EVITA PERON de avonturen van een lijk
De film met Madonna in de hoofdrol bewijst dat de mythe rond Evita Perón nog altijd springlevend is. In de roman ?Santa Evita? van de Argentijnse auteur Tomás Eloy Martínez staat echter niet zozeer de persoon, alswel het lijk van de presidentsvrouw centraal.
Jeroen Kuypers & Piet de Moor
NA HAAR DOOD IN 1952 WERD HET lichaam van Evita Perón gebalsemd en in het hoofdkwartier van de vakcentrale CGT opgebaard. Daar werd het drie jaar later door tegenstanders van Perón gekidnapt. Sindsdien werd het lijk inzet van een ingewikkeld spel tussen Perónisten en anti-Perónisten. Het lichaam verbleef op zolders, in kantoren, vrachtwagens en bioscopen. Er verschenen tientallen artikelen en zelfs complete boekwerken waarin over de verblijfplaats van het lijk werd gespeculeerd en er deden geruchten de ronde over het bestaan van replica’s. Volgens de een lag het in de tuin van de Argentijnse ambassade in Bonn, volgens een ander in een blok cement op de bodem van de zee en een enkeling beweerde zelfs dat de Amerikanen het stiekem op de maan hadden gedumpt. Uiteindelijk bleek Evita al jarenlang in Milaan begraven te zijn geweest. In 1971 werd het lijk aan ex-president Juan Perón teruggegeven die op dat moment in ballingschap leefde in Madrid.
Tomás Eloy Martínez heeft zich tientallen jaren lang in het leven en de dood van Eva Perón verdiept. Hij speurde de oorspronkelijke kidnappers op en reconstrueerde de zwerftocht van het lijk. Santa Evita is een roman die zich laat lezen als een misdaadroman. Tegelijk is dit boek ook een magistrale biografie van een van de meest tot de verbeelding sprekende vrouwen van deze eeuw.
Martinez : Ik kom uit een familie waarvan alle leden zich tot de anti-Perónisten rekenden. Ze beschouwden zichzelf als behorend tot de gegoede klasse en vonden dat Perón en vooral zijn vrouw Eva Duarte het land naar de verdommenis hielpen. Mij interesseerde dat geen fluit. Pas toen ik in militaire dienst zat, werd mijn belangstelling voor politiek en dus voor de Peróns gewekt. Mijn belangrijkste taak bestond erin liefdesbrieven te schrijven voor de garnizoenscommandant. Aangezien hij nogal veel maîtresses had, was dat bijna een dagtaak, zodat ik vele uren op kantoor sleet. Mijn collega daar was een schoenmaker die uit een zeer arm gezin kwam en pas in dienst had leren lezen en schrijven. 1955 was een chaotisch jaar. Juan Perón werd door het leger afgezet, maar aangezien een deel van de troepen hem trouw bleef, duurde het een tijd eer het pleit beslecht was. Op de dag dat de radio aankondigde dat de tiran in ballingschap was gegaan, barstte mijn maat in tranen uit. ?Nu is er niemand meer die zich nog om ons armen zal bekommeren,? snikte hij. Op dat moment besloot ik dat ik meer over de Peróns te weten wilde komen.
Evita verdeelde massa’s geld en goederen onder de armen. Waar kwam dat geld vandaan ?
Vooral uit belastingen. Tien procent van wat de casino’s verdienden bijvoorbeeld moesten ze afstaan aan de stichting die Evita had opgericht. De arbeiders stonden per jaar het equivalent van een dag salaris aan haar af en natuurlijk werden de rijken geacht fors te geven. Dat laatste ging overigens niet altijd even vrijwillig. Je kunt zeggen dat Evita de traditionele liefdadigheid veranderde in een soort sociale zekerheid. De bedoelingen waren goed, maar het pakte niet altijd even goed uit. Evita vond dat vooral de vernederende tekenen van armoede moesten worden uitgewist. Een mond zonder tanden was hèt teken van armoede, dus werden er massaal kunstgebitten vervaardigd. Je gaf je maten op en soms nog per kerende post arriveerde een pakketje met je prothese. Helaas waren die over het algemeen van zo’n slechte kwaliteit dat een slecht zittend kunstgebit het teken van armoede werd. Er zat niet veel ideologie achter. Eva Duarte kwam uit een straatarm gezin en wilde dat niemand meer hoefde mee te maken wat zij aan ellende had meegemaakt.
De Evita die u schetst is een harde, zeer egocentrische vrouw. Ondanks haar Robin Hood-imago dacht ze uitsluitend aan zichzelf…
Ze was bezeten van macht. Op jeugdige leeftijd was ze uit de provincie naar Buenos Aires gekomen, met de bedoeling het in het leven te gaan maken. Dat lukte jarenlang maar nauwelijks. Ze kreeg weliswaar voortdurend rolletjes in films en mocht meespelen in hoorspelen voor de radio, maar beroemd werd ze niet. Als ze geen rollen kreeg, moest ze noodgedwongen wel poseren voor dubieuze foto’s. Ze had een aantal verhoudingen met mannen van invloed, maar die gebruikten haar slechts. Pas toen ze kolonel Juan Perón ontmoette, vond ze de man die ze zocht, namelijk iemand die haar kon beschermen. Eva Duarte was een bijna ongeletterd meisje, de onechte dochter van een dienstmeisje en een landeigenaar van Baskische afkomst. Zoals voor veel vrouwen uit de lagere klassen was liefde voor haar geen zaak tussen gelijken, maar één van een beschermer en een beschermelinge, en macht bleek de sleutel om die te verkrijgen. De massa’s armen aanbaden haar en dat deden ze alleen maar omdat zij de macht had hun lot te verbeteren. Ze deed alles voor Juan Perón en aangezien Perón de absolute macht ambieerde, deed zij alles om hem in dat streven te steunen.
Weigerde ze daarom ook in 1952 de kandidatuur voor het vice-presidentschap dat anderhalf miljoen mensen op de Plaza del Mayo haar aanboden ? Omdat Perón het haar niet aanbood ?
Anderhalf miljoen mensen brulden als uit een mond dat ze ja moest zeggen, maar ze wilde dat Perón haar verzocht het te accepteren. Hij hield echter zijn lippen stijf op elkaar. In feite was Perón de enige onder de Perónisten die niet enthousiast over haar was. Toen ik hem in 1971 in Madrid opzocht om hem te interviewen voor een boek dat ik over hem wilde schrijven, vroeg ik hem of hij in 1955 misschien niet zou zijn afgezet als Evita toen nog had geleefd. Hij trok wit weg, sloeg met zijn vuist op tafel en brulde. ?Evita was niets zonder mij ! Ik heb haar gemaakt tot wat ze is, hoort u ? Ze is uitsluitend en alleen van mij !? Toch geloof ik dat zij veel sterker was dan hij. Ze leerde snel, ze wist wat ze wilde en hoe ze dat moest bereiken. Zonder haar was Perón een zwakkeling. Niet voor niets noemden de Argentijnen haar en niet de president zelf de Geestelijke Leider van de Natie.
Was dat laatste ook de reden waarom zovelen haar haatten en uitsluitend over haar spraken als over ?dat mens? ?
Ja, ze was ofwel Moederlief, zeg maar De Heilige ofwel was ze Dat Mens, of nog erger, Die Trut, Die Teef, Dat Insect of Die Kakkerlak. Veel mannen, maar ook vrouwen, uit de hogere standen waren verbijsterd dat een meisje dat uit het gewone volk kwam zo’n opgang maakte, dat ze midden in de nacht ministers en goeverneurs uit hun bed durfde te bellen en hun zomaar bevelen gaf. Voor de Argentijnse macho’s was dat onverdraaglijk.
Evita was een hoer of een heilige. Haar voorstanders wilden haar zo kuis en haar tegenstanders zo liederlijk mogelijk afschilderen. Beschouwt u haar als een sekssymbool of juist als een seksloos wezen ?
Eerder seksloos. Eva Duarte was niet lelijk, maar haar schoonheid was onopvallend. Ze was klein, bleek en schuchter. Ze had een complex over haar te kleine borsten, was niet geïnteresseerd in liefde als zodanig en beleefde waarschijnlijk weinig vreugde aan seks, hoewel ze goed in staat was haar echtgenoot te bevredigen. De Argentijnse inlichtingendienst heeft Peróns doen en laten nauwgezet gevolgd. Zelfs nadat in 1949 bij Evita baarmoederkanker werd geconstateerd en zij moeite had met normale seksuele betrekkingen is hij haar niet ontrouw geweest, zo moesten de spionnen tot hun spijt constateren.
In uw roman ervaren zowel dokter Pedro Ara, die het lichaam gebalsemd heeft, als kolonel Moori Koenig en een van zijn medeofficieren die de ontvoering uitvoerden, seksuele lustgevoelens bij het zien van het lijk. Komt die necrofilie ook voort uit de botsing van twee vrouwbeelden, dat van de hoer en de heilige ?
Mijn vriend Gabriel Garcia Marquez zei me : ?Dat van die necrofilie zul je wel verzonnen hebben?, maar het lijkt me in de positie waarin de dokter en de militairen verkeerden perfect denkbaar. De kolonel haatte dat mens. Zelfs in zijn gedachten noemde hij haar Overledene of, nog neutraler, Personage. Hij vermeed zelfs het werkwoord evitare, dat vermijden betekent, omdat dit te veel op de naam Evita leek. Omdat de nieuwe Argentijnse regering koste wat het kost wilde voorkomen dat de dode Evita in handen van de Perónisten viel, moest ze verborgen worden. Maar keer op keer wisten de aanhangers van de ex-president de verblijfplaats van het lijk te vinden. Het gesol met het lijk beheerste op den duur het leven van de kolonel. Als de doodkist zich niet in zijn buurt bevond, miste hij haar. Hij begon te verlangen naar Evita, wilde haar zien en uiteindelijk ook aanraken. Dokter Ara en kapitein Aranbacia, bijgenaamd De Dwaas, werden door hetzelfde verlangen overweldigd toen de kist onder hun hoede kwam. In het geval van Ara duurde dat enkele jaren, toen het lijk lag opgebaard in de vakcentrale en moest worden onderhouden. Voor De Dwaas was dat slechts twee maanden, toen de kist op zijn zolder stond. Necrofilie is in Argentinië geen uitzondering. Ik zal een paar redelijk recente voorbeelden geven. In 1989 werden de handen van het lijk van Perón afgehakt en meegenomen. Ze zijn tot op heden niet teruggevonden. In dezelfde week stalen onbekenden het hart van een overleden priester, een man die op het punt stond zalig te worden verklaard door het Vaticaan. Het hart stond tentoongesteld in een glazen kist. Een jaar geleden kwam president Carlos Menem de stoffelijke resten van de opsteller van de grondwet naar een noordelijke provincieplaats brengen, de stad waar de man was geboren. Hij hield er een urenlange rede, met naast zich het lijk. Zijn ex-vrouw had kort daarvoor het lijk van hun twee jaar eerder bij een helikopterongeluk vermiste zoon, dat nu pas was geborgen, geïdentificeerd en aangeraakt. Heeft u weleens een lijk aangeraakt dat twee jaar oud is ? In Argentinië is dat geen zeldzaamheid. In datzelfde jaar is er trouwens een wet aangenomen die het voortdurend herbegraven van doden aan banden legt.
Wat is de verklaring voor die massale necrofilie ?
Argentinië is een land dat zich al decennia-lang in een fase van economische en politieke ontbinding bevindt. Aan het begin van deze eeuw waren we de zesde economie van de wereld en veel Argentijnen meenden in alle ernst dat we tegen het eind van de twintigste eeuw de Verenigde Staten voorbij zouden streven in rijkdom. In 1928 waren we al gezakt op de ranglijst, maar hadden we nog altijd meer auto’s dan Japan en meer telefoons dan Frankrijk. Sindsdien is het hard achteruitgegaan. Er volgde een lange periode van militaire staatsgrepen, corruptie, terreur en wanbeheer, soms van bijna burgeroorlog, zoals in de jaren zeventig. De toestand werd rampzalig. In 1966 bijvoorbeeld werden tientallen wetenschappers, onder wie verscheidene Nobelprijswinnaars, beschuldigd van communisme en van de universiteiten verwijderd. Ze emigreerden stuk voor stuk en maakten elders in de wereld verder carrière. Argentinië echter stelde in een klap niets meer voor in de wetenschap. De bevolking weet dat. Wij weten dat we geen heden hebben, slechts een vage toekomst en een glorieus verleden. Argentijnen zijn geobsedeerd door hun verleden en trachten dat zo goed en zo kwaad als het kan vast te houden. Ze klampen zich dus vast aan een lijk. En sommigen doen dat ook letterlijk.
U vergelijkt Evita enkele malen met de Egyptische koningin Nefertite. De Dwaas verdiept zich in boeken over het oude Egypte en denkt haar weer tot leven te kunnen wekken via seks. Evita was in de eerste plaats een katholieke heilige, maar zit er onder dat Maria-achtige niet een veel heidenser laag ?
Absoluut. Voor de blanke rijken was Evita toen ze nog leefde een symbool van het in hun ogen barbaarse, Indiaanse Argentinië, een veel ouder en oorspronkelijker Argentinië, dat ze niet wilden kennen en waarvoor ze eigenlijk bang waren. De armen baden en bidden met de ogen gericht op foto’s van haar die ze meestal uit tijdschriften hebben gescheurd. Voor hen was en is ze een veel werkelijker godin dan veel van de christelijke figuren.
In ?Santa Evita? rekent u af met veel verzinsels rond de persoon van Eva Peron, maar toch blijft het een roman. Heeft u wellicht ook nieuwe elementen aan de mythe toegevoegd ?
Enkele personages heb ik nooit in levenden lijve ontmoet. Kolonel Moori Koenig bijvoorbeeld, die een belangrijke rol speelt in het boek, stierf in 1970. Ik heb slechts zijn weduwe en dochter kunnen spreken. Hem heb ik dus via mijn verbeelding tot leven moeten wekken. Het hoofdstuk waarin het lijk wekenlang achter het bioscoopscherm van het Rialto theater staat en de dochter van de eigenaar ermee speelt alsof het een grote pop is, is deels verzonnen. Ik wist van de ontvoerders van het lijk dat ze haar enige tijd in een cinema hadden gestald. Wanneer precies en in welke, vroeg ik hen. Dat wisten ze niet meer. Toen ben ik gaan onderzoeken welke bioscoop eventueel in aanmerking had kunnen komen en heel toevallig kwam ik erachter dat de toenmalige eigenaar van de Rialto een ex-kolonel van de militaire inlichtingendienst was, kortom een oud collega van Moori Koening. Die bioscoop bestaat overigens nog altijd, zodat ik me ook ter plaatse kon gaan voorstellen hoe de situatie destijds moest zijn geweest. Het idee van de dochter die met het lijk speelt alsof het een pop is kreeg ik toen ik in 1971 Perón in Madrid bezocht. Dat was ook de enige keer dat ik zelf het lijk heb gezien. Het lag opgebaard, niet in de kist, maar op de salontafel en Isabelle Perón, zijn derde echtgenote die na zijn dood nog kort president van Argentinië is geweest, was bezig het haar van het lijk te kammen. Evita’s lijk was, als gevolg van de chemicaliën die het moesten conserveren, gekrompen en nog slechts ongeveer 1,30 meter lang. Isabelle Perón was eveneens een heel kleine vrouw, eigenlijk een kindvrouwtje. Het was zo’n absurd beeld, dat ik vond dat ik het ooit eens moest gebruiken in een verhaal of roman. Op dat moment werd eigenlijk de basis voor Santa Evita gelegd. Het is waar dat dit boek een roman is geworden, fictie dus. Er was in de loop der jaren echter al zoveel over Evita verzonnen dat ik mijn verbeelding slechts heb benut om die dingen die ik niet kon achterhalen of verifiëren aan te vullen. Santa Evita is en blijft een roman, maar ik denk dat het verhaal van haar leven en het tweede leven van haar lijk, zoals ik dat hierin vertel, dichter bij de waarheid ligt dan menige serieuze biografie.
Tomás Eloy Martínez, Santa Evita. Uit het Spaans vertaald door Harriet Peteri, Anthos/Icarus, 1996, 369 pag., 895 fr.
Boven : 10 augustus 1952, Evita ligt opgebaard in het hoofdkwartier van de CGT. Midden : de uitstraling van een koningin. Onder : samen met Juan Perón groet ze een massa bewonderaars in Buenos Aires.
Tomás Eloy Martínez : Argentijnen zijn geobsedeerd door hun verleden.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier