Aan de oever van de Avon ligt een prachtige privé-tuin uit het begin van de twintigste eeuw, ontworpen door Harold Peto.

Het was een van de eerste herfstdagen, zo’n klamme, vochtige regendag die in je kleren gaat zitten. Die dag heb ik de tuinen van Heale House in mijn hart gesloten. Deze plek, die doorkruist wordt door de Avon, heeft echt iets magisch, iets wat je in elk seizoen wilt terugzien.

Heale House ligt op de weg van Dorset naar Londen, niet ver van de A303, op enkele kilometer van Stonehenge. In zijn Gardener’s Guide schrijft Patrick Taylor: “Er zijn in Engeland niet veel plekjes waar een tuinier nog meer plezier kan beleven.” Om organisatorische redenen begint een bezoek aan Heale House in het ommuurde gedeelte, traditioneel de moestuin van een groot landhuis. Hier vind je een combinatie van allerlei groenten op rijen, een prachtig prieel bestaande uit twee elkaar kruisende bogen van fruitbomen, grote buxusbollen die aan de rand van een vierkant waterbekken staan en een lange pergola vol rozen.

Vandaar kun je kiezen tussen de aantrekkingskracht van de woning in roze steen en de lokroep van de Avon, die door het meest verwilderde deel van de tuin vloeit. Beide opties houden verrassingen in. Loop je langs de rivier (de East Avon, niet te verwarren met de Upper Avon die door Shakespeare-dorp Stratford loopt), dan valt meteen de felrode Japanse brug op, een schaalmodel van de brug over de onstuimige stroom in Nikko, een stad ten noorden van Tokio, beroemd om haar tuinen en herfstkleuren.

Wat verder tussen de bomen staat een groot theehuis. Dat werd in het begin van de twintigste eeuw door Louis Greville, samen met enkele stenen lantaarns meegebracht als souvenir van een diplomatieke reis naar Tokio.

Louis Greville, die in 1894 eigenaar wordt van het domein, neemt de verstandige beslissing om voor de rest van de tuin een beroep te doen op een van de bekendste landschapsarchitecten van zijn tijd, Harold Peto, wiens belangrijkste realisatie Iford Manor is ( zie Weekend Knack nr. 9).

Peto beperkt zijn bijdrage tot de aanleg van de oostelijke toegang en de onmiddellijke omgeving van de woning. Hij laat enkele lanen en terrassen plaveien met steen uit York, ontwerpt een speelse tuin met niveauverschillen en balustrades, en plaatst enkele uit steen gehouwen sierelementen die zijn voorliefde voor Italië verraden.

In dezelfde geest ontwerpt hij een steiger aan de rivier, die de kinderen uitnodigt tot hengelen en volwassenen tot dromen bij het kabbelende water. Het volstaat hier de grote croquet lawn over te steken om afstand te nemen en het gebouw in zijn juiste proporties te bewonderen. Zo mis je ook de laatbloeiers in de lange muskusrozenborder niet.

Heale in de herfstregen, dat is zuivere, van heimwee doordrongen poëzie. Uiteraard draagt de architectuur van de tuin daartoe bij, en ook de aanwezigheid van de rivier, die welgevallig haar weg zoekt door het groen en zich zelfs nog een kleine zijsprong veroorlooft.

Maar eigenlijk is alles het resultaat van talloze details: het mos dat mag blijven groeien, de Alchemilla mollis (vrouwenmantel) en de Ruta (wijnruit) die hun zaadjes laten vallen tussen de stenen van de lanen en terrassen, de laatste appelen aan de leibomen in de ommuurde tuin.

Om Heale beter te begrijpen moet je er ook in de lente heen, wanneer de narcissen en de fruitbomen bloeien. En eigenlijk begin juni nog eens, voor de rozen, die hier al tientallen jaren een voorkeursbehandeling krijgen.

Vergis je echter niet, Heale is geen rozentuin. Voor een botanische uitstap zijn andere plekken in de buurt, zoals Mottisfort Abbey, beter geschikt. Rozen worden hier niet aangeplant om ze te hebben maar om ze te zien opgroeien. De ommuurde tuin werd speciaal aangelegd voor klimrozen, die er zich mogen uitleven tegen de muren en op de pergola, die het vierkant sluit zonder het uitzicht op de rivier te belemmeren. Voor de Tweede Wereldoorlog waren er nog meer rozen omdat toen alle pergola’s volgegroeid waren. Maar tijdens de oorlog werd de woning opgeëist door het ziekenhuis van Salisbury. Het ommuurde gedeelte werd toen omgevormd tot moestuin. En die is gebleven.

In 1965 beslist men de (planten)bogen in het midden te vervangen. Men paart meteen het aangename aan het nuttige door voor fruitsoorten te kiezen. Het prieel loopt door met klimplanten zoals Vitis coignetiae (grootbladige wijnstok), Jasminum aureum (klimmende jasmijn) en Rosa ‘Félicité et Perpétue’ (witte klimroos). Aan de andere kant mengt Vitis purpurea (wijnstok) zich met ‘Easlea’s Golden Rambler’, een gele roos uit de jaren dertig, en de violetblauwe Clematis ‘The President’. Een goudenregen sluit aan het einde de boog af.

De combinaties van klimplanten zijn interessant. Hier zie je de hedendaagse en klassieke roos ‘White Cockade’ samen met Clematis ‘Wadas Primrose’ en ‘Alba Plena’. Elders de sierwijnstok Vitis Brandt en Clematis ‘Tetra-rose’ met gewone kamperfoelie en de gele klimop Hedera ‘Buttercup’.

De inventaris van de klim- en struikrozen is bijna eindeloos: ‘Mme Alfred Carrière’, ‘Rambling Rector’, ‘Wedding Day’, ‘Camaieux’, ‘Charles de Mills’, ‘Cardinal de Richelieu’, ‘Penelope’, ‘Cornelia’, ‘Felicia’, ‘Buff Beauty’ om er maar enkele te noemen. Uiteraard zijn er ook borders met vaste planten en struiken.

Kortom, alles wat een tuin het hele jaar door aantrekkelijk maakt.

Vandaag wordt Heale House in stand gehouden door de achterkleinneef van Louis Greville, Guy Rasch en diens vrouw Frances. Zoals iedere bezoeker herinnert Frances zich nog de eerste keer dat ze de rivier zag en de schoonheid van de balustrades van Peto.

Maar haar voorkeur blijft uitgaan naar de Japanse tuin, in alle seizoenen. “Ik hou van het licht in het water en tussen de bladeren van de bomen. De rivier heeft bepaald waar de woning werd gebouwd. Haar aanwezigheid vraagt om romantiek.” De taak van Frances is enorm, want zo’n tuin moet ook kunnen evolueren. Tal van nu volwassen aanplantingen (behalve de grote, oudere bomen) zijn gerealiseerd door haar schoonmoeder Lady Anne Rasch. Sommige ervan moeten dringend vervangen worden, zoals de rozenstruiken van de pergola. Andere beplantingen hebben ze zelf al uitgevoerd, zoals de borders rond de visvijvers, twee watertjes vlak bij de westgevel. “Daar koos ik voor paars, gecombineerd met felgroen, zoals dat van de vrouwenmantel. De ene border is lichtgekleurd, de andere wat donkerder.” Een tuin heeft af en toe een grondige onderhoudsbeurt nodig, omdat sommige planten proporties hebben aangenomen die niet meer overeenstemmen met hun omgeving. “Elke generatie moet vervolmaken wat de vorige heeft aangevat en tevens haar eigen inspiratie toevoegen. De moestuin vergt grote investeringen, omdat alles hier kunstig en vernuftig gebeurt, tot het laten groeien van klimmende groentensoorten toe. Omdat we ons in volle natuur bevinden, moeten de gewassen bovendien beschermd worden tegen hongerige konijnen en merels en ook dat vraagt tijd en energie!”

Tot slot een citaat over Heale House. Het komt uit de gids van Peter King en hij schrijft over de moestuin met de rozenstruiken: “Dit is een ommuurde tuin die uitnodigt tot verwijlen op een van de banken of in de schaduw van de priëlen, en te genieten van de ongelooflijke rust.”

Tekst en foto’s Jean-Piere Gabriel