Al jaren onderzoekt Desmond Morris het gedrag van de mens. Ook in zijn nieuwe serie “De andere sekse; of waarin mannen en vrouwen verschillen” die binnenkort op Canvas te zien zal zijn. “De mens is een dier, en ik bedoel dat als een groot compliment.”

Desmond Morris wordt dit jaar 71. Meer dan 60 jaar geleden zocht hij een vluchtheuvel. Een begin van een successtory. “Ik had een afkeer van de mens. Ik groeide op met een vader die een wrak was door de wonden die hij had opgelopen tijdens de gasaanvallen van de Duitsers in de Eerste Wereldoorlog. Toen ik 14 was, stierf hij na een jarenlange doodsstrijd. Ik maakte de Tweede Wereldoorlog mee. Ik vluchtte weg van de mensen die elkaar alleen maar wilden kapotmaken. Ik zocht rust bij de dieren. Ik begon ze nauwlettend te bestuderen. Ik begon ook een vreemde wereld bijeen te fantaseren, wat uitmondde in mijn schilderijen. Die twee vluchtpaden uit de harde realiteit heb ik altijd behouden.” Desmond Morris werd surrealist.

Intussen heeft Morris een heel oeuvre bij elkaar geschilderd. Zo’n 6000 werken, schat hij zelf. Zijn grote doeken worden verkocht voor meer dan een miljoen frank.

Zijn studies van het dier hebben hem niet alleen rust maar ook een immens succes verschaft. Morris werd zoöloog en leverde een doctoraatsthesis af met de titel: “Het voortplantingsgedrag van het stekelbaarsje”. “Ik heb me na de dood van mijn vader door het hele dierenrijk gewerkt”, zegt hij. “Ik begon bij de vissen, kwam toen bij de vogels, ging naar de zoogdieren, kwam bij de chimpansees, en de volgende stap was de mens.”

Die laatste stap zette hij in de jaren ’60. “In die vrolijke en opwindende tijd begon ik eindelijk van de mens te houden. Ik dacht: ‘Waarom zou ik hen niet als dieren beschouwen?’ Morris schreef in 1967 De naakte Aap. “Ik tilde de mens op naar het niveau van de dieren. Dat was bedoeld als compliment.” Morris verkocht 12 miljoen exemplaren van dat boek. Het werd vertaald in 23 talen. Het ging de wereld rond. Zijn visie was niet nieuw. “Darwin had al soortgelijke stellingen geformuleerd, maar op een minder eenvoudige manier en zonder de ruggensteun van een gigantische paperback– deal met de uitgeverswereld”, zeggen critici.

Ondanks de kritiek van collega’s als Stephen J. Gould en Sarah Hrdy die zijn hele theorie van het vrouwelijk orgasme als een manier van ‘paar-binding’ verwerpen en vele anderen die hem een verregaand reductionisme verwijten, blijft Morris produceren. “Het boek had tot mijn grote verbazing zo’n succes dat ik de volgende 30 jaar spendeerde aan de studie van menselijke wezens. Nu, in mijn oude dag, moet ik toegeven dat de menselijke soort fascinerend en fantastisch is.”

Sinds 1967 schreef Morris 30 boeken en maakte hij honderden televisieprogramma’s waarin hij zijn naakte Aap-bevindingen verder uitspint en herkauwt. Later kwam bijvoorbeeld De Aangeklede Aap. Sommige titels verraden enige zin voor commercialiteit. In 1977 had je Manwatching, gevolgd door Bodywatching, Babywatching, Dogwatching, Catwatching, Horsewatching en Christmaswatching.

“Ik spendeer mijn energie liever aan het vereenvoudigen van een paar aspecten van de theorie zodat ze bij miljoenen mensen terechtkomt, dan te schrijven voor enkele wetenschappers”, zegt hij. Morris’ boeken bevatten tal van wetenswaardigheden die erin gaan als zoete koek. Altijd goed om te citeren voor wie niet meer weet wat te vertellen. Bij het kraambed: “Kort na de geboorte kunnen we aan de roze of blauwe kleertjes zien welke sekse het kind heeft. Het traditionele blauw voor een jongen en roze voor een meisje stamt uit de Oudheid toen een mannelijke nakomeling meer waard was dan een vrouwelijk nieuw familielid. Men dacht dat blauw bescherming bood. Blauw werd beschouwd als de kleur van de hemel en daarom als de kleur die de boze krachten zou verjagen die de onschuldige pasgeboren baby ongetwijfeld zou aantrekken.” Of als er op een nieuwjaarsreceptie een vervelende stilte valt: “Mondaine, nietszeggende conversaties op een receptie zijn terug te brengen tot de collectieve séances van het elkaar ontluizen bij de primaten.”

En seks natuurlijk! Morris was de eerste die in een populair tv-programma in beeld bracht wat er binnenin de mens gebeurt bij een orgasme. In zijn nieuwe serie De andere sekse die binnenkort op Canvas te zien is (en die ook in boekvorm verkrijgbaar is), zie je deze keer geen ejaculatie. Hier gaat Morris dieper in op de oorlog tussen man en vrouw.

Wat is er fout gelopen?

Desmond Morris: De manier waarop we nu samenhokken in grote steden is onnatuurlijk. Wij zijn geëvolueerd om in kleine stammen te leven. De stad is een plek waar nieuwigheden worden geproefd. Maar wij betalen daar een dure prijs voor. We leven tussen vreemden. We wandelen door de straat. Normaal zouden we onze medemens begroeten, aftasten. Maar dat kan niet. We passeren elkaar. We doen alsof de anderen niet bestaan, alsof het bomen zijn en proberen vooral niet tegen elkaar aan te botsen. Deze relaties tussen mensen wekken agressie, wantrouwen, overspel op. Een vreemde bestelen wekt geen wroeging. In een kleine gemeenschap zijn alle onderlinge relaties tussen mensen bekend. Overspel is in een stedelijk milieu veel makkelijker omdat je daar ongemerkt seksuele relaties kan aangaan met anderen zonder breuken te veroorzaken in je familieleven. Prostitutie, verkrachting, verleiding, zijn dingen die geen deel uitmaken van het oude stammenbestaan. Het drukke stadsleven legt de mensen een druk op waarvoor ze biologisch niet zijn uitgerust.

De vrouw werd volgens u het grootste slachtoffer van de verstedelijking?

De steden favoriseren de mannen en nooit de vrouwen. In de oertijd ging de man op jacht. Hij was altijd van huis. Vrouwen waren de spilfiguren in het centrum van de gemeenschap. Zij waren de organisators. De mannen moesten alleen zorgen dat er op tijd voedsel was. Maar door de verstedelijking werd de stad zelf het nieuwe jachtgebied voor de man. Nu jagen mannen niet meer op een antilope. Ze gebruiken hun jagersinstinct om contracten af te sluiten. Vrouwen hebben in deze steden hun natuurlijke status verloren. Zij werden verbannen naar de periferie van het maatschappelijk leven dat volledig gedomineerd werd door mannen. De vrouwen werden gedegradeerd tot broedmachines en het eigendom van de man. De vrouwenbeweging en de komst van de anticonceptiepil hebben ervoor gezorgd dat vrouwen hun zwangerschappen zelf konden regelen en voor een carrière kiezen. Ze konden terugkeren naar een positie die ze in het oerbegin al innamen. Maar ongelukkig genoeg heeft het feminisme vrouwen in een val gelokt. Ik beschrijf die val als het dilemma van het moederschap. Vrouwen hebben nog altijd een krachtig moederinstinct. Tegelijkertijd een carrière moeten uitbouwen en moeder zijn, is in deze maatschappij een enorme druk die op de vrouw rust.

Kan de mens, zowel man als vrouw, zich dan volgens u niet aanpassen aan de veranderde maatschappijstructuur? Mannen evolueren toch stilaan naar zorgverstrekkers?

Ja, natuurlijk. In de oertijd deden zij dat ook al. Na de jacht spendeerden ze heel wat tijd aan het spelen met hun kinderen.

Hoe weet u dat?

Door mijn observatie van de primitieve stammen die we vandaag nog in West-Afrika vinden. We hebben geen andere manier om te weten te komen hoe het leven toen was. Deze observatie vormde een bevestiging van mijn theorie. Die mannen keerden terug naar huis en waren zeer goede vaders. Maar mannen kunnen geen kinderen baren, kunnen geen borstvoeding geven. Je blijft dus nog altijd zitten met een periode van ongeveer zes maanden waarin een vrouw haar carrière tijdelijk moet opgeven. Ik pleit in mijn studie voor een maatschappij waarin een vrouw haar carrière niet hoeft te onderbreken om voor haar kind te zorgen. Met de nieuwe technologie is thuiswerk perfect mogelijk. Ik ken een schrijfster die vier kleine kinderen heeft en thuis haar succesvolle romans schrijft. Ik ken een zakenman die zijn hele imperium van thuis uit leidt, met de computer.

En ondertussen luiers verschoont en fruitpap maakt?

Nu ja, die schrijfster heeft natuurlijk iemand in huis genomen die op de kinderen let terwijl zij aan het schrijven is. Maar ze is toch thuis. Als ze de baby hoort wenen, kan ze gaan kijken. En dàt is het punt: ze voelt zich daardoor niet schuldig.

Was u een goede vader?

Mijn zoon is een veel betere vader. Hij verschoont zelf de luiers van zijn kind. Hij verlaat vroeger zijn kantoor om bij zijn kind te zijn. Ik weet niet waar hij dat voorbeeld gevonden heeft.

Ook de functie van seks is in de loop der tijden grondig veranderd.

Seks is de basis van liefde. Zelfs nu het niet meer zo nodig is om ons voort te planten, heeft seks nog altijd niet aan belang ingeboet. Seks staat in voor de ‘paar-binding’. Als seks alleen zou dienen om ons voort te planten, zou het niet zo’n inspannende taak zijn, dan zou het hooguit 8 seconden duren. Vrijen is de liefde bedrijven, letterlijk. Toen onze voorouders kozen voor de jacht als leefwijze moesten de mannen een seksueel systeem ontwikkelen waardoor ze de vrouwen tijdens de jacht konden achterlaten in het kamp. Eenmaal op jacht moesten ze samenwerken om een grote prooi te doden. Het vormen van paarbanden, waarbij elke man zijn eigen vrouw had en daardoor niet in conflict kwam met andere mannen was dus noodzakelijk. Ook de vrouwen hadden die paarband nodig om er zeker van te zijn dat hun man na de jacht met het voedsel naar huis zou komen. Om onze soort te redden, werd monogamie dus de norm. Nu zie je het belang van zo’n paarband wegkwijnen.

Trouw is niet meer zo levensnoodzakelijk?

Elke man pleegt bijna iedere dag van zijn leven overspel. Al is het maar met zijn blik. Hij wil zijn genetisch materiaal zo wijd mogelijk verspreid zien. De vrouw heeft meestal sterkere banden met het gezin, maar ook zij is bereid tot overspel. Als zij een jonge, fysiek sterke man ziet, kan zij in haar fantasie overspel plegen. Als zij een oudere partner heeft die haar bescherming biedt, kan zij in het geheim zwanger worden van de viriele jonge man. Zo kiest ze voor het beste van de twee werelden.

Waar plaatst u de singles, de homoseksuelen, de bewust kinderloze echtparen?

We zijn minder intolerant geworden ten opzichte van niet-reproductief gedrag omdat we met te veel mensen zijn. Als we in kleinere stammen zouden leven en met uitsterven bedreigd, zouden we daar wel problemen mee hebben. We denken maar al te graag dat we toleranter zijn geworden ten opzichte van deze mensen, maar eigenlijk is dit gedrag gewoon te verklaren vanuit een te hoge bevolkingsgroei.

U schrijft zelf in uw boek dat u zich bewust bent van het feit dat u heel wat kritiek zal krijgen. Welke kritiek hebt u het meest gewaardeerd?

Ik heb niet zo veel kritiek gehoord. Sommige mensen hebben me wel gezegd dat ik de biologische verschillen tussen man en vrouw overdreven heb. Ik beweer dat kleine jongens en kleine meisjes al vanaf de geboorte heel verschillend zijn. Anderen zeggen mij dat die verschillen te verklaren zijn door opvoeding. Ik denk dat dat een waanzinnig idee is. Als je naar een groep samenspelende kinderen kijkt die buiten de controle van hun ouders staan, zie je de basisverschillen. Niemand kan mij wijsmaken dat kleine jongens meer op hun speelgoed slaan dan kleine meisjes, omdat hun moeders zeggen dat ze dat moesten doen.

U hebt voor deze nieuwe serie weer de hele wereld rondgereisd. Zijn er dingen die u geschokt hebben?

Het sterkste beeld dat ik voor deze serie gemaakt heb, kan niet getoond worden: de besnijdenis van een klein meisje. Haar genitaliën werden afgesneden door oude vrouwen. Zolang ik op deze wereld leef, zal ik nooit de schreeuw van dat kind vergeten. Eigenlijk zouden de mensen die gruwelijkheden moeten zien opdat het hen zou doen nadenken. Maar de mensen zouden hun afstandsbediening nemen, wegzappen en ik zou al mijn kijkers verliezen. Ik spreek er wel over in de serie, omdat ik mijn woede daarover wil uiten. De feministen zijn me erg dankbaar omwille van deze kritiek. Ik haat de manier waarop vrouwen in sommige culturen behandeld worden. Het vreemde is dat het in dit geval door andere vrouwen wordt uitgevoerd. Ik zou als wetenschapper zuiver moeten observeren, geen commentaar leveren. Maar in dit geval moest ik wel een kritische noot plaatsen. Een vriend van me zei: ‘Mijn God, je bent een feminist geworden.’

Bij een foto van een vrouw in een ‘wet T-shirt’-wedstrijd plaatst u het onderschrift: “Een kenmerk van jonge vrouwen is dat hun borsten nog niet hangen.” Is dit wetenschap of commentaar?

Dit boek is natuurlijk geschreven bij een televisieserie. Wij hadden veel beeldmateriaal nodig. Daardoor komen sommige voorbeelden misschien wat vreemd over. Wij wilden in de serie beeldmateriaal tonen, waaronder ook deze ‘wet T-shirt’-wedstrijden, om aan te duiden dat de vorm van de vrouwenborst niets te maken heeft met melkproductie. De vorm van de borst dient als een seksueel signaal, zoals de baard van de man niet dient om hem warm te houden maar wel om zijn viriliteit te tonen.

U bestudeerde de verschillen tussen vrouwen en mannen. Beschouwt u uzelf als een echte man?

Ja. Ik geloof niet in dat onderscheid dat men tegenwoordig maakt tussen de nieuwe softe man en de oude harde man. Alsof er twee verschillende soorten mannen bestaan. Toen ik voetbalspelers bestudeerde, ontdekte ik dat de ruwste spelers de zachtaardigste vaders waren. Dat betekent dat hoe meer je je hardheid en ruwheid als een man kan uitdrukken in je job, des te zachter je zal zijn in een andere context. Het is het evenwicht waar iedereen naar op zoek is. Een man die in een fabriek kartonnen dozen moeten plooien en soft moet zijn, komt thuis en slaat zijn vrouw. Een man die in zijn job risico’s kan nemen, gewond kan geraken, fysiek kan zijn, moet zich thuis niet meer bewijzen.

En u?

Ik neem symbolische risico. Door boeken te schrijven en tv-programma’s te maken. Het is een heel riskante onderneming, omdat je verschrikkelijk kan falen.

U hebt niet gefaald. Naar verluidt kocht u op een dag gewoon een Rolls-Royce?

Ja, als ik mezelf wil opmonteren koop ik er een. Eerst had ik twee Rolls-Royces, dan heb ik ze verkocht en kocht ik een fiets. Nu heb ik weer een Rolls gekocht. Niet omdat ik behoefte heb aan een statussymbool. Absoluut niet. Gewoon voor de fun. Het is de schooljongen in mij. Ik ben 70. Ik wil nu heel graag een snelle, kleine, gele sportwagen.

“De andere sekse”: een 6-delige reeks, vanaf woensdag 20 januari om 22 u.25 op Canvas in Het Derde Oog.. Ook te verkrijgen in boekvorm, Van Holkema en Warendorf/ Standaard uitgeverij, 1997, 254 blz., 1045 fr.

(Streamer)

Als seks alleen zou dienen om ons voort te planten zou het niet zo’n inspannende taak zijn, dan zou het hooguit 8 seconden duren.

Anna Luyten / Foto Benny de Grove