Bij Zuber gebeurt alles nog met de hand. De beroemdste manufactuur van artisanaal behangselpapier huist al tweehonderd jaar in Rixheim, een stadje in het hart van de Elzas.

Piet Swimberghe / Foto’s Philippe Psaïla

Nu drukpersen zowat overal digitaal worden gestuurd, is de oude manufactuur van Zuber een levend museum. Terwijl de administratie van dit bedrijfje over alle technische snufjes beschikt om over de gehele wereld met decorateurs en interieurhistorici te communiceren, wordt er in het atelier nog zuivere handenarbeid verricht. Een dozijn ambachtslui vervult dag na dag zijn minutieuze taak met de grootste discipline. Hier wordt niets gemoderniseerd, want dat maakt precies het succes van Zuber & Co. Bewonderaars en kopers van het behangselpapier komen van overal, omdat er nog maar op heel weinig plaatsen in en buiten Europa artisanaal meubelpapier wordt gemaakt. In Frankrijk zijn er nog enkele kleine ateliers. En in eigen land heeft kunsthistoricus Geert Wisse zich op het maken van dergelijk papier toegelegd, maar slechts op beperkte schaal, voornamelijk voor restauratieprojecten. Maar van al deze werkplaatsen is de productie gering. Zuber torent duidelijk boven zijn concurrenten uit, niet alleen omdat het bedrijf zolang bestaat en ook vroeger al beroemd was, maar ook omdat het zich toelegt op het moeilijkste gamma : de productie van panorama’s.

Het bedrijf werd in 1790 opgestart door Jean-Jacques Dolfus en huist sinds 1797 in hetzelfde gebouw. Jean Zuber kocht het atelier in 1802 en specialiseerde zich al spoedig in het fabriceren van panorama’s. Het was al in de 18de eeuw de mode om de wanden van salons te verfraaien met enorme olieverfschilderijen die veldslagen of pastorale scènes uitbeeldden. Ze werden op gespannen doek geborsteld en boven een houten lambrizering aangebracht. Zo’n schilderwerk kostte natuurlijk een fortuin. Panoramisch behangpapier was iets beterkoop en rond 1800 een nouveauté. De kleuren van dit soort behangsel zijn veel frisser dan die van een olieverftableau. Het bonte palet paste perfect bij de toen heersende smaak. Zuber was een van de specialisten op dat gebied. Zijn eerste panorama toonde zichten op bergachtig Zwitserland. Een succesnummer dat tot de verbeelding sprak van mensen die het land nooit echt hadden gezien. De taferelen waren dus exotisch bedoeld, om huisbewoners en bezoekers het gevoel te geven dat ze op reis waren. Zuber ging daarin heel ver en bracht bijvoorbeeld ook panorama’s uit die de reizen van kapitein Cook, de veldslagen van Napoleon of zichten op de Baai van Napels uitbeeldden.

Rond 1860 waren de panorama’s over hun hoogtepunt. Dat viel ongeveer samen met belangrijke technische innovaties die de productie versnelden en goedkoper maakten. Tegen eind vorige eeuw werd bijna overal volcontinu gedrukt : behangselpapierrollen waren een feit. Maar bij Zuber bleef de productie artisanaal, ook nu nog wordt er gedrukt op vellen papier. Het Zuber-behang wordt dus niet op rol geleverd. Het drukken gebeurt net als vroeger door middel van houten blokken. De collectie drukvormen zijn het belangrijkste patrimonium van de manufactuur, sommige zijn bijna twee eeuwen oud en nog steeds in gebruik.

Een drukblok vervaardigen, is een apart metier. Het probleem is dat de laatste snijder in 1970 stierf. Blijkbaar beheerst niemand nog voldoende het vak om opnieuw blokken te snijden. Voor zo’n blok worden verschillende houtsoorten op elkaar gelijmd, om barsten en kromtrekken te vermijden. De laatste laag, waarin het motief is gesneden, is van perelaar. De blokken worden manueel op het papier gedrukt : een secuur werk waarvoor je een vaste hand en kracht nodig hebt, want de blokken wegen gemakkelijk 5 kilo. Eén verkeerde of onnauwkeurige afdruk is fataal. Voor elke tint wordt een ander blok gebruikt. Per behangsel kan het aantal kleuren oplopen tot tien of meer, daardoor duurt de fabricage ook vrij lang.

Dat Zuber nog steeds bestaat, is niet zo vanzelfsprekend. Zo’n vijftien jaar geleden was er nog nauwelijks belangstelling voor dit soort behangselpapier. De panorama’s van weleer vonden geen aftrek meer. De recente revival van de klassieke decoratie was dus een goede zaak voor de oude manufactuur. Ook monumentenzorg stak een handje toe. Meer en meer gebouwen uit de late 18de en de 19de eeuw worden tegenwoordig gerestaureerd. De studie van het oude interieur draait op volle toeren en decoratietechnieken worden in ere hersteld. Voor de heropsmuk van een oud salon is zo’n panorama van Zuber natuurlijk het neusje van de zalm. De vraag herleeft en het bedrijf, dat ooit aan de rand van het failliet stond, is weer winstgevend.

Het geheim van het succes blijft het respect voor de traditie : moderne machines komen hier niet binnen. Zelfs aan de formule van de verf werd niet geraakt. Het gaat om een eerlijk mengsel van lijm, aardappelzetmeel, pigment en water. Met acryl of latex wordt niet gesjoemeld, de kleuren van synthetische verven zijn immers minder mooi. Bovendien bewaart de oude verf perfect : je merkt geen verschil tussen een Zuber-behang uit 1900 en een uit 1997.

Zelfs de fonds worden manueel aangebracht. De zogenaamde geïriseerde achtergrond met een kleurdegradatie is trouwens dé specialiteit van het huis.

De drukblokken zijn het belangrijkste patrimonium van de manufactuur. Sommige zijn bijna twee eeuwen in gebruik.

Omwille van de kleurvastheid en het palet wordt natuurlijke verf gebruikt.

De zichten op Zwitserland die de kantoren sieren, waren de eerste panorama’s waarmee Zuber begin vorige eeuw succes oogstte.