Wat hebben Madonna, Emma Thompson en Susan Sarandon gemeen ? Dat zij boven de veertig nog moeder werden. Niets lijken zij zich aan te trekken van de wijze raad van vruchtbaarheidsspecialisten : “Een slimme meid krijgt haar kind op tijd.”

:: Stephan Gordts, Jan Norré en Rudi Campo, Zwanger worden… ook voor ons ? Medische en psychologische adviezen over vruchtbaarheid, Lannoo / Terra, 208 p., 19,95 euro.

Heel misschien wordt het in onze contreien nog wel eens hip om vroeger je kinderen te krijgen, als jonge koppels plots het voorbeeld van Jamie Oliver, prinses Mathilde of Kate Winslet willen gaan volgen. Maar daar gelooft gynaecologe en fertiliteitsspecialiste Marion Valkenburg niet in : “Integendeel, de leeftijd waarop jonge vrouwen hun eerste kind krijgen, blijft maar opschuiven. In 1975 kreeg in België slechts 2 procent van de moeders haar eerste kind boven 35 jaar, nu is dat al 12 procent.”

Bovendien zijn alle specialisten het erover eens dat er in de westerse wereld steeds meer vruchtbaarheidsproblemen voorkomen. Hoe komt dat ?

Marion Valkenburg : Omdat wij, vrouwen, pas aan kinderen beginnen als onze vruchtbaarste jaren, vooraan in de twintig, achter de rug zijn. Toen ik geboren werd, was mijn moeder 23 en mijn vader 30. Stel je voor, in die tijd had ik de oudste papa van de hele klas, en was een moeder van dertig een héél oude mama. Nu schommelt in België de gemiddelde leeftijd van de moeder bij de geboorte van haar eerste kind rond de dertig jaar.

Vrouwen worden geboren met een grote reserve aan eicellen die zeer snel afneemt, en bij de menopauze volledig op is. Door steeds later zwanger te worden doe je dus een beroep op een steeds kleinere reserve van steeds oudere eicellen. In volstrekt probleemloze omstandigheden – bij normale eisprong, zaadkwaliteit en vrijgedrag – heeft een 21-jarige vrouw één kans op de drie (cycli) om zwanger te worden, op 35 jaar is dat nog één kans op de zeven, op 40 jaar nog amper één kans op de twaalf. Ook de kans op miskramen en afwijkingen neemt met de leeftijd sterk toe. Vanaf 35 jaar begint de natuur keihard te selecteren, op 40 jaar is de kans op een miskraam bijna één op de drie, op 44 jaar zelfs één op de twee.

Om zwanger te worden moet je ook voldoende vrijen. Wat leert de gynaecologenpraktijk over het seksuele gedrag van de mensen ?

Jongere mensen, tussen pakweg 15 en 30 jaar, zijn seksueel het actiefst. Met een minimum aan werk- en andere verplichtingen vrijen zij het vaakst. Dertigers die al een kind hebben én een drukke job én veel verantwoordelijkheid hebben geen zin meer om elke dag de liefde te bedrijven. Veel dertigplussers beweren dat ze twee à drie keer per week vrijen, maar in de beslotenheid van mijn kabinet verneem ik dat ze het vaak op afspraak doen en al blij zijn als het er één keer per week van komt. Geloof me, het seksuele gedrag van gemiddelde Belg, beroepsactief én boven de 30, is niet zo spectaculair. Ook niet bepaald bevorderlijk voor de vruchtbaarheid dus.

En om het nog erger te maken : hoe meer partners, hoe groter het risico op vruchtbaarheidsproblemen.

Vrijen zonder condoom houdt inderdaad veel meer risico’s in, niet alleen op aids, maar ook op andere seksueel overdraagbare aandoeningen die vaak vruchtbaarheidsproblemen veroorzaken. Bij mijn jongste patiënten, nauwelijks vijftien, stel ik bijvoorbeeld al afwijkingen aan de baarmoederhals vast. Gewoon omdat ze zonder condoom hebben gevrijd. Tien jaar geleden gebruikten jongeren trouwens opvallend meer condooms, tegenwoordig springen ze er opnieuw losser mee om.

Een ander voorbeeld : chlamydia, een infectie die door seksueel contact wordt doorgegeven, kan veel schade toebrengen aan de eileiders. Of nog : louter door het uitstellen van je vruchtbaarheid heb je ook meer kans op bepaalde aandoeningen. Zo is endometriose (een aandoening van het baarmoederslijmvlies) een typisch westers vruchtbaarheidsprobleem dat in Afrika, waar vrouwen vanaf hun dertiende kinderen krijgen, gewoon niet voorkomt.

Uw advies is dus duidelijk : ‘Een slimme meid krijgt haar kind op tijd. ‘

Sterker nog, ik vind dat de regering koppels moet stimuleren, door een premie of een extraatje, om jong aan kinderen te beginnen. Nu doet men net het tegenovergestelde, en pompt men veel geld in dure vruchtbaarheidsbehandelingen voor paren die laat aan kinderen beginnen. Neem nu de nieuwe terugbetalingsregeling voor ivf (in-vitrofertilisatie). Voortaan worden, tot de leeftijd van 42 jaar, zes ivf-pogingen, ten bedrage van 7200 euro, door de ziekteverzekering terugbetaald. Op die manier geef je vrouwen de boodschap dat uitstellen best nog wel even kan. (fijntjes) “En als er problemen zijn ? Dan passen we toch gewoon ivf toe.”

Maar als iemand rookt en drinkt, zeg je toch ook niet : “Geeft niet, als je hart het begeeft, laat je toch gewoon een harttransplantatie uitvoeren.” Begrijp me niet verkeerd, ik vind die terugbetalingsregeling goed voor de mensen die het niet kunnen betalen, of voor hen die niet-leeftijdsgebonden vruchtbaarheidsproblemen hebben. Vergeet niet dat ivf een heel belastende ingreep blijft die bijzonder stresserend is en totaal niet bevorderlijk voor je seksleven.

(zucht) Het grote probleem is dat mensen steeds meer alles zelf willen plannen. Hoe vaak hoor ik op mijn kabinet niet : “Deze winter wil ik op wintersport, daarna beginnen we eraan.” Of : “Neen, niet tijdens de zomermaanden. Want ik sta in het onderwijs, en wil mijn zwangerschapsverlof netjes bij de vakantie laten aansluiten.” Of : “Eerst carrière maken, geld verdienen, een huis bouwen en dan een kindje kopen.” En dat die aankoop nu grotendeels door de regering wordt betaald, is mooi meegenomen.

Toch kun je maatschappelijke ontwikkelingen – langer studeren, meer vrouwen op de arbeidsmarkt, een hogere levensverwachting – niet zomaar terugdraaien.

Maar de minister van Sociale Zaken kan wél zeggen : “Mevrouw, als u er jong aan begint – tussen de 21 en de 30 jaar – krijgt u 7000 euro. Dat is de prijs die we anders aan die dure ivf zouden betalen.” Of : “Dames, voorlopig wordt ivf nog tot 42 jaar terugbetaald, vanaf 2005 tot 41 jaar, vanaf 2007 tot 40 jaar. Wie haar kinderwens nog langer wil uitstellen, moet zelf de kosten dragen.” Zo geef je vrouwen de kans én de stimulans om vroeger aan kinderen te beginnen. Alleen de Scandinavische landen zijn op dat vlak meer vooruitziend : ze beperken de terugbetalingsregeling voor ivf tot 38 jaar.

Stilaan lijkt het alsof ivf dé manier is om zwanger te worden, terwijl er nog heel wat alternatieven zijn, veel eenvoudiger, goedkoper en minder belastend, die niet door de ziekteverzekering worden terugbetaald. Intra-uteriene inseminatie met het sperma van de man bijvoorbeeld. Of bepaalde ingrepen, zoals bij endometriose, die de vruchtbaarheid bevorderen.

Moeten ook de mannen niet meer gestimuleerd worden om op tijd kinderen te krijgen ?

O ja, de meeste vrouwen voelen op een dag hun biologische klok wel tikken, maar vaak houden de mannen de boot af. Ze willen eerst nog uitgaan, een huisje bouwen, met de vrienden op stap, gaan skiën of naar de zon, er tof en cool uitzien. Ik stel vast dat jonge mensen steeds minder ingrijpende levenskeuzes, zoals voor een kind, een partner, durven te maken. Ook dat is een maatschappelijke trend. En vruchtbaarheid is de perfecte weerspiegeling van wat zich in de maatschappij afspeelt.

Mensen wisselen ook veel gemakkelijker van partner, en hebben de neiging elke nieuwe relatie met een nieuw kind te bezegelen. Daarom adviseer ik mannen zich niet té snel te laten steriliseren. Al te vaak betreuren ze deze ingreep in een volgende relatie.

In Italië helpt de beruchte dokter Antinori zelfs vrouwen van 50 of 60 om zwanger te worden. Waar trekt u de grens ? Op welke vragen antwoordt u ‘njet’ ?

Ook ik doe eicel- en embryodonatie, maar beschouw de biologische leeftijd als een natuurlijke grens. In bepaalde omstandigheden kan een vrouw van 45 nog kinderen krijgen, maar het kan toch niet dat eiceldonatie dé courante oplossing wordt voor vrouwen met een late kinderwens ? Wie zegt trouwens dat al die 40-plus-celebrities die nog een kind krijgen wel met hun eigen eicellen zwanger geworden zijn ? In elk geval zijn ze rijk genoeg om voor veel geld jonge en frisse eicellen te kopen.

Ook vragen van alleenstaande vrouwen om kunstmatig geïnsemineerd te worden bekijk ik zeer zorgvuldig. Alleen een kind krijgen is heus niet simpel, hoor. Uit recent wetenschappelijk onderzoek blijkt trouwens dat lesbische koppels het veel beter doen dan alleenstaande moeders : ze voeden samen het kind op, voelen zich gelukkiger en hebben een hogere levenskwaliteit. Voor vele alleenstaanden blijkt een kind een negatieve keuze : ze hebben geen partner, de leeftijd dringt en ze willen niet alleen oud worden. De alleenstaanden die het wel goed doen, hebben steevast een uitstekend sociaal netwerk en een goede vaderfiguur in de directe omgeving.

Ook bij draagmoederschap heb ik grote vragen. In Groot-Brittannië dragen moeders uit de lagere sociale klassen steevast kinderen voor koppels uit de hogere sociale klassen. Is dat een goede ontwikkeling ? Zelf zwanger zijn en toch je kind afstaan ? Dat gaat voor mij te ver. In zeer uitzonderlijke gevallen kan dat misschien een oplossing zijn, maar meestal zijn de consequenties niet te overzien. Ten slotte heb ik ook problemen met de kinderwens van koppels van wie ik voel dat de relatie niet goed zit. Na vijftien jaar ervaring met onvruchtbare paren heb ik op dat vlak een goede feeling ontwikkeld : zit deze relatie goed ? Valt de wens van de man samen met die van de vrouw ? Is hun kinderwens niet obsessief ? Soms beslis ik, tegen de wens van het koppel in, om de behandeling stop te zetten.

Als gynaecoloog bent u dus ook een beetje psycholoog, pedagoog, relatietherapeut, moreel consulent.

Luister, voor een dokter is niets zo gemakkelijk als zeggen : “Hier is je voorschrift. Hier is alles wat je vraagt.” Maar ik vind dat ik ook een opvoedende rol heb, en sommige patiënten hun waarheid moet zeggen : “Hebt u al eens over uw kinderwens nagedacht ? Waarom begint u niet tijdig aan kinderen ?” Geregeld komen hier vrouwen, kinderloos, boven de dertig, met een vaste partner, voor de zoveelste keer om de pil vragen. “Waarom krijgen jullie geen kind ?” vraag ik hen dan. “Jullie zijn getrouwd en hebben het goed samen. Waar wachten jullie nog op ?” Sommigen antwoorden dan, heel verwonderd : “Ja, eigenlijk hebt u gelijk.”

Toch bent u zelf ook niet piepjong aan kinderen begonnen. U leeft dus niet volgens de boodschap die u predikt.

(lachje) Ik beken schuld, maar pleit verzachtende omstandigheden. Tijdens mijn opleiding in Nederland was een zwangerschap gewoon ondenkbaar. Slechts tien procent van de studenten gynaecologie waren vrouwen, nu is dat bijna vijftig procent. Na een nacht werken kregen wij nooit een dag vrijaf. Om professionele én medische redenen was een zwangerschap totaal onverantwoord. Intussen was ik mij wel goed bewust van mijn vruchtbaarheid en de toenemende risico’s. Daarom ben ik onmiddellijk nadat ik was afgestudeerd aan kinderen begonnen. Ik was toen 34, mijn kinderen zijn nu 11 en 9 jaar.

Nog een laatste tip voor onze beleidsmakers ?

Willen jullie besparen én tegelijkertijd meer kinderen om onze pensioenen en sociale zekerheid te betalen ? Neem dan de juiste maatregelen. Stimuleer het condoom opnieuw. Herbekijk je terugbetalingsbeleid. En vooral, geef jonge mensen de juiste raad : “Een slimme meid krijgt haar kind op tijd.” n

Annemie Struyf

“Het grote probleem is dat mensen steeds meer alles zelf willen plannen. Eerst carrière maken, geld verdienen, een huis bouwen en dan een kindje.”

“De regering moet koppels stimuleren om jong aan kinderen te beginnen. Nu doet men net het tegenovergestelde.”

“Veel dertigplussers zijn al blij als ze één keer per week aan vrijen toekomen. Ook niet bepaald bevorderlijk voor de vruchtbaarheid.”