Zijn boeken over de verschillen tussen man en vrouw zijn een wereldsucces. Zijn spreekbeurten zitten altijd vol. En dus was het tijd om met Mars & Venus een nieuwe plek te veroveren : Broadway. Over het fenomeen John Gray, zijn celibaat, de moord op zijn vader, en zijn goudmijn.

Jim Schilder

De onvrede in de lobby van het Gershwin Theater in New York is gelijkelijk over de seksen verdeeld. Kennelijk willen de tweeduizend liefhebbers van een avondje Mars-Venus allemaal kort voor de aanvang hun kaartje aan het loket afhalen, en dat gaat niet. Gedrang, gemopper, zere tenen. Een kordate functionaris roept dat er geen reden is tot ongerustheid : ?Dr. Gray begint niet voordat iedereen binnen is.?

De zaal, vlak achter Times Square, is bijna uitverkocht. De schrijver van het wereldsucces Men are from Mars – women are from Venus is zo populair dat hij zichzelf heeft geboekt voor een week in ’s werelds beroemdste theaterdistrict. Hierna zal hij nog 24 Amerikaanse steden veroveren. Tussendoor werkt hij aan een boek voor alleenstaanden, Mars and Venus on a date, dat later dit jaar moet verschijnen. Het is het vijfde deel in een serie die verder bestaat uit Mars and Venus in the bedroom, Mars and Venus together forever, en Mars and Venus in love. Maar Dr. Gray heeft nog meer in de aanbieding. Audiocassettes, videobanden, zelfs cd-roms. Op een tafel in de foyer van het theater liggen ook T-shirts en petjes uitgestald, voorzien van Mars-Venus-teksten.

Wie zich verder wil verdiepen in de verschillen tussen de seksen, kan zich inschrijven voor een Mars-Venus-workshop in het Regency Hotel, geleid door een leerling van Dr. Gray. Of zich aanmelden bij een van de dertig (binnenkort zestig) counseling centers verspreid over het land. De eerste overzeese centra zijn al in voorbereiding ; Griekenland krijgt waarschijnlijk de Europese primeur. In al die centra werken therapeuten die door Dr. Gray zijn opgeleid in de Mars-Venus-filosofie.

Gray is ook een populaire on-lineverschijning. Zijn ?hoekje? bij America Online (trefwoord : Mars) behoort tot de drukst bezochte van de Internetclub. Hij onderhoudt ook een eigen website (http://www.marsvenus.com) met nieuwtjes over zijn activiteiten en zijn producten. Daar ook kunnen liefhebbers vragen stellen die door Gray of een van zijn medewerkers worden beantwoord.

Op het podium van het Gershwin Theater staat een geschilderd decortje, met links lieve natuurtaferelen (haar Venus) en rechts een grot met computers en een bordje Do not enter (zijn Mars). Het licht gaat uit, spots aan, een wervende damesstem roept dat Dr. John Gray een groot succes is en dat er zes miljoen exemplaren van zijn boeken zijn verkocht. Dan verschijnt de meester zelf. Bekend van zo’n beetje alle talkshows die de Amerikaanse tv te bieden heeft, maar nu in het echt. Keurig in het pak, royale bos haar, vriendelijk gezicht, evangelische ogen.

?Een kwartier te laat?, zegt hij. ?U weet waarom, maar voor iedereen die ruim op tijd binnen was, is dat natuurlijk heel vervelend. Daarom : hartelijk dank voor uw geduld. Voelt u zich nu prettiger ? Ik had eens een urenlange vertraging in een vliegtuig. Ik werd steeds kwader, en na een tijdje wilde ik wel iemand aanvliegen. Toen zei een vriendelijke stem : ‘Hartelijk dank voor uw geduld. ‘ Ik voelde de agressie meteen wegzakken.?

Dr. Gray loopt voortdurend heen en weer tussen Mars en Venus als hij de verschillen tussen man en vrouw uiteenzet. Zij wil praten, hij vaak niet. Soms wordt hij gek van haar gebabbel. Want zij mag graag vier verschillende onderwerpen aan elkaar plakken, en dan gaat hij koortsachtig op zoek naar de logica, maar die is er helemaal niet omdat vrouwen nu eenmaal niet zo’n behoefte hebben aan gestructureerde verhalen. Mannen kunnen maar een ding tegelijk. Als ze ergens mee zitten, trekken ze zich een tijdje terug in hun grot. Dan willen ze niet worden gestoord en zo hoeven ze er ook niet over te praten. Zij wil graag kleine tekenen van aandacht. Hij wil haar imponeren met 25 rozen tegelijk. Maar het is veel effectiever om 25 keer 1 roos te geven, want dat is 25 keer een puntje erbij. Heren, oefen wat met de sluiting van een bh als mevrouw een avond weg is ; ze vindt het heerlijk als u het kledingstuk met slechts één hand weet los te maken. En ga nooit in discussie met haar gevoelens.

De eerste helft duurt anderhalf uur, maar de zaal leeft intens mee. Regelmatig houdt Gray na een krachtige stelling een kleine opiniepeiling, en dan gaan honderden handen instemmend omhoog. De ene keer van vrouwen, dan eens van mannen. Veel gegiechel als het publiek zich betrapt voelt op een rare gewoonte. Na de pauze zou het spannend worden, had The New York Times beloofd, want dan zou Dr. Gray mensen uit de zaal met probleemhuwelijken op het podium behandelen. Helaas blijkt dat onderdeel geschrapt. Misschien is hij geschrokken van de eerste avond, toen enkele plaatselijke beroemdheden op het podium kwamen en soms meer succes hadden bij het publiek dan hijzelf. Een medewerkster vertelt later dat de bühne-therapie is geschrapt omdat het publiek na de eerste avond had laten weten dat het liever de hele avond naar Dr. Gray luisterde.

John was de vijfde in een gezin met zeven kinderen. Rijke vader in de olie, moeder thuis. Als tiener ontwikkelde hij een rijk seksleven en conform de tijdgeest experimenteerde hij met drugs. Op zijn 18de had hij genoeg van die oppervlakkige geneugten en vertrok hij voor acht jaar naar Zwitserland om er langdurig en celibatair te mediteren onder leiding van de Maharishi, de goeroe die mede dankzij de Beatles een grote populariteit genoot. John behaalde aan de universiteit van de Maharishi een graad in oosterse filosofie en werkte serieus aan de verlichting ; op de duur mediteerde hij 14 uur per dag, en vastte hij soms dertig dagen na elkaar terwijl hij alleen limonade dronk.

Tegenwoordig ziet Gray een parallel tussen mediteren en het gedrag van de doorsnee man. Als hij thuiskomt van zijn werk, verlaagt hij zijn stressgehalte door naar de tv te staren of de krant te lezen, zoals ooit de grottenman in het vuur staarde. Die mannen lossen hun problemen op in stilte.

De stemming in de meditatiegemeenschap sloeg om toen John zijn eigen levenswijsheden begon te vermengen met die van de Maharishi. Hij was klaar voor zijn ?eigen taak?, had bovendien een erotische droom over een vrouw en vertrok naar de Amerikaanse westkust. John ontmoette er een massagetherapeute met wie hij in een bedsessie van drie dagen zijn celibaat vaarwel zei. In Californië leidde hij een zwervend bestaan en hij ging met talloze vrouwen naar bed. ?Seks veranderde mijn leven?, zei hij jaren geleden. ?Het was een nieuwe vorm van extase.?

De ontmoeting met de mooie Barbara DeAngelis zou zijn leven nog veel meer veranderen. ?Hij had jaren in de bossen zitten mediteren en had nooit een baan gehad?, aldus Barbara. ?Hij was briljant, maar kon uren praten zonder dat iemand er een touw aan kon vastknopen. Ik sleurde hem letterlijk uit bed en zorgde ervoor dat hij georganiseerd dacht en aan het werk ging.?

Gray volgde een schriftelijke cursus bij een niet al te officiële universiteit, en behaalde zo de Doctor-titel die sindsdien onlosmakelijk aan zijn naam is verbonden. Dat bleek nog eens toen we een gesprek hadden met een medewerkster om een onduidelijkheidje over zijn loopbaan verklaard te krijgen. We vroegen iets over ?Mr. Gray?. ?U bedoelt Dr. Gray !?, zei ze.

In de beschikbare informatie over Dr. Gray staat dat hij maar liefst 25 jaar ervaring heeft als relatiedeskundige (counseler). Gray is nu 45, dus hij zou op zijn 20ste zijn begonnen. Zelf zei hij dat hij tot zijn 28ste monnik was geweest, doelend op de celibataire periode. Dat klopt allemaal, aldus de medewerkster. ?Hij adviseerde al toen hij in Europa was.? Maar dan toch zonder enige opleiding in die richting ? ?Ja.?

Het huwelijk met Barbara DeAngelis, die later nog de bestsellerlijsten zou halen met boeken over mannen, duurde slechts twee jaar, maar was bijzonder nuttig voor de loopbaan van John. Onder haar leiding begon het koppel een lucratieve winkel in relatie- en sekscursussen, workshops en seminars. ?Relaties, seks en veel geld bleken net zulke belangrijke stukken van de taart als mijn spiritualiteit?, zou hij zeggen.

Barbara ging er met een ander vandoor en John kreeg het een tijdje heel moeilijk. Hij leidde de lang van tevoren geplande cursussen en zag ontsteltenis in de ogen van de deelnemers : was de meester zelf niet in staat geweest zijn relatie te redden ? En hij zou dan anderen vertellen hoe het wel moet ? Na een paar maanden treurnis belde John een vroegere vriendin op, Bonnie Josephson. Het bleek een goed idee. Ze zijn nu nog steeds gelukkig getrouwd, hebben twee kinderen uit een eerder huwelijk van haar en samen een dochter.

In 1985 werd Johns vader vermoord. De man had de gewoonte lifters mee te nemen en dat ging een keer mis. Hij werd overvallen en zwaargewond opgesloten in de kofferbak van zijn auto. Gray junior hoorde het nieuws toen hij met Bonnie op huwelijksreis was. Om later een beetje te begrijpen wat zijn vader had doorgemaakt, bracht hij zelf enige tijd in die kofferbak door. Hij zag aan de binnenkant de krassen van een schroevendraaier waarmee zijn vader nog had geprobeerd het deksel open te krijgen. Uiteindelijk begreep hij ?het geschenk? dat de dood van zijn vader inhield. ?In het leven gaat het erom de juiste knop te vinden om uit de puree te komen.?

Zijn ?juiste knop? was de ontdekking dat je de andere sekse moet zien als wezens van een andere planeet. Het schoot hem te binnen terwijl hij zat te peinzen over de film E.T. ?Toen E.T. naar de aarde kwam, probeerde men erachter te komen wat zijn wensen en behoeftes waren. Dat is wat vrouwen moeten ontdekken van mannen. Ze moeten ons behandelen alsof we van een andere planeet komen en ons respecteren zoals we zijn en niet proberen ons te veranderen of te verbeteren.?

Het lastige van mannen is volgens Gray dat ze zich veel te verantwoordelijk voelen. Als ze een film hebben uitgekozen en die valt wat tegen, ervaart de man dat als zijn schuld. Daarom moet de vrouw na afloop niet mopperen als het tegenvalt, maar vooral zeggen wat ze er wel goed aan vond. Het omgekeerde is ook waar : als de film uitstekend is, zal hij haar aankijken alsof hij de prent zelf geregisseerd heeft. Tip voor de vrouwen : wees vriendelijk, want een man kan niet tegen de ontevredenheid van zijn partner. Tip voor de vrouw die op een man uit is : ontvang hem met een glimlach.

Gezien de verkoopcijfers van zijn werk is het duidelijk dat Dr. Gray met Mars-Venus een goudmijn heeft ontdekt. Het concept lijkt toepasbaar op alle aspecten van het leven waarmee een huwelijk te maken krijgt. Bijvoorbeeld : het kopen van een huis. Het Mars-Venus-gedoe begint al als het duo huizen gaat bekijken. Hij zal eerder roepen dat het niks is, omdat mannen zich moeilijk iets anders kunnen voorstellen dan wat ze zien. Vrouwen zien meteen allerlei mogelijkheden tot veranderingen. En dat geeft allemaal niet, want mannen en vrouwen zijn nu eenmaal verschillend. Het wordt een probleem als ze dat vergeten of als ze denken dat het niet hoort. Mannen zullen tijdens de koopprocedure lopen somberen over de hypotheek, terwijl zij zich verheugt op het nieuwe huis. Mannen vinden dat een huis aan allerlei eisen moet voldoen, vrouwen ontwikkelen er soms binnen de minuut een emotionele band mee. Makelaars horen van vrouwen regelmatig dat ze bij een bepaald huis een goed of een slecht gevoel hebben ; van mannen horen ze dat nooit. Mannen zullen ook langer zeuren voordat ze een beslissing nemen, want die durven zich niet te binden. Mannen willen alle aanbiedingen zien, dan het liefst nog een keer en willen er daarna nog eens uitgebreid over nadenken. Het is, in de wereld van Gray, het verschil tussen de rationele linkerhersenhelft van de man en de intuïtieve rechterhelft van de vrouw. De een heeft niet meer gelijk dan de ander, maar als ze elkaar niet begrijpen en respecteren, kunnen er ongelukken gebeuren.

Degelijke wetenschappers vinden zijn boeken nattevingerwerk. Maar Gray zegt dan dat hij zijn opvattingen heeft getest in de talloze therapieën en seminars. En dat het eerste boek gebaseerd is op 15.000 interviews. Aan literatuurstudie doet hij niet. ?Ik baseer alles op eigen onderzoek.?

De hoogleraar psychologie en schrijver Howard Markman betwijfelt of Grays inzichten ook op langere termijn goed zijn voor relaties. ?Daar kun je slechts naar gissen, want er wordt geen onderzoek naar gedaan. Er zijn veel adviezen die op het eerste gezicht goed lijken, maar op de duur toch niet werken. Mensen horen graag oppervlakkige waarheidjes, want die schijnen te kloppen.?

Zijn ex-vrouw Barbara heeft een simpele opvatting over Grays gedachtengoed. ?Als hij over mannen praat, kun je het woord ‘man’ vervangen door ‘John’.?

Gelukkig voor Dr. Gray bevindt DeAngelis zich vanavond niet onder het gehoor in het Gershwin Theater. The New York Times was er wel op de openingsavond, en die liet niks heel van de show : ?Wie denkt Dr. Gray wel dat hij is ?? Dr. Gray had het gelezen, vertelt hij op het podium, en het deed zeer. Variety heeft hij vermoedelijk niet onder ogen gehad, want dat had zeker pijn gedaan. Het blad sprak over een ?zwart gat van banaliteit? en een ?kirrende zelfhulp-infomercial?.

In de foyer tref ik bij de tafel vol uitgestalde waar een meneer van middelbare leeftijd die ook alleen is gekomen. Hij blijkt psychiater in de kliniek van een New Yorkse universiteit en wilde wel eens zien wie ?die man? is en wie er naar de voorstelling komt. ?Voor Gray zijn alle mannen en alle vrouwen hetzelfde?, klinkt het licht verbitterd. ?Kennelijk zijn er heel veel mensen die dat een aantrekkelijk idee vinden. Dat de wereld iets ingewikkelder in elkaar zit, merken ze pas als de relatie alsnog misloopt. Niet dat ze hun geld zullen terugvragen, want ze denken toch dat het aan hen ligt. En ze kopen dan weer een ander boek.?

Van John Gray zijn in vertaling te koop : Mannen komen van Mars, vrouwen van Venus ; Mars, Venus en relaties ; Mars en Venus in de slaapkamer ; Mars en Venus voor altijd samen (telkens uitg. Het Spectrum).