbolische daad, in de woorden van Conrad een aanslag op de tijd zelf. De hele film lang speelt Hampton trouwens zeer geraffineerd met de factor tijd.

De tragiek van ?The Secret Agent? schuilt in de manier waarop dit landverraad verstrikt geraakt in een verhaal over verraad in de huiskring. De zondaar Verloc heeft namelijk ook een goede, kwetsbare kant : hij is de surrogaat-vader van Stevie ; de zestienjarige achterlijke broer van zijn veel jongere vrouw, Winnie. Wanneer Stevie bij de aanslag om het leven komt, wordt Verloc door schuld verteerd en hunkert hij wanhopig naar begrip bij de enige persoon die hem niet vergeven kan, zijn vrouw, de zuster van het slachtoffer.

Zijn hellevaart wordt door Hoskins (die ook aan de basis ligt van het project) intens vertolkt. Patricia Arquette is de nietsvermoedende jonge vrouw die de vreselijke waarheid ontdekt over haar geheimzinnige echtgenoot. Een onherkenbare (en ook niet op de generiek vermelde) Robin Williams is hallucinant als een nihilistische explosievenfanaat, die zich als een wandelende tijdbom door de massa wurmt. De somber lyrische score met meer dan een knipoog naar Bernard Herrmann is van Philip Glass. Alfred Hitchcock maakte al in 1936 een veel vrijere adaptatie onder de titel ?Sabotage?.

Zie interview met Hampton in Knack nr. 18.

?The Secret Agent?van Christopher Hampton, met Bob Hoskins, Patricia Arquette, Gérard Depardieu, Christian Bale, Robin Williams.

Depardieu en Arquette in The Secret Agent : trefpunt van anarchisten.